Zakon o privrednim društvima definiše opšte uslove koje izvršni direktor treba da ispunjava: da nije osuđen za određena krivična djela, da u prošlosti nije bio revizor privrednog društva, i da nije lice kojem je izrečena mjera zabrane obavljanja djelatnosti koja je pretežna djelatnost kompanije, kao i dodatne uslove koji su propisani statutom društva.
U 15 državnih kompanija nijesu propisani posebni uslovi koje izvršni direktor treba da ispunjava. U 36 državnih kompanija su propisani posebni uslovi, ali se oni značajno razlikuju među privrednim društvima. Pregledali smo statute, odluke o osnivanju, posebne zakone po kojima neka preduzeća djeluju i u našoj publikaciji Čija su naša javna preduzeća? smo prikazali po koji su to posebni uslovi za poziciju izvršnog direktora.
Koji su posebni uslovi koje izvršni direktor državne kompanije treba da ispunjava?
U određenim državnim kompanijama koriste se nemjerljive reference i uopštene formulacije da bi se označilo potrebno upravljačko iskustvo. Tako u Montecargo-u, OŽVS-u i ŽICG-u je potrebno da imate organizatorske sposobnosti i smisao za rukovođenje, i da imate adekvatna stručno-upravljačka umijeća za posao direktora u CEDIS-u, EPCG, CGES-u.
Sprovođenje javnog konkursa za izvršnog direktora (statutom, osnivačkim aktom, posebnim zakonom kojim je predviđeno osnivanje preduzeća) je propisano samo u 16 državnih kompanija, dok u 35 nije.
Zakon o privrednim društvima definiše samo opšte uslove koje član odbora direktora treba da ispunjava, i to su isti uslovi kao za direktora privrednog društva u vlasništvu države (neosuđivanost, da nije bio revizor društva, da nije lice kojem je izrečena mjera zabrane obavljanja djelatnosti koja je pretežna djelatnost društva). U praksi vrlo mali broj državnih kompanija ima bilo kakve definicije strukture svojih odbora direktora, a u slučajevima gdje postoje zbog nedovoljne preciznosti dozvoljavaju široka tumačenja i brojne zloupotrebe.
U toku mandata ove, 44. Vlade Ministarstvo energetike i rudarstva i Ministarstvo saobraćaja i pomorstva su pozvali zainteresovane pojedince za pozicije članova odbora direktora da pošalju biografije. Kriterijumi za odabir kandidata su bili uopšteni, nisu bili jasno određeni i mjerljivi.
- Ministarstvo energetike i rudarstva je u novembru 2023. godine pozvalo zainteresovane pojedince za pozicije članova Odbora direktora Elektroprivrede Crne Gore koji svojim stručnim kvalifikacijama, dosadašnjim radnim iskustvom i referencama mogu odgovoriti izazovima. Nakon što su pojedinci dostavili biografije, ne prijedlog ministra odabrani kandidati su izabrani za članove odbora direktora EPCG.
- U martu 2024. godine, Ministarstvo saobraćaja i pomorstva je na isti način objavilo poziv za članove odbora u privrednim društvima iz sektora željeznice (Željeznička infrastruktura Crne Gore, Željeznički prevoz Crne Gore, Održavanje željezničkih voznih sredstava i Montecargo). Ministarstvo je dodatno naglasilo da očekuju da je kandidat spreman da interes privrednog društva u svakom momentu mandata stavi ispred ličnog, političkog ili bilo kojeg drugog interesa. Isti poziv je ponovno objavljen 3. juna za dva željeznička privredna društva (ŽPCG i OŽVS). Ministarstvo do sada nije predložilo kandidate.
Neprecizni, ad hoc pozivi ministarstava za pozicije članova odbora ne doprinose poboljšanju trenutnog stanja u dijelu imenovanja izvršnih direktora i članova odbora direktora. Na ovaj način samo se ukazuje na manjkavosti pravnog okvira, kao i koliko su propisane procedure neefikasne i nedovoljno precizno određene.
Institut alternativa u kontinuitetu poziva na profesionalizaciju državnih kompanija i to kroz novi pravni okvir koji će uključivati:
- Posebni propis koji će odrediti opšte uslove koje izvršni direktor u svakom društvu mora da ispunjava u pogledu iskustva u rukovođenju, opšteg radnog iskustva, stepena obrazovanja, i znanja stranih jezik;
- Propisati obavezu državnih kompanija da u svojim statutima propišu posebne uslove koje izvršni direktor mora da ispunjava (godine radnog staža u djelatnosti društva, posjedovanje posebnih sertifikata i znanja iz oblasti kompanije);
- Izbor izvršnog direktora posredstvom javnog oglasa;
- Obavezu da prilikom imenovanja članova organa upravljanja, opšti uslov bude određeni stepen znanja i iskustva iz djelatnosti društva i/ili poslova rukovođenja, odnosno, određeni broj godina radnog iskustva u poslovima rukovođenja;
- Da u strukturi odbora direktora, određeni broj članova čine stručnjaci afirmisani u oblasti djelatnosti preuzeća, predstavnici radnika kao i predstavnici civilnog društva, odnosno nevladinih, naučnih i stručnih organizacija koje sprovode aktivnosti iz djelatnosti društva;
- Obaveznu strukturu i proces imenovanja organa upravljanja (odbora direktora) za sva društva u državnom vlasništvu.
Tekst je nastao u okviru projekta “Civilno društvo za zdrava, djelotvorna, održiva i transparentna javna preduzeća (BEST SOEs)”, koji je finansijski podržan od strane Evropske unije, uz kofinansiranje Ministarstva javne uprave. Sadržaj teksta je isključiva odgovornost Instituta alternativa, i nužno ne odražava stavove Evropske unije i/ili Ministarstva javne uprave.