Postupanje Policije u predmetima koji se tiču korupcije u javnim nabavkama bila je tema prvog u nizu sastanaka o učinku represivnih institucija u borbi protiv korupcije u javnim nabavkama.
Institut alternativa (IA) je 6. novembra organizovao sastanak kojem su prisustvovali predstavnici Ministarstva unutrašnjih poslova i Uprave policije.
Tokom zatvorenog sastanaka smo razgovarali o dosadašnjim rezultatima Uprave policije, trenutnim kapacitetima za sprovođenje istraga, saradnji sa tužilaštvom i drugim državnim organima. Fokus razgovora bio je i na preprekama za sprovođenje efikasnih istraga u ovoj oblasti, kao i preporukama za unapređenje u tom dijelu.
Kao rezultat sastanka, IA će pripremiti pregled dosadašnjih rezultata Policije u borbi protiv korupcije u javnim nabavkama.
Sastanak je organizovan u okviru projekta “Javne nabavke pod lupom – Čuvari da čuvaju!“, koji sprovodimo uz podršku Ambasade Kraljevine Holandije u Srbiji i Crnoj Gori, kroz MATRA program podrške. Projekat ima za cilj da osnaži i motiviše čuvare budžeta da se bore protiv korupcije i neprikladnih uticaja u javnim nabavkama.
Pored građanske, unutrašnje i sudske kontrole zakonitosti rada, važan aspekt kontrole i unapređenja bezbjednosnog sektora predstavlja parlamentarni nadzor. Osim što je nadležna za obezbjeđivanje zakonskih pretpostavki za funkcionisanje bezbjednosnog sektora, kroz donošenje zakona i strategija, Skupština Crne Gore vrši kontrolu i nadzor elemenata bezbjednosnog sektora, kao što su snage bezbjednosti i obavještajno-bezbjednosnog sektora, a u cilju kontrole transparentnosti, efikasnosti i odgovornosti.
Važnost kontrolne uloge Odbora za bezbjednost i odbranu i Skupštine, još je značajnija u svjetlu nedavnih dešavanja u sektoru bezbjednosti i odbrane, u prvom redu hapšenja visokopozicioniranih policijskih službenika, kao i člana Odbora za bezbjednost i odbranu, zbog navodnih veza sa organizovanim kriminalnim grupama.
Upravo je Skupština Crne Gore, Akcionim planom za poglavlja 23 i 24, prepoznata kao jedan od ključnih nosilaca aktivnosti koje dovode do ispunjenja prioriteta: imenovanja u pravosuđu, revizije zakonodavnog okvira u oblasti medija i slično. Međutim, Skupština nije bila na nivou zadatka kada je riječ o političkom dijalogu i konstruktivnom angažmanu u cilju jačanja parlamentarne kontrole u procesu pristupanja, što je zabilježeno u posljednjem izvještaju Evropske komisije za Crnu Goru.
Imajući u vidu značaj parlamentarne kontrole za ostvarivanje transparentnosti, efikasnosti i odgovornosti sektora bezbjednosti, kao i ulogu koju Skupština može imati u podsticanju reformi u ovom sektoru, ova analiza ima za cilj da ispita korišćenje i efikasnost trenutnih mehanizama parlamentarne kontrole bezbjednosnog sektora, te da pruži preporuke za njihovo unapređenje i posljedično ubrzanje ispunjavanja obaveza iz poglavlja 23 i 24, ali i ispunjavanja političkih kriterijuma, u dijelu koji se tiče funkcionisanja demokratskih institucija, a naročito parlamenta.
Sistem unutrašnje revizije još uvijek pati od nedostatka kadrova, čestog nerazumijevanja ovog instituta od strane rukovodilaca u javnom sektoru kao i nedovoljne pokrivenosti javnog sektora unutrašnjom revizijom, neki su od problema koji su iznijeti na sastanku sa unutrašnjim revizorima u javnom sektoru, koji smo organizovali 27. oktobra u Podgorici.
Sastanku su prisustvovali unutrašnji revizori iz organa državne uprave, lokalnih samouprava i javnih preduzeća, kao i predstavnici Ministarstva finansija (jedinice za centralnu harmonizaciju). Cilj sastanka je bio nastavak saradnje između civilnog društva i unutrašnjih revizora, koji je Institut alternativa započeo istraživanjima o funkcionisanju sistema unutrašnjih kontrola (PIFC) i konferencijom sličnog formata 2015. godine.
Razgovarali smo o problemima sa kojima se revizori suočavaju u svom radu, dosadašnjem razvoju sistema unutrašnje revizije u javnom sektoru, saradnji sa drugim državnim organima nadležnim za kontrolu javnih finansija, kao i novom Zakonu o upravljanju i unutrašnjim kontrolama u javnom sektoru koji je u pripremi.
Bilo je riječi i o transparentnosti rezultata rada unutrašnje revizije, nedostatkom veze sa Skupštinom Crne Gore, kao i učincima novoformiranih jedinica za unutšranju reviziju IPA fondova i IT sistema.
Između ostalog, revizori su istakli da se u svom radu susrijeću sa nedostatkom kadrovskih kapaciteta, čestim nerazumijevanjem od strane rukovodioca i neprepoznavanjem značaja instituta unutrašnje revizije. Naglasak je bio i na radu unutrašnjih revizora u oblasti javnih nabavki, najčešće uočenim propustima i naučenim lekcijama.
Na sastanku je bilo riječi o novinama Zakona o javnim nabavkama i o istraživanju koje smo sproveli o jednostavnim nabavkama do 5.000 eura za 2022. godinu, a čiji će nalazi ubrzo biti predstavljeni javnosti.
Institut alternativa će zaključke sastanka sumirati u “Deset naučenih lekcija od unutrašnjih revizora” kojima ćemo pokušati da ukažemo na značaj ovog sistema koji je neopravdano zapostavljen.
Sastanak je dio projekta “Javne nabavke pod lupom – Čuvari da čuvaju!“, koji sprovodimo uz podršku Ambasade Kraljevine Holandije u Srbiji i Crnoj Gori, kroz MATRA program podrške. Projekat ima za cilj da osnaži i motiviše čuvare budžeta da se bore protiv korupcije i neprikladnih uticaja u javnim nabavkama.
Više od dvije godine čekamo odgovor od Vlade o raspodjeli budžetske rezerve u toku mandata 41. Vlade, da bismo na kraju dobili obavještenje da je dokumentacija uništena.
Dokumentacija o načinu na koji je Vladina komisija za raspodjelu dijela budžetske rezerve dijelila novac fizičkim i pravnim licima u periodu 2016-2019. godine je uništena. Prema rješenju koje smo dobili od Generalnog sekretarijata Vlade, odluke o raspodjeli sredstava, zapisnici za sjednica, izvještaji i zaključci komisije za raspodjelu dijela sredstava budžetske rezerve u toku 2016, 2017, 2018 i 2019. godine, uništeni su u skladu sa propisima o arhivskoj građi.
Ovu dokumentaciju tražili smo u julu 2021. godine (nakon što smo dobili dio dokumentacije za 2020. godinu), a odgovor smo dobili dvije godine kasnije, u oktobru 2023. U šturom odgovoru Generalnog sekretarijata Vlade nismo dobili informaciju kada je izvršeno uništenje ove dokumentacije. Listom kategorija registraturske građe Generalnog sekretarijata Vlade Crne Gore, izvještaji, zapisnici i odluke komisija Vlade čuvaju se na rok od pet godina. U trenutku kada smo tražili dokumentaciju, ovi rokovi nisu bili istekli.
Prema dokumentaciji koju smo ranije dobili za 2020. godinu, uži kabinet Vlade je samo na jednoj sjednici odobrio isplatu od oko 700 000 € za 523 osobe, u iznosima od 100 do 30 000 eura. Sada je dokumentacija za ranije godine izgubljena.
Baza podataka koja je omogućavala da Vlada i javnost znaju broj zaposlenih u lokalnim samoupravama nije u funkciji od januara 2023. godine.
Krajem decembra 2022. godine, putem zahtjeva za SPI smo tražili podatak o broju zaposlenih na nivou lokalnih samouprava. Tražena informacija je dostupna putem softvera za interoperabilnost sa Poreskom upravom, razvrstanim po jedinicima lokalne samouprave.
Aplikacija za pregled broja zaposlenih na lokalnom nivou je rađena za potrebe Ministarstva javne uprave, a zasnovana na podacima Uprave prihoda i carina o osiguranicima iz registra poreskih obaveznika (CROO).
Izrada aplikacije je finansirana od strane Evropske unije u okviru projekta Podrška uspostavljanju transparentne i efikasne javne uprave na usluzi građana, a Ministarstvo javne uprave i UNDP su sprovodili projekat koji je završen u oktobru 2021. Krajem septembra 2023. godine smo tražili podatak o broju zaposlenih na nivou lokalnih samouprava iz ove baze, a Ministarstvo javne uprave je odgovorilo da aplikacija nije u funkciji. Rješenje koje nam je dostavilo Ministarstvo javne uprave dostupno je ovdje.
IA je više puta tražio ovaj podatak od Ministarstva i objavljivao brojke. Posljednji put kada nam je Ministarstvo dostavilo informaciju, u lokalnim samoupravama (organi lokalne uprave, lokalnih preduzeća i uprava) je na 28. decembar 2022. godine bilo 15 001 zaposlenih.
Važno je pratiti broj zaposlenih na lokalnom nivou, pogotovo u kontekstu održanih predsjedničkih i parlamentarnih izbora u toku 2023. godine i sumnji na zloupotrebe i partijsko zapošljavanje. Precizna informacija o kretanju broja zaposlenih na lokalnom nivou je neophodno i zbog aktivnosti Radne grupe za izradu Analize funkcinisanja sistema lokalne samouprave, koju je formiralo Ministarstvo javne uprave, radi razmatranja opcija decentralizacije. Iako su podaci iz ove baze neprecizni jer ne daju podatke o osnovama zaposlenja, ista je bila jedini objektivan pokazatelj broja zaposlenih u lokalnim samoupravama – alternativa je oslanjanje na prebrojavanje putem upitnika, koje zavisi od dobre volje opština da ovaj podatak daju objektivno kao i da ga uopšte dostave.
Iako je izbor sudija tropetinskom većinom u drugom glasanju, koji je predložila Venecijanska komisija, predviđen kao deblokirajući mehanizam, on u trenutnoj političkoj klimi ne funkcioniše. O tome govori i činjenica da je Ustavni sud bio u blokadi gotovo šest mjeseci usljed nemogućnosti poslanika i poslanica da postignu dogovor o predloženim kandidatima i kandidatkinjama. Posljedice te blokade ogledale su se u nemogućnosti Ustavnog suda da odlučuje u brojnim predmetima iz svoje nadležnosti.
U nedostatku mehanizama koji bi poslanike i poslanice „primorali“ da izaberu nedostajuće sudije, rad suda je nakon šest pokušaja odblokiran konačnim postizanjem konsenzusa, a usljed najave Evropske unije o mogućoj suspenziji pristupnih pregovora. Imenovanja u pravosuđu prepoznata kao jedan od ključnih izazova za ispunjavanje privremenih mjerila u okviru poglavlja 23 (Pravosuđe i temeljna prava) u pregovaračkom procesu Crne Gore i Evropske unije.
Imajući u vidu da postoji opasnost od potencijalne ponovne blokade Ustavnog suda, cilj ove analize je ispitivanje potencijalnih deblokirajućih mehanizama za izbor sudija Ustavnog suda u Crnoj Gori putem komparativne analize modela za izbor sudija ustavnih sudova u regionu i državama članicama Evropske unije, kao i davanje preporuka u cilju smanjivanja mogućnosti za blokadu.
