Nadzor i rad komercijalnih revizora javnih preduzeća

Četiri revizorske kuće su sprovele 54% revizija državnih preduzeća za pet godina, to su BDO, MV Konsult, Crowe i Reviko, dok gotovo polovina državnih preduzeća nema obavezu sprovođenja redovne revizije godišnjih izvještaja. Za sedam godina  inspekcija za reviziju je sprovela 21 nadzor .

Prema Zakonu o reviziji, gotovo polovina državnih preduzeća (23/55) nema obavezu redovne revizije godišnjih izvještaja, kao ni obavezu uspostavljanja revizorskih odbora ili jedinice za unutrašnju reviziju. Državna preduzeća koja su organizovana kao DOO, a nijesu srednje ili veliko pravno lice nije propisana obaveza sprovođenja navedenih aktivnosti. Iako Zakon o reviziji prepoznaje posebnu kategoriju subjekata od javnog interesa, ni njime nijesu izričito prepoznata državna preduzeća kao posebna kategorija, sem onih koji spadaju u akcionarska društva ili velika pravna lica.

Preduzeća koja imaju obavezu da vrše godišnju reviziju, dužna su da organu uprave nadležnom za poreze dostave izvještaj o reviziji sa mišljenjem revizora o finansijskim iskazima najkasnije do 30. juna tekuće za prethodnu godinu. Izvještaj o reviziji sa mišljenjem o finansijskim iskazima, Poreska uprava bi trebalo da objavljuje na svojoj stranici.

Revizorske izvještaje koji nijesu bili dostupni na portalu Poreske uprave, tražili smo putem zahtjeva za slobodan pristup informacijama. Većina preduzeća (JP NPCG, JP RTCG, CEDIS, Marina Bar, OŽVS, Businessmontenegro, Institut „Dr Simo Milošević“ ) nam je dostavila revizorske izvještaje. Iako su nama dostavili revizorske izvještaje, oni nijesu javno objavljeni na sajtu Poreske uprave. Tri preduzeća (Montenegroturist, Montenegro Bonus i Aerodromi Crne Gore) nijesu dostavila tražene informacije, niti su javno objavila svoje izvještaje.

Ko vrši komercijalnu reviziju državnih preduzeća?

Od 2018. do 2023. godine, sprovedeno je 164 komercijalne revizije u ukupno 29 državnih preduzeća. Polovinu (54%, 88 od 164) komercijalnih revizija od 2018. godine su sprovele četiri revizorske kuće i to BDO, MV Konsult, Crowe i Reviko.

U periodu od pet godine, pozitivno mišljenje komercijalnih revizora je dobilo 48% državnih preduzeća, mišljenje sa rezervom 46%, a negativno mišljenje 6% državnih preduzeća.

U 2023. godini, javna preduzeća su najviše angažovala tri revizorske kuće i to BDO, MV Konsult i Crowe. Od ukupno 29 urađenih revizija državnih preduzeća, gotovo polovinu su sprovele te tri revizorske kuće.

Tabela 1: Pregled društava koja su vršila reviziju u državnim preduzećima

Inspekcija u društvima koji vrše reviziju u državnim preduzećima

Usvajanjem Zakona o reviziji 2017. godine, u okviru Ministarstva finansija, Direktorata za centralnu harmonizaciju i razvoj unutrašnjih kontrola uspostavljena je Direkcija za nadzor nad revizijom. Ovaj organ je zadužen za kontrolu rada društava za reviziju i ovlašćenih revizora. Poslove inspekcijskog nadzora vrši ovlašćeno službeno lice Ministarstva. Iako je uspostavljena 2017. godine, Direkcija za nadzor nad revizijom je efektivno sa radom počela 2019. godine.

Savjet za reviziju je savjetodavno tijelo u oblasti revizije koje razmatra i zauzima stavove o pitanjima razvoja i unapređivanja revizorske prakse u Crnoj Gori. Prati proces primjene standarda revizije; daje inicijative za odgovarajuća i blagovremena rješenja radi što efikasnije primjene standarda revizije; pruža savjete licima koja kreiraju politiku, regulatorima i državnim organima; pruža stručnu pomoć za poboljšanje kvaliteta finansijskog izvještavanja. Prati rad Direkcije za nadzor nad revizijom, daje mišljenje na godišnji plan kontrole društava za reviziju i ovlašćenih revizora koji utvrđuje Ministarstvo, daje mišljenje na program obuke revizora. Izvještaji o sprovedenim inspekcijskim nadzorima nad društvima za reviziju se dostavljaju i Savjetu. Godišnji izvještaji Savjeta za reviziju sadrže i pregled sprovedenih nadzora Direkcije za nadzor nad revizijom.

Pregled organizacije u odnosu na Direkciju za nadzor nad revizijom:

U godišnjim izvještajima Savjeta za reviziju, navodi se da izradi plana nadzora prethodi detaljna analiza društava za reviziju. Osnova za planiranje nadzora je uputnik koji Ministarstvo šalje revizorskim društvima. Svrha upitnika je prikupljanje informacija o ovlašćenim revizorima i društvima za reviziju, unutrašnjoj organizaciji društava za reviziju, njihovom odnosu sa drugim revizorima, pojedinačnim revizorskim angažmanima i analizi rizika. Prema prikupljenim podacima, i na osnovu metodologije procjene rizika Direkcija odredi revizorska društava za reviziju sa visokim rizikom.

Od uspostavljanja 2017. godine do kraja 2024. godine, inspekcija za nadzor nad komercijalnim revizorima je sprovela 21 nadzor, a planirano je __ nadzora.

Tabela 2: Pregled planiranih i sprovedenih nadzora

*Tri nadzora su prenešena iz 2023. godine

Tabela 3: Pregled sprovedenih nadzora inspekcije za reviziju nad revizorskim društvima

U 2019. godini planirano je više nadzora, a Direkcija za nadzor je sprovela tri inspekcijska nadzora i u svakom nadzoru su uočene nepravilnosti. Inspektori su vršili nadzor u BDO DOO Podgorica, Euroglobal Audit DOO Podgorica, Racio-Mont DOO Podgorica. Direkcija je tada revizorskoj kući BDO DOO Podgorica izdala prekršajni nalog od 2000 eura zbog nepoštovanja Zakona o reviziji u dijelu koji propisuje da reviziju može da obavlja društvo za reviziju u kojem većinu prava prava glasa imaju revizori koji ispunjavaju uslove, i u kojem većinu, a najviše do 3/4 članova uprave društva čine ovlašćeni revizori. Inspekcija za reviziju je izdala i prekršajni nalog revizorskoj kući Euroglobal Audit DOO Podgorica u iznosu od hiljadu eura, jer Savjetu za reviziju nije dostavila izvještaj o transparentnosti u propisanom roku. Ovoj revizorskoj kući je oduzeta i dozvola za obavljanje revizije, jer je jedinom ovlašćenom revizoru prethodno oduzeta dozvola. Uočene nepravilnosti u revizorskoj kući Racio-Mont DOO Podgorica su se odnosile na sistem internih kontrola kvaliteta o obavljanju revizija, nije izdat prekršajni nalog.

U 2020. godini planirano je sedam, a sprovedeno je šest nadzora, i u 50% inspekcijskih nadzora su utvrđene nepravilnosti. Nadležna inspekcija Ministarstva finansija je pronašla nepravilnosti kod društava za reviziju HLB Montenegro DOO Bar, Omega DOO Podgorica i A & C Company DOO Herceg Novi. Direkcija je tada revizorskoj kući HLB Montenegro DOO Bar izdala prekršajni nalog u iznosu od 500 eura neposjedovanje potrebne dozvole za bavljenje poslovima revizije. Uočene nepravilnosti kod preostalih kontrolisanih subjekata odnosile su se na nepoštovanje međunarodnih revizorskih standarda, nijesu izdati prekršajni nalozi.

Tokom 2021. i 2022. godine Direkcija za nadzor nad revizijom nije sprovodila inspekcijske nadzora. Iako su donijeli plan nadzora za 2021. godinu, iz Ministarstva finansija su naveli da zbog kadrovskih promjena nije bilo sprovedenih inspekcijskih nadzora, pa nije bilo ni Godišnjeg izvještaja o izvršenim kontrolama za 2021. godinu. U 2022. godini, Direkcija za nadzor nad revizijom nije bila funkcionalna jer su sistematizovana mjesta bila upražnjena, pa tako nije donešen ni Plan nadzora za tu godinu, kao ni Godišnji izvještaj o obavljenim kontrolama za 2022. godinu.

U 2023. godini, u Direkciji su počele da rade dvije inspektorke na poziciji Glavnog ovlašćenog lica i Ovlašćenog službenog lica I, dok su prema Pravilniku o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji Ministarstva finansija iz decembra 2023. planirana četiri zaposlena.

Za 2023. godinu planirano je sedam nadzora, a sprovedno je tri nadzora.  U 2023. godini je započet četvrti nadzor, ali je završen u februaru 2024. Nadzor u preostala tri društva je prenešen za 2024. godinu. Inspektori su kontrolisali rad u PricewaterhouseCoopers, BDO, Certitudo i MV Konsalt.  Nepravilnosti kod kontrolisanih društava u 2023. godini nijesu utvrđene. Inspekcijskim nadzorima je konstatovano da je njihovo poslovanje u skladu sa Zakonom o reviziji, međunarodnim stanardima revizije i pravilima revizorske struke, da ispunjavaju uslove u pogledu kvaliteta angažovanih resursa, kao i da nije bilo nepravilnosti vezanih za nezavisnost revizora i obračunavanje naknada za usluge revizije.

Za 2024. godinu planiran je nadzor osam revizorskih društava. Od osam planiranih nadzora, tri nadzora su planirana za 2023. godinu, ali nijesu sprovedena. Planirani subjekti nadzora za 2024. godinu su AUDIT COM, AUDITOR, ERNST & YOUNG Montenegro, DFK SPIN, SFAI Montenegro. Tri subjekta nadzora iz 2023. godine su Eurorev, Racio-mont i HLB Mont Audit. U 2024. godini plan nadzora je sproveden u potpunosti. Nepravilnosti su utvrđene u 75% nadzora, kod šest revizorskih kuća i toliko rješenja o otklanjanju nepravilnosti su donijela ovlašćena lica

Direkcija za nadzor nad revizijom od 2021. do 2025. godine, nije donosila rješenja o novčanim kaznama. Takođe, Direkcija od 2017. do 2025. godine. nije dostavljala tužilaštvu bilo kakav vid obavještenja.

Tekst je nastao u okviru projekta “Civilno društvo za zdrava, djelotvorna, održiva i transparentna javna preduzeća (BEST SOEs)”, koji je finansijski podržan od strane Evropske unije, uz kofinansiranje Ministarstva javne uprave. Sadržaj teksta je isključiva odgovornost Instituta alternativa, i nužno ne odražava stavove Evropske unije i/ili Ministarstva javne uprave.