Analiza stanja preduzeća vodovoda i kanalizacije u opštinama: pregled efikasnosti i sistema uređenja

Vodovod i kanalizacija je preduzeće koje u svakoj opštini vrši djelatnosti kao što su proizvodnja vode na vodoizvorištima i distribucija za potrebe potrošača na teritoriji date opštine, održavanje vodovodnog sistema, sakupljanje i tretman otpadnih voda, izgradnja vodovodnih i kanalizacionih instalacija, inženjerske djelatnosti, ispitivanje i analiza vode.

U Crnoj Gori preduzeća koja se bave ovom djelatnošću ima 18. Opštine u kojima nema preduzeća vodovoda i kanalizacije ima 6 i to su: Gusinje, Mojkovac, Petnjica, Plav, Plužine i Šavnik.

Transparentnost u radu preduzeća vodovoda i kanalizacije

Formirali smo sopstveni indeks transparentnosti koji se sastoji od deset kriterijuma, a kojima se vrednuje koliko je javan rad preduzeća.

Značajan broj preduzeća nema svoju internet stranicu, dok ostala iste ne koriste da bi objavila informacije koje su po zakonu dužna. Više od polovine preduzeća ne objavljuju svoj izvještaj o radu. Po pravilu, zapisnici sa sjednica odbora direktora i usvojene odluke se ne objavljuju proaktivno, a u većini slučajeva uvid nije dozvoljen ni kroz zahtjev za slobodan pristup informacijama.

Preduzeća koja su dobila najvišu ocjenu na indeksu transparentnosti su DOO “Vodovod i kanalizacija” – Nikšić i DOO “Vodovod” – Pljevlja, sa rezultatom 6 od mogućih 10. Ova preduzeća se izdvajaju jer imaju svoju internet stranicu, redovno objavljuju izvještaj o poslovanju, godišnji plan rada, pravovremeno odgovaraju na zahtjeve za slobodan pristup informacijama. Dok Vodovod – Pljevlja ima objavljen akt o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji i podatke o sponzorstvima, donacijama i pomoći na svojoj internet stranici, Vodovod i kanalizacija – Nikšić objavljuje spisak javnih funkcionera sa listom obračuna njihovih zarada, kao i spisak zaposlenih lica u preduzeću.

DOO “Vodovod i kanalizacija” – Podgorica postiglo je ocjenu 5.5 od 10, DOO “Vodovod i kanalizacija” – Danilovgrad ocjenu 5, dok su sva ostala preduzeća ispod ove granice.

Najmanje transparentna preduzeća, sa ocjenom 0 od 10, su DOO “Vodovod i kanalizacija” – Kolašin, DOO “Vodovod i kanalizacija” – Rožaje i DOO “Komunalno i vodovod” – Žabljak. Takođe, među preduzećima s nižom ocjenom (1 od 10) su DOO “Vodovod i kanalizacija Tuzi” i DOO “Vodovod i kanalizacija” – Ulcinj.

U pogledu slobodnog pristupa informacijama neka preduzeća nisu ažurna u odgovaranju: neka uopšte ne priznaju da su obveznici zakona, dok ostala pribjegavaju ili ćutanju administracije ili proglašavanju i najosnovnijih informacija o svom radu poslovnom tajnom.

DOO Vodovod “Bistrica” iz Bijelog Polja je na naš zahtjev za dostavljanje dokumentacije iz 2021. i 2022. godine odgovorilo traženjem produženja roka. Međutim, ni godinu dana kasnije, dokumentacija nije bila dostavljena. Na zahtjev upućen 2024. godine, dobili smo djelimičan odgovor. Dostavljeni su prečišćeni tekst akta o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji Društva, kao i spisak sa kartice prometa za dodjelu sponzorstava, donacija i pomoći. Ono što ovo preduzeće nije dostavilo su zapisnici i odluke sa sjednica Odbora direktora, pozivajući se na to da postoje razlozi da se ograniči pristup ovim informacijama.

DOO “Vodovod i kanalizacija” iz Budve nije odgovorilo na naš zahtjev za dostavljanje dokumentacije iz 2021. i 2022. godine. Godinu dana kasnije, na novi zahtjev za dokumentaciju iz 2023. godine, dobili smo odgovor. Međutim, jedini dostavljeni dokument bio je prečišćeni tekst akta o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji Društva.

Kopije zaključenih sporazuma sa zaposlenima iz rukovodnog kadra o prestanku radnog odnosa uz isplatu otpremnine u 2023. godini nisu dostavljene uz obrazloženje da Društvo ne posjeduje te informacije. Takođe, tražili smo odluke koje je organ upravljanja usvojio tokom 2023. godine, zapisnike sa sjednica organa upravljanja, te odluke o isplati sredstava za sponzorstva, donacije i pomoći. Ovi podaci nisu dostavljeni, navodeći u rješenju da se “dokumentacija ne može dostaviti iz razloga jer ista predstavlja službenu tajnuDruštva”.

DOO “Vodovod i kanalizacija” iz Podgorice odbilo je naš zahtjev za dostavljanje dokumentacije iz 2021. i 2022. godine, uz obrazloženje da tražene informacije predstavljaju internu dokumentaciju Društva. Nakon tog rješenja, Institut alternativa uputio je žalbu AZLP-u.

Sa promjenom rukovodilačke i upravljačke strukture u preduzeću, na zahtjev upućen 2024. godine za dostavljanje dokumentacije iz 2023. godine, dobili smo pozitivan odgovor. Sva tražena dokumentacija je dostavljena.

Preduzeća koja ne odgovaraju na zahtjev za slobodan pristup informacijama, već treću godinu za redom su DOO “Vodovod i kanalizacija” – Kolašin i DOO “Vodovod i kanalizacija Tuzi”.

Kako i u kojoj mjeri ova preduzeća odgovaraju na zahtjev za slobodan pristup informacijama, možete vidjeti u sljedećoj tabeli:

Pregled stanja broja zaposlenih i finansijska analiza preduzeća vodovoda i kanalizacije

Broj zaposlenih u preduzećima vodovoda i kanalizacije varira od opštine do opštine. Gotovo u svim opštinama iz godine u godinu je primjetan rast broja zaposlenih. Najveći broj zaposlenih ima DOO “Vodovod i kanalizacija” Podgorica, sa 568 zaposlenih. Preduzeća sa značajnim brojem zaposlenih su i DOO “Vodovod i kanalizacija” Budva sa 240 zaposlenih, te DOO “Vodovod i kanalizacija” Nikšić sa 187 zaposlenih.

Sa druge strane, preduzeća sa najmanjim brojem zaposlenih su DOO “Vodovod i kanalizacija” Kolašin sa 28 zaposlenih, DOO “Vodovod i kanalizacija” Andrijevica sa 36 zaposlenih, DOO “Komunalno i vodovod” Žabljak sa 40 zaposlenih, te DOO “Vodovod i kanalizacija Tuzi” sa 43 zaposlena.

Dok neka preduzeća, biljleže pozitivne neto rezultate uz rast broja zaposlenih, druga, poput vodovoda u Budvi, Cetinju i Podgorici, suočavaju se sa značajnim gubicima. Posebno su uočljivi kontinuirani gubici u Cetinju i Ulcinju, dok je u Bijelom Polju i Pljevljima u posljednih pet godina, ostvaren pozitivan neto rezultat samo u jednoj godini. Ovi podaci ukazuju na potrebu za boljim upravljanjem i efikasnijim poslovnim strategijama u određenim opštinama kako bi se osigurala finansijska održivost i poboljšanje usluga za građane.

Preduzeća vodovoda i kanalizacije, koja posljednjih pet godine posluju sa pozitivnim neto rezultatom su preduzeća iz Berana, Danilovgrada, Herceg Novog, Kolašina i Tivta.

DOO “Vodovod i kanalizacija” – Andrijevica bilježi rast broja zaposlenih, dok su neto rezultati od 2019. do 2022. godine bili pozitivni, u 2023. godini zabilježen je gubitak od 90.739 eura. Sa druge strane vodovod iz Bara uz pozitivne neto rezlutate, u 2020. godini je ostvario gubitak od 186.041 eura. Takođe, pozitivni neto rezultati u poslednjih pet godina se mogu uočiti i u DOO “Komunalno i vodovod” – Žabljak, uz gubitak iz 2019. godine od 11.379 eura.

U Budvi, preduzeće je imalo značajne gubitke u 2020, 2021. i 2023. godini, pri čemu su gubici u 2020. i 2023. godini prelazili milion eura, dok je broj zaposlenih bio u porastu. DOO “Vodovod i kanalizacija – Cetinje” od 2016. godine je konstantno u gubitku, a od 2020. godine ti gubici prelaze milion eura godišnje, s neto rezultatom u 2021. godini od -1.957.026 eura.

U Kotoru, iako raste broj zaposlenih, preduzeće je imalo gubitke u 2021. i 2022. godini, kao i u Nikšiću, gdje je uz rast broja zaposlenih, zabilježen gubitak u 2021. i 2022. godini. DOO “Vodovod” – Pljevlja bilježi konstantne gubitke, osim u 2021. godini kada je ostvaren pozitivan rezultat. Iako je u ovom preduzeću došlo do povećanja broja zaposlenih, ostvaren je značajan gubitak.

DOO “Vodovod i kanalizacija” – Podgorica je u 2022. i 2023. godini ostvario negativan neto rezultat, sa gubitkom od čak 3.822.762 eura u 2023. godini. U Rožajama je rast broja zaposlenih pratio gubitke u 2022. i 2023. godini. Preduzeće u Tuzima, aktivno od 2022. godine, ostvarilo je pozitivan neto rezultat u 2022. i 2023. godini.

DOO “Vodovod i kanalizacija” – Budva, DOO “Vodovod i kanalizacija – Cetinje” i DOO “Vodovod i kanalizacija” – Podgoricasu uz DOO “Čistoća” Podgorica, preduzeća koja su u 2023. godini ostvarila najveće gubitke među svim lokalnim preduzećima, ti gubici prelaze čak milion eura.

Broj zaposlenih uz izdatke za zarade i ostvaren neto rezlutat preduzeća vodovoda i kanalizacije, od 2019. do 2023. godine, možete vidjeti u priloženoj tabeli.

Tekst je nastao u okviru projekta “Civilno društvo za zdrava, djelotvorna, održiva i transparentna javna preduzeća (BEST SOEs)”, koji je finansijski podržan od strane Evropske unije, uz kofinansiranje Ministarstva javne uprave. Sadržaj teksta je isključiva odgovornost Instituta alternativa, i nužno ne odražava stavove Evropske unije i/ili Ministarstva javne uprave.