Kontrola javnih preduzeća od strane javnosti i civilnog društva zavisi od toga koliko su transparentna u svom radu. Princip transparentnosti ima za cilj da podstakne javnost da se informiše i obezbijedi zakonito, efikasno i odgovorno upravljanje i poslovanje, a indeks transparentnosti javnih preduzeća i privrednih društava u državnom vlasništvu je kreiran da ocijeni li je transparentnost rada obezbijeđena u vršenju osnovnih aktivnosti ovih organizacija. Indeks transparentnosti se oslanja na tri zakonska teksta koja normiraju objavljivanje informacija, i to na: Zakon o slobodnom pristupu informacijama, Zakon o privrednim društvima i Zakon o tržištu kapitala. Takođe, indeks transparentnosti sadrži i druge informacije koje su od značaja za komunikaciju sa neformalnim akterima u državi i upoznavanje sa radom javnih preduzeća. Izvještavanje o transparentnosti prati 55 javnih preduzeća na državnom (centralnom) nivou i 123[1] javnih preduzeća na lokalnom nivou.
Indeks transparentnosti je kreiran po uzoru na PETRA 2019 indeks mjerenja transparentnosti javnih preduzeća[2] i Smjernica OECD-a za korporativno upravljanje u poduzećima u državnom vlasništvu[3]. Transparentnost se mjeri na skali od 0-10, prema kojoj najmanja ocjena predstavlja potpuno netransparentno preduzeće, dok najveća ocjena predstavlja u potpunosti transparentno preduzeće (vidi prilog III i IV za rezultate indeksa transparentnosti po indeksnim poenima i tipovima transparentnosti javnih preduzeća). Posjedovanje i dostupnost informacija se mjeri ocjenama 0, 0.5 i 1, odnosno, ukoliko informacija nije dostupna na internet stranici preduzeća, dobija se ocjena nula, ukoliko je informacija djelimično dostupna, dobija se ocjena 0.5, a dostupna informacija ocjenjuje se sa jedinicom.
Kratak pregled trendova i zanimljivosti između izvještajnih perioda za 2023. i 2024. godinu
Rezultati pokazuju da je kod javnih preduzeća u vlasništvu države primjetna stagnacija, pa je prosječna ocjena, u odnosu na maksimalnih 10, ostala ista kao i u prošlogodišnjem izvještajnom periodu – 2.7. Najveći napredak u transparentnosti na centralnom nivou je ostvario Centar za ekotoksikološka ispitivanja, koji je sa podigao svoju ocjenu za četiri indeksna poena, a napravio je skok sa tri na sedam indeksnih poena. Najtransparentnije preduzeće na centralnom nivou je Tehnopolis, koji je ostvario rezultat od 8.5 indeksnih poena od ukupnih deset. Kod javnih preduzeća u vlasništvu jedinica lokalne samouprave je prisutan napredak, pa je prosječna ocjena veća za skoro 0.5 indeksnih poena i sa 2.40 se popela na 2.88. Najveći napredak na lokalnom nivou ostvaren je od Radio i televizije Rožaje, koji je napravio skok sa jednog indeksnog poena na 6.5. Takođe, vrijedi pomenuti i Radio i televiziju Cetinje i Komunalno iz Nikšića koji su ostvarili napredak od pet indeksnih poena. Najtransparentnije preduzeće na lokalnom nivou je Radio i televizija Cetinje sa ukupnim rezultatom od 8.5 indeksnih poena. Ocjene prema indikatorima javnih preduzeća na državnom nivou ne bilježe značajnije promjene, dok je kod javnih preduzeća na lokalnom nivou primjetno poboljšanje u objavljivanju programa i planova rada, kao i izvještaja, pa je kod tih indikatora rast iznosio za 13 poena u odnosu na izvještajni period iz 2023. Takođe, i indikator koji se odnosi na objavljivanje akta o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji bilježi rast za 12 poena.
| Javna preduzeća u vlasništvu jedinica lokalne samouprave | ||
| Tip | Naziv preduzeća | Ocjena |
| Netransparentno | Regionalni edukativni centar za održivi razvoj i poljoprivredu za sjevernu regiju Crne Gore sa sjedištem u Andrijevici DOO Andrijevica; Agencija za izgradnju i razvoj DOO Berane; Lokalni javni emiter Radio Danilovgrad DOO Danilovgrad; Komunalne djelatnosti DOO Gusinje; Agencija za gazdovanje gradskom lukom Herceg Novi DOO Herceg Novi; Vodovod i kanalizacija DOO Kolašin; Lokalni javni emiter Radio Televizija Kolašin DOO Kolašin; Pomorsko-turistička agencija Kotor-mar DOO Kotor; JP Autobuska stanica Nikšić; Javno preduzeće za uzgoj, zaštitu i lov divljači Dr Zoran Kesler – Nikšić; Komunalna djelatnost DOO Petnjica; Vodovod i kanalizacija DOO Rožaje; Komunalne djelatnosti DOO Šavnik; Agencija za izgradnju i razvoj Ulcinja DOO Ulcinj; Lokalni javni emiter Radio televizija Ulcinj DOO Ulcinj; Javno preduzeće za uzgoj i zaštitu divljači – Ulcinj; Komunalno i vodovod DOO Žabljak | 0 |
| 0.5 | ||
| Vrlo netransparentno | Park prirode Komovi DOO Andrijevica; Komunalne djelatnosti DOO Bar; Tehno baza AD Nikšić; Čistoća DOO Pljevlja; Komunalne usluge DOO Pljevlja; Plodovi Crne Gore AD Podgorica; Komunalno DOO Rožaje; Sportski centar DOO Rožaje; Ski centar Hajla DOO Rožaje; Park prirode Gradišnica i Komarnica DOO Šavnik; Vodovod i kanalizacija Tuzi DOO Tuzi; Pijace/tregu DOO Tuzi; Vodovod i kanalizacija DOO Ulcinj; Sportski centar Žabljak DOO Žabljak | 1 |
| Vodovod Bistrica DOO Bijelo Polje; Mediteran reklame DOO Budva; Komunalno DOO Cetinje; DOO za uzgoj, zaštitu, lov divljači i riba – Danilovgrad | 1.5 | |
| Sportsko-rekreativni centar DOO Bar; Regionalni biznis centar DOO Berane; Komunalno – Lim DOO Bijelo Polje; Komunalno DOO Berane; Parking servis Budva DOO Budva; Mediteranski sportski centar DOO Budva; Vodovod i kanalizacija – Cetinje DOO Cetinje; Vodovod i kanalizacija DOO Danilovgrad; Komunalno DOO Danilovgrad; Vodovod i kanalizacija DOO Herceg Novi; Komunalno DOO Kolašin; Vodovod i kanalizacija Kotor DOO Kotor; Društvo za upravljanje sanitarnom deponijom Lovanja DOO Kotor; Komunalne djelatnosti DOO Plav; Agencija za izgradnju i razvoj DOO Podgorica; Fudbalski klub Budućnost AD Podgorica; Komunalne djelatnosti DOO Ulcinj; Parking servis DOO Tivat | 2 | |
| Uglavnom netransparentno | Sportsko rekreativni centar Budva DOO Budva; Akademija znanja DOO Budva; Komunalno DOO Budva; Parking servis Podgorica DOO Podgorica; Komunalno DOO Tuzi; Lokalni javni emiter Radio Tivat DOO Tivat | 2.5 |
| Komunalno DOO Andrijevica; Vodovod i kanalizacija DOO Andrijevica; Vodovod i kanalizacija DOO Bar; Lovstvo DOO Bar; Vodovod i kanalizacija DOO Berane; Lokalni javni emiter Radio Berane DOO Berane; Parking servis DOO Bijelo Polje; Pogrebne usluge DOO Budva; Sportski centar Cetinje DOO Cetinje; Agencija za razvoj i podršku poslovanju DOO Cetinje; Čistoća DOO Herceg Novi; Sportski centar Igalo DOO Herceg Novi; Društvo za izgradnju vodovodne i kanalizacione infrastrukture u Opštini Herceg Novi DOO Herceg Novi; Agencija za izgradnju i razvoj Herceg Novi DOO Herceg Novi; Luka Kotor AD Kotor; Autobuska stanica DOO Tivat; Parking servis Ulcinj DOO Ulcinj | 3 | |
| Lokalni javni emiter Radio Andrijevica DOO Andrijevica; Vodovod i kanalizacija DOO Budva; Parking servis Herceg Novi DOO Herceg Novi; Komunalno Plužine DOO Plužine; Lokalni javni emiter Radio Televizija Podgorica DOO Podgorica; Vodovod i kanalizacija DOO Tivat | 3.5 | |
| Sportski centar DOO Berane; Benergo DOO Berane; Lokalni javni radio-difuzni servis Radio Bijelo Polje; Lokalni javni emiter Radio i televizija Nikšić DOO Nikšić; Grijanje DOO Pljevlja; Putevi DOO Podgorica; Tržnice i pijace DOO Podgorica; Komunalno DOO Tivat; DOO za odvođenje i prečišćavanje otpadnih voda za opštine Kotor i Tivat – Tivat | 4 | |
| Djelimično transparentno | Komunalno Kotor DOO Kotor; Lokalni putevi DOO Pljevlja; Sportski objekti DOO Podgorica; Deponija DOO Podgorica | 4.5 |
| Možura DOO Bar; Lokalni javni emiter Radio Bar DOO Bar; Parking servis DOO Berane; Komunalno stambeno DOO Herceg Novi; Agencija za razvoj i zaštitu Orjena DOO Herceg Novi; Parking servis Nikšić DOO Nikšić; Centar za sport i rekreaciju DOO Pljevlja; Agencija za stanovanje DOO Podgorica; Čistoća DOO Podgorica; Pogrebne usluge DOO Podgorica | 5 | |
| Otpadne vode DOO Budva; Park prirode Piva DOO Plužine; Vodovod i kanalizacija DOO Podgorica; Komunalne usluge DOO Podgorica; Zelenilo DOO Podgorica | 5.5 | |
| Lokalni javni emiter Radio televizija Budva DOO Budva; Lokalni javni emiter Radio – Kotor DOO Kotor; Komunalne usluge – Gradac DOO Mojkovac; Vodovod i kanalizacija DOO Nikšić; JP Sportski centar Nikšić; Vodovod DOO Pljevlja; Agencija za upravljanje zaštićenim područjima Glavnog grada DOO Podgorica | 6 | |
| Lokalni javni emiter Radio televizija Pljevlja DOO Pljevlja; Lokalni javni emiter Radio televizija Rožaje DOO Rožaje | 6.5 | |
| Uglavnom transparentno | Javni radio difuzni servis Radio televizija Herceg Novi DOO Herceg Novi; Komunalno DOO Nikšić | 7 |
| 7.5 | ||
| 8 | ||
| Lokalni javni emiter Radio i televizija Cetinje DOO Cetinje | 8.5 | |
| 9 | ||
| Transparentno | 9.5 | |
| 10 | ||
***
[1] U izvještajnom periodu za 2023. godinu bilo je 136 javnih preduzeća na lokalnom nivou, 13 više u odnosu na izvještajni period za 2024. godinu, a razlog je taj što se u Centralnom registru privrednih subjekata preduzeća vode kao aktivna, iako ne postoje podaci da vrše bilo kakvu aktivnost. Tih 13 preduzeća je isključeno iz oba izvještajna perioda zbog preciznije statistike. Lista neaktivnih preduzeća dostupna je na:
https://javnapreduzeca.mojnovac.me/preduzece/neaktivna.
[2] PETRA 2019 – Public Enterprises Transparency Index 2019, koji su pripremili Transparentnost Srbija i Transparency International Češka, v. više na: https://www.transparentnost.org.rs/index.php/sr/projekti/183-indeks-transparentnosti-preduzeca-u-drzavnom-vlasnistvu.
[3] OECD (2015), OECD Guidelines on Corporate Governance of State-Owned Enterprises, 2015 Edition, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/9789264244160-en.
Tekst je nastao u okviru projekta “Civilno društvo za zdrava, djelotvorna, održiva i transparentna javna preduzeća (BEST SOEs)”, koji je finansijski podržan od strane Evropske unije, uz kofinansiranje Ministarstva javne uprave. Sadržaj teksta je isključiva odgovornost Instituta alternativa, i nužno ne odražava stavove Evropske unije i/ili Ministarstva javne uprave.