Presjek izazova u radu inspekcijskih organa, ali i saradnje sa sudstvom, tužilaštvom, nezavisnim institucijama sa ulogom borbe protiv korupcije i civilnim društvom sa aspekta učinkovitije borbe protiv korupcije bila je tema prvog od četiri sastanka koja su planirana u okviru projekta Inspekcije bez protekcije: Saveznici u borbi protiv korupcije.
Institut alternativa je 8. decembra organizovao sastanak kojem su pored predstavnika Uprave za inspekcijske poslove, prisustvovali predstavnici inspekcija u okviru ministarstava, predstavnici krivičnog pravosuđa, nevladinih organizacija i predstavnici nezavisnih institucija sa ulogom u borbi protiv korupcije.
Tokom sastanka smo razgovarali o izazovima u radu Uprave za inspekcijske poslove i inspekcija u okviru ministarstava (Upravnom inspekcijom, Budžetskom inspekcijom, Direkcijom za inspekcijski nadzor nad državnom imovinom, Urbanističko-građevinskom inspekcijom), kao i njihovoj saradnji sa organima krivičnog pravosuđa i nezavisnim institucijama sa ulogom u borbi protiv korupcije kao što su Agencija za sprječavanje korupcije i Državna revizorska institucija.
Cilj sastanka je bio podsticanje bolje komunikacije i saradnje između inspekcijskih organa sa drugim institucijama zaduženim za sprječavanje i suzbijanje korupcije.
Sastanak je organizovan u okviru projekta “Inspekcije bez protekcije: Saveznici u borbi protiv korupcije”, koji je podržala Ambasada Sjedinjenih Američkih Država u Crnoj Gori, Biro Stejt dipartmenta za borbu protiv međunarodne trgovine drogom i sprovođenje zakona (INL).
Institut alternativa je 12. decembra učestvovao na Okruglom stolu „Zakon o Vladi – otvorena pitanja“ koji je Ministarstvo javne uprave organizovalo u saradnji sa Udruženjem pravnika Crne Gore.
Pored našeg učešća u Radnoj grupi za izradu Nacrta zakona o Vladi, na ovom Okruglom stolu smo još jednom iznijeli neke od naših sugestija o tome šta je još potrebno dodatno preispitati u Nacrtu zakona o Vladi.
Inovirana verzija Nacrta zakona o Vladi, u odnosu na prethodnu koja je preciznije definisala broj i nazive ministarstava, propisuje samo gornju granicu za broj ministarstava (15), i pored toga, 7 obaveznih ministarstava (pravde, odbrane, unutrašnjih poslova, finansija, vanjskih poslova, zdravlja i javne uprave). Ipak, i dalje izostaje dodatno obrazloženje o kriterijumima koji su bili ključni prilikom određivanja ovih obaveznih ministarstava.
IA se zalaže da se propiše trajnija organizacija Vlade, a da se neophodna fleksibilnost u realizaicji ekspozea i programa rada Vlade omogući kroz ministarstva bez portfelja.
Takođe, pozdravljamo i odluku da se usvoji naš prijedlog da se Vladi kojoj je istekao mandat, pored zabrane postavljenja, propiše i zabrana novih imenovanja, obuhvatajući na taj način sve javne funkcionere što je bila preporuka IA od samog početka.
Ove, ali i druge preporuke objedinili smo i u našoj publikaciji „Za bolji Zakon o Vladi“ gdje smo između ostalog, istakli potrebu za unapređenjem transparentnosti stalnih i povremenih radnih tijela Vlade, uvođenje obaveznih elemenata Mišljenja Vlade na prijedloge zakona koje iniciraju poslanici i poslanice, provjera integriteta članova Vlade i njihovih savjetnika, kao i način na koji treba da se vrši primopredaja dužnosti.
U polemici oko odluke 44. Vlade da prestane sa praksom prenosa svojih sjednica, koju je uvela prethodna, 43. Vlada, često se gubi fokus sa suštinski važnih pitanja vezanih za otvorenost rada Vlade.
Postoji niz dokumenata sa sjednica Vlade i njenih radnih tijela koje bi trebalo objavljivati, što je istinski garant otvorenosti, značajno više nego samo otvaranje toka sjednice za javnost. Prije svega je neophodno da se izmijeni Odluka o objavljivanju materijala sa sjednica Vlade, deceniju stara i zrela za dopunu, tako da uključi sljedeće:
Prije svega, dnevni red sjednica Vlade se mora cjelovito objavljivati, što uključuje i nazive materijala koji su označena stepenom tajnosti. Građani moraju znati o čemu je Vlada raspravljala i odlučivala i u slučaju kada je materijal povjerljiv, makar kroz naziv dokumenta. U dosadašnjem radu, u mandatau 42. i 43. Vlade, oko 5% od svih tačaka dnevnog reda je bilo sasvim sakriveno – nisu se objavljivali nazivi tih tačaka, brisali su se djelovi iz zapisnika, a javni dio sjednice se završavao prije nego što bi članovi vlade raspravljali o tim tačkama. Nažalost, 44. Vlada je već započela sa ovom praksom.
Takođe je važno da se dokumenta objavljuju bez obzira na format sjednice (elektronska sjednica, “sjednica bez održavanja sjednice”). Ovo je posebno važno jer u toku mandata 42. vlade bilo duplo više elektronskih nego redovnih sjednica (148 elektronskih, 67 standardnih), a sa elektronskih gotovo da nije objavljivana dokumentacija.
Neophodno je da javnost ima osnovne informacije o radu četiri stalna radna tijela Vlade, koja su sada sasvim zatvorena. Naša borba da saznamo kako je komisija Vlade Duška Markovića dijelila budžetsku rezervu završila se tako što smo saznali da je sva dokumentacija uništena, a tadašnji GSV nam nije dozovljavao pristup ni osnovnim podacima.
Takođe, za otvorenost vlade je važan Generalni sekretarijat Vlade koji odgovara na zahtjeve za pristup informacijama. Taj centar vlade je dugo bio jedna od najmanje transparentnih institucija i tek je u mandatu prethodne Vlade konačno počeo da odgovara na zahtjeve i objavio svoju internet stranicu i bilo bi važno da se ova praksa nastavi.
Kada se ovi uslovi ispune, manje će biti važno da li će sjednice Vlade biti otvorene za javnost ili ne. Mogućnost da novinari mogu postaviti pitanja i tražiti detaljnija obrazloženja nakon sjednice je takođe koristan instrument otvorenosti. Javne sjednice vlade se ponekad mogu pretvoriti u predstavu za javnost i suprotnost suštinske otvorenosti.
Ministarstvo unutrašnjih poslova Crne Gore u prethodne tri godine nije ispunilo zakonsku obavezu dostavljanja Kadrovskog plana, budući da ni nakon više zaključaka Vlade da organi koji to nisu učinili dostave nacrte kadrovskih planova, nije pripremilo kadrovske planove za 2021, 2022. i 2023. godinu.
Zbog nepostojanja kadrovskog plana, radna mjesta iz kategorije viskog rukovodnog kadra u okviru Ministarstva unutrašnjih poslova i Uprave policije su popunjavana određivanjem vršilaca dužnosti, kojima je mandat više puta produžavan.
MUP je interne konkurse i javne oglase u navedenom periodu sprovodio uz saglasnost Ministarstva finansija za popunjavanje radnih mjesta koja nisu predviđena kadrovskim planom, iako je preduslov za pozivanje na ovaj izuzetak da je kadrovski plan izrađen.
Budući da je zakonska obaveza da se kadrovski plan donese u roku od 30 dana od dana donošenja Zakona o budžetu, pozivamo Ministarstvo unutrašnjih poslova Crne Gore da na vrijeme pripremi ovaj dokument, koji daje odgovore o trenutnom broju zaposlenih na određeno i neodređeno vrijeme, novim zaposlenjima službenika i namještenika, kao i broju službenika koji će ispuniti uslove za penziju.
Institut alternativa će podržati pet organizacija civilnog društva kako bi sproveli projekte i inicijative kojima će doprinijeti unapređenju okruženja za kontrolu javnih preduzeća
Kroz projekat “Civilno društvo za zdrava, djelotvorna, održiva i transparentna javna preduzeća (BEST SOEs)”, Institut alternativa ima za cilj da doprinese borbi protiv korupcije efikasnim nadzorom nad javnim preduzećima u Crnoj Gori.
Evaluaciona komisija je, kao najbolje, ocijenila sljedeće projekte:
“Za veću transparentnost rada javnih medijskih preduzeća (servisa)”, NVO Pro Nen;
“Transparentan i odgovoran elektroenergetski sistem u Crnoj Gori“, BIRN Crna Gora;
“Za dobro Ulcinja”, NVO Punta Institut;
“Javna preduzeća za nejavnu upotrebu”, Centar za građanske slobode CEGAS;
“Partnerstvom za održivost i veću odgovornost javnih preduzeća”, Centar za ekonomske i evropske studije CEES.
Zahvaljujući podršci Delegacije EU u Crnoj Gori, ovim organizacijama će biti dodijeljena sredstva u ukupnom iznosu od 24.923,52 eura.
Zahvaljujemo se svim organizacijama koje su se prijavile na Konkurs i želimo da pohvalimo pristigle projektne ideje koje, zbog ograničenih budžetskih sredstava, ovog puta nismo mogli podržati.
Podrška projektima organizacija civilnog društva (OCD) u Crnoj Gori realizuje se u okviru projekta “Civilno društvo za zdrava, djelotvorna, održiva i transparentna javna preduzeća (BEST SOEs)”, koji je finansijski podržan od strane Evropske unije, uz kofinansiranje Ministarstva javne uprave. Više informacija na https://javnapreduzeca.mojnovac.me
Istraživanje za 2022. godinu je pokazalo da se prilikom korišćenja mehanizma neposrednog sporazuma nepravilnosti ogledaju u tome što pojedinačne nabavke prelaze iznos od 5.000 eura bez PDV-a, kao i da naručioci ne vode računa o godišnjoj procjeni predmeta javnih nabavki, pa za pojedine predmete taj iznos dostiže i do preko 40.000 eura. Istraživanjem smo uočili i dijeljenje predmeta javne nabavke, kako bi se izbjegao transparentniji postupak putem CEJN-a, a što je suprotno Zakonu o javnim nabavkama
Institut alternativa (IA) je na uzorku ministarstava i opština, analizirao potrošnju za 2022. godinu upotrebom neposrednog sporazuma, odnosno jednostavnih nabavki do 5.000 eura. Neposredni sporazum, ili direktna pogodba koju je moguće zaključiti na iznos do 5.000 eura, je jednostavna nabavka roba, usluga i radova direktnim izborom određenog ponuđača uz prihvatanje predračuna/ profakture, fiskalnog računa ili ugovora u zavisnosti od vrste predmeta nabavke, koju nije obavezno sprovesti kroz sistem Crnogorskih elektronskih javnih nabavki (CEJN).
Analiza se oslanja na podatke iz CEJN-a, odnosno pojedinačne izvještaje naručilaca koje nam je dostavilo Ministarstvo finansija, što ima određene manjkavosti, budući da je unos podataka o ovim nabavkama u CEJN mogućnost, ali ne i obaveza naručilaca. Takođe, Institut alternativa je kroz slobodan pristup informacijama tražio kopije faktura i ugovora do 5.000 eura od ministarstava i opština koje su imale najveći udio potrošnje za javne nabavke kroz neposredni sporazum.
Među ministarstvima koja su imala veći procenat direktne potrošnje u odnosu na ukupnu potrošnju za javne nabavke nalaze se sljedeća ministarstva: Ministarstvo nauke i tehnološkog razvoja (100%), Ministarstvo vanjskih poslova (88,50%), Ministarstvo kapitalnih investicija (64,03%), Ministarstvo zdravlja (60,53%), Ministarstvo ljudskih i manjinskih prava (58,68%), Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i urbanizma (48,75%), Ministarstvo javne uprave (44,96%), Ministarstvo kulture i medija (41,71%), Ministarstvo ekonomskog razvoja (31,35%), Ministarstvo prosvjete (26,98 %), Ministarstvo rada i socijalnog staranja (26,98%) i Ministarstvo sporta i mladih (26,98%).
Na ovaj način, ova ministarstva su u 2022. godini direktno ugovarala nabavke u iznosu od 26.000 eura, koliko je potrošilo Ministarstvo sporta i mladih, pa do preko 230.000 eura koliko je utrošilo Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i urbanizma.
Iako se iz Izvještaja o jednostavnim nabavkama do 5.000 eura zaključuje da je Ministarstvo javne uprave (MJU) utrošilo skoro 2,7 miliona eura, iz MJU su pojasnili da se iznos od 2 460.654,41 eura odnosi na direktan pregovarački postupak bez prethodnog objavljivanja. Ovaj postupak je sprovedenu skladu sa Članom 33 Zakona o javnim nabavkama za hitnu sanaciju posljedica sajber napada. Dodatno su pojasnili da je iznos prikazan na ovaj način u dogovoru sa Ministarstvom finansija, zbog toga jer portal CEJN nije bio u funkciji i druga opcija izvještavanja nije bila moguća.
Kada je riječ o opštinama poredak je sljedeći: Berane (59,16%), Kolašin (53,31%), Mojkovac (40%), Andrijevica (31,54%), Danilovgrad (28,83%), Tivat (28,68%), Kotor (28,48%) i Gusinje (26,83%).
Opštine su direktno ugovarale nabavke u iznosu od 84.000 eura, koliko je potrošila Opština Gusinje, do više od 500.000 eura koliko je trošila Opština Kolašin.
Od ukupno 20 poslatih zahtjeva za slobodan pristup informacijama, dobili smo 16 odgovora. Svih osam izdvojenih opština je poslalo fakture. Od 12 ministarstava dokumentaciju je dostavilo njih osam, odnosno sedam budući da je Ministarstvo ljudskih i manjinskih prava dostavilo dva ugovora. Na zahtjev o slobodnom pristupu informacijama nijesu odgovorili: Ministarstvo kapitalnih investicija, Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i urbanizama, Ministarstvo javne uprave i Ministarstvo prosvjete.
Kada je riječ o tačnosti i sveobuhvatnosti podataka datih u izvještajima naručilaca, u odnosu na dokumentaciju dostavljenu Institutu alternativa, kod pojedinih naručilaca mogu se uočiti značajna odstupanja u broju faktura/ugovora, duple fakture, loše kopirani ugovori, pa je nemoguće vidjeti ime kompanije, cijenu ili vrstu usluge. Takođe, Institutu alternativa je dostavljen veliki broj faktura i ugovora za nabavke kojih nema u izvještaju, dok sa druge strane ministarstva i opštine nisu dostavila fakture za nabavke koje su prijavili Ministarstvu finansija. Poređenje razlika dostupno je u tabelama na kraju teksta.
Istraživanje za 2022. godinu je pokazalo da se prilikom korišćenja mehanizma neposrednog sporazuma nepravilnosti ogledaju u tome što pojedinačne nabavke prelaze iznos od 5 000eura bez PDV-a, kao i da naručioci ne vode računa o godišnjoj procjeni predmeta javnih nabavki, pa za pojedine predmete taj iznos dostiže i do preko 40.000eura. Istraživanjem smo uočili i dijeljenje predmeta javne nabavke, kako bi se izbjegao transparentniji postupak putem CEJN-a, a što je suprotno Zakonu o javnim nabavkama.
Tabela 1: Podaci o razlikama između izvještaja naručilaca i podataka dostavljenih IA kroz SPI o jednostavnim nabavkama do 5.000 eura u 2022. godini/Ministarstva
Malo preko “praga”
Kada je u pitanju korišćenje mehanizma direktne pogodbe za nabavke, pravila su jasna – jednostavna nabavka procijenjene vrijednosti na godišnjem nivou do 5.000 eura sprovodi se direktnim izborom. To znači da ukupna vrijednost za isti predmet nabavke ne smije da prelazi 5.000 eura, bez PDV-a. U decembru 2022. godine su usvojene Izmjene i dopune Zakona o javnim nabavkama, kada je vrijednost za ovu vrstu jednostavnih nabavki povećana je sa 5.000 na 8.000eura.
Kao i prethodnih godina, većina ministarstva, 8 od 12 analiziranih, odlučilo se da avio-karte nabavlja ovom metodom, umjesto da tu uslugu sprovede kroz jednostavnu nabavku ili okvirni sporazum. U tu svrhu osam ministarstava je tokom 2022. godine kroz direktno ugovaranje potrošilo preko 90.000 eura. Od toga je Ministarstvo ekonomskog razvoja i turizma za godinu potrošilo preko 43.000 eura, na nabavku avio-karata, kod osam različitih agencija, što predstavlja više od pola ukupne cifre (85.147.45 eura) koja je otišla na jednostavne nabavke ispod 5.000 eura. Slijedi Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i urbanizma koje je potrošilo više od 15.000 eura, Ministarstvo nauke i tehnološkog razvoja koje je potrošilo blizu 11.000 eura kod tri agencije, Ministarstvo rada i socijalnog staranja oko 10.000 eura, ljudskih i manjinskih prava više od 7.000 eura i Ministarstvo vanjskih poslova 5.000 eura
Ministarstvo rada i socijalnog staranja je za usluge hotelskog smještaja na godišnjem nivou izdvojilo više od 5.000 eura, dok je Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i urbanizma za istu uslugu direktno ugovorilo više od 13.000 eura. Ovo ministarstvo je za razne analize i konsultacije, te nabavku zaštitne opreme, prekoračilo iznos za ove nabavke budući da je izdvajalo sume od pet hiljada eura pa na više.
Ministarstvo ekonomskog razvoja i turizma prethodne godine potrošilo je preko 20.000 eura na usluge prevođenja, a na razni kancelarijski materijal preko 7.000 eura. Takođe ovo ministarstvo je sa jednom kompanijom tokom 2022. godine potpisalo 50 faktura u vrijednosti većoj od 7.500 eura, a sve se odnose na nabavku neke vrste automaterijala.
Sporne nabavke u Ministarstvu kapitalnih investicija, koje zbirno na godišnjem nivou iznose preko 5.000 eura, većim dijelom se odnose na konsultantske usluge, odnosno honorare koji su isplaćivani pojedincima u iznosu koji se kreću od pet do šest hiljada eura, za jedan posao.
Slična situacija je i sa opštinama, koje su takođe na direktan način ugovorale nabavke u iznosu većem od dozvoljenog. Opština Andrijevica je recimo nabavila 72 kompleta udžbenika za Gimnaziju u iznosu većem od 6.000 eura. Opština Gusinje je za geodetske usluge dva puta platila preko 5.000, a za usluge rada bagera na lokalnim putevima više od 8.000 eura. Opština Mojkovac je prekoračila iznos prilikom nabavke peleta u iznosu od blizu 6.000 eura.
Nabavka kroz više faktura, bez konkurentnosti
Normu, da ukupna vrijednost za isti predmet nabavke ne smije da prelazi 5.000 eura u većini opština i ministarstava tumače na način da jedna faktura ne može iznositi preko 5.000 eura, i tako ne vode računa o godišnjoj procjeni sredstava za isti predmet nabavke, što je odstupanje od navedenog pravila.
Opština Mojkovac je sa jednom građevinskom kompanijom realizovala nabavku adaptacije kancelarija kroz tri fakture. Iako se radi o hodniku i kancelarijama koje se nalaze u istom objektu Zgradi Bojne njive, Opština je na osnovu tri fakture realizovala adaptaciju i na taj način direktno izabrala izvođača, umjesto da objavi javni poziv za adaptaciju prostorija kroz regularan postupak jednostavnih nabavki. Jedna faktura se odnosi na adaptaciju kancelarije broj 1 u iznosu od 3.280 eura (ponuda od 25.08.2022.), druga na adaptaciju kancelarije broj 2 u iznosu od 2.900 eura (ponuda od 05.09.2022.) i treća na adaptaciju hodnika u iznosu od 2.800 eura (ponuda od 19.09.2022). Iznos navedenih radova bez PDV-a je 8.980 eura, plaćen kroz tri fakture istoga dana, 28.12.2022. godine.
Prema podacima iz Izvještaja, Opština Gusinje imala je dvije nabavke materijala, koje su izvršene istog dana, ali su razdvojene budući da njihov zbirni iznos premašuje limit od 5.000 eura. Ova Opština je prekoračila i godišnju procijenjenu vrijednost za nabavku elektro-materijala, koje je nabavila kroz četiri nabavke od iste firme (6.300 eura bez PDV-a).
Opština Danilovgradje dostavila pet faktura sa istim predmetom nabavke tj. opisom posla “Stručni građevinski nadzor” za koje je isplaćeno više od 9.000 eura. Istovremeno je sa jednom građevinskom firmom potpisala dva ugovora o sanaciji rupa za šta je platila više od 7.000 eura.
Tabela 2: Podaci o razlikama između izvještaja naručilaca i podataka dostavljenih IA kroz SPI o jednostavnim nabavkama do 5.000 €a u 2022. godini/Opštine
Naručilac
Izvještaj MF
Podaci dostavljeni IA
Broj faktura
Vrijednost
Broj faktura
Vrijednost
Andrijevica
359
€ 89.985.30
240
€ 46.790.518
Berane
100
€ 197.293.59
110
€ 223.284.657
Danilovgrad
560
€ 330.646.66
609
€ 350.734.36
Gusinje
96
€ 84.375.22
105
€ 65.180.967
Kolašin
586
€ 516.475.65
518
€ 392.784.66
Kotor
165
€ 88.661.20
160
€ 79.737.27
Mojkovac
395
€ 200.564.45
420
€ 251.030.118
Tivat
298
€ 461.808.92
241
€ 443.817.244
Šta se sve kupuje neposrednom pogodbom?
I ministarstva i opštine putem direktne pogodbe nabavljali su i “luksuzne sitnice”. Ministarstva su kupovala: skupe telefone po cijeni većoj od 1.000 eura, fotelje, naliv pera, odjeću, plaćala vožnju brodom. Na popisu javnih nabavki ispod 5.000 eura su i privjesci, sijalice, gusle, Gorski vijenac.
Opština Andrijevica je u tri navrata nabavljala rakiju (dunju i šljivu). Za ove nabavke nisu dostavili fakture, već se ti podaci mogu naći u izvještaju Ministarstva finansija. Kada je riječ o opštinama, zanimljiv detalj vezan je za Opštinu Andrijevica, koja je tokom 2022. godine obavila više nabavki u marketu “Karamela”, čija ukupne vrijednosti prelazi iznos od 5.000 eura. U ovom slučaju radi se o potencijalnom konfliktu interesa jer se Opština odlučila da direktno nabavlja određene robe od marketa čiji je vlasnik predsjednik opštine Andrijevica Željko Ćulafić, što se se može provjeriti uvidom u Privredni registar Crne Gore.
Zanimljivo je i da je Opština Berane koristila usluge marketa “Karamela”, koja je za potrebe Sajma poljoprivrede, organizovala ketering, za koji je između ostalog nabavljeno 122 kg pečenja.
Jednostavne nabavke koje to nijesu
U izvještaju za jednostavne nabavke koje se odnose na Ministarstvo vanjskih poslova nalaze se i neke stavke koje višestruko premašuju cifru koja bi trebalo da bude predmet ove vrste nabavke. Naime, radi se o posebnoj vrsti nabavki za diplomatsko konzularna predstavništva. One su uređene posebnom Uredbom u kojoj se navodi da diplomatsko konzularna predstavništva nabavku robe i usluge do 40.000 eura, mogu ugovoriti na način da prikupe tri ponude i izaberu najpovoljniju. Međutim, Ministarstvo vanjskih poslova premašilo je i taj iznos prilikom nabavke službenog vozila za potrebe ambasade Crne Gore u Vašingtonu, u visini od oko 60.000 eura. U tabeli je navedeno da je bilo pet ponuda. Ali ove nabavke nema na spisku svih ugovora javnih nabavki za 2022.godinu, kao ni u CEJN-u. Iz ovog ministarstva nijesu poslali fakture za te nabavke.
U nastavku možete pogledati prilog TV Vijesti na ovu temu:
Ovaj istraživački tekst nastao je u okviru projekta “Javne nabavke pod lupom – Čuvari da čuvaju!“, koji sprovodimo uz podršku Ambasade Kraljevine Holandije u Srbiji i Crnoj Gori, kroz MATRA program podrške. Projekat ima za cilj da osnaži i motiviše čuvare budžeta da se bore protiv korupcije i neprikladnih uticaja u javnim nabavkama.
Zbog nepostojanja kadrovskog plana, radna mjesta iz kategorije viskog rukovodnog kadra u okviru Ministarstva unutrašnjih poslova i Uprave policije su popunjavana određivanjem vršilaca dužnosti, kojima je mandat više puta produžavan.
Institut alternativa (IA) je na uzorku ministarstava i opština, analizirao potrošnju za 2022. godinu upotrebom neposrednog sporazuma, odnosno jednostavnih nabavki do 5.000 eura. Neposredni sporazum, ili direktna pogodba koju je moguće zaključiti na iznos do 5.000 eura, je jednostavna nabavka roba, usluga i radova direktnim izborom određenog ponuđača uz prihvatanje predračuna/ profakture, fiskalnog računa ili ugovora u zavisnosti od vrste predmeta nabavke, koju nije obavezno sprovesti kroz sistem Crnogorskih elektronskih javnih nabavki (CEJN).