Objavljeno

Novi projekat o ulozi inspekcija u borbi protiv korupcije

Institut alternativa započinje sprovođenje projekta Inspekcije bez protekcije – Saveznici u borbi protiv korupcije. Projekat je podržala Ambasada Sjedinjenih Američkih Država u Crnoj Gori, Biro Stejt dipartmenta za borbu protiv međunarodne trgovine drogom i sprovođenje zakona (INL).

Projekat ima za cilj unapređenje i promociju uloge inspekcijskih organa u borbi protiv korupcije u Crnoj Gori. Glavne komponente projekta su:

  • Analiziranje rezultata i kapaciteta inspekcijskih organa u oblastima povećanog rizika od korupcije;
  • Kampanja za jačanje antikorupcijskih mehanizama i integriteta rada inspekcijskih organa;
  • Uspostavljanje i osnaživanje mreže boraca protiv korupcije iz redova inspekcijskih organa, civilnog društva, pravosuđa i drugih institucija zaduženih za sprječavanje korupcije.

Navedene ciljeve namjeravamo da postignemo kroz sprovođenje tri međusobno povezane grupe aktivnosti:

  1. Iniciranje inspekcijskog nadzora na osnovu uočenih nepravilnosti i mogućeg rizika od korupcije; praćenje rada inspekcijskih organa u oblastima povećanog rizika od korupcije;
  2. Umrežavanje inspekcijskih organa, civilnog društva, pravosuđa i drugih institucija; osnaživanje mreže boraca protiv korupcije i ključnih inspekcijskih organa alatima za unapređenje učinkovitosti inspekcijskog nadzora u oblastima sklonim korupciji;
  3. Priprema analize i rasprava o mehanizmima za jačanje integriteta inspekcijskih organa, uz promociju zaključaka i preporuka.

Sadržaj ove objave je isključiva odgovornost Instituta alternativa, i nužno ne odražava stavove Vlade Sjedinjenih Američkih Država.

Objavljeno

Slučaj “dipl.ing.” – ko može biti član odbora direktora državnog preduzeća?

Slučaj “dipl.ing” je pokazao slabosti procedure imenovanja članova odbora direktora privrednih društava u većinskom državnom vlasništvu.

Na 68. sjednici Vlade od 3. oktobra 2023. godine, došlo je do rasprave u vezi sa stručnom spremom jednog od predloženih članova direktora “PROCON-a”, preduzeća u 100% vlasništvu države.

Odbor direktora je organ upravljanja privrednih društava koji, između ostalog, daje smjernice izvršnom direktoru u pogledu vođenja poslova društva, donosi interna akta i vrši nadzor nad poslovanjem društva. Nakon ukidanja Zakona o javnim preduzećima, pravila o strukturi ovih tijela, kriterijumima koje članovi treba da ispunjavaju su definisani na isti način kao i za sva ostala (privatna) privredna društva, Zakonom o privrednim društvima. U većini državnih preduzeća nije definisan sastav odbora direktora u pogledu predstavljenosti različitih interesnih ili stručnih grupa, a nisu definisani ni posebni uslovi koje članovi treba da ispunjavaju. Postoje i rijetke dobre prakse, definisane statutima pojedinačnih preduzeća, ali i one pate od nedovoljne preciznosti i mogućnosti višestrukog tumačenja.

Bez ograničenja u zakonu

Zakonom o javnim preduzećima je bilo propisano da “određeni broj članova organa upravljanja preduzeća čine naučnici ili stručnjaci afirmisani u oblasti djelatnosti javnog preuzeća i predstavnici radnika”, kao i da će se broj članova i sastav odbora odrediti aktom o osnivanju. Nakon njegovog ukidanja, na snazi je jedino Zakon o privrednim društvima koji definiše samo opšte uslove koje član odbora direktora treba da ispunjava: da kandidat nije osuđen za određena krivična djela, da trenutno niti u prošlosti nije bio revizor preduzeća i da nije lice kojem je izrečena mjera zabrane obavljanja djelatnosti koja je pretežna djelatnost preduzeća. Bliže definisanje strukture članstva odbora direktora je ostavljeno da bude definisano statutom ili odlukom o osnivanju.

U praksi, vrlo mali broj državnih preduzeća ima bilo kakve definicije strukture odbora direktora u svojim odliukama o osnivanju ili statuima, a i u slučajevima gdje postoje, zbog nedovoljne preciznosti dozvoljavaju široka tumačenje i moguće zloupotrebe.

Mahom zbog toga što još uvijek nisu transformisana u privredna društva u skladu sa Zakonom, takvi primjeri su u onim preduzećima koja su još uvijek u formi “javnih preduzeća”:

JP za upravljanje morskim dobrom čija Odluka o osnivanju propisuje da od ukupno šest članova Upravnog odbora, dva moraju biti stručni i naučni radnici iz oblasti zaštite životne sredine, biologije mora i pomorskog prava, dva člana su predstavnici ugostiteljsko-turističkih subjekata, a dva člana radnici preduzeća.

Nacionalni parkovi, od pet članova Upravnog odbora, tri člana se imenuju iz reda naučnih i stručnih radnika, a dva iz zaposlenih u preduzeću. Međutim, termini naučni i stručni radnik, bez detaljnijeg preciziranja šta podrazumijevaju ili na koju se oblast odnose, dozvoljavaju široko tumačenje i moguću zloupotrebu ove norme.

U značajnoj većini ostalih državnih preduzeća nije definisan sastav odbora direktora u pogledu predviđanja predstavljenosti različitih interesnih ili stručnih grupa, a nisu ni definisani posebni uslovi koje članovi treba da ispunjavaju, sem ponavljanja opštih uslova iz Zakona o privrednim društvima ili korišćenja opštih i teško mjerljivih referenci.

Neophodnost usvajanja novih pravila

U cilju profesionalizacije organa upravljanja državnih preduzeća, neophodan nam je novi pravni okvir, koji će između ostalog propisati:

    • obavezu da prilikom imenovanja članova organa upravljanja, opšti uslov bude određeni stepen znanja i iskustva iz djelatnosti društva i/ili poslova rukovođenja, odnosno, određeni broj godina radnog iskustva u poslovima rukovođenja.
    • da u strukturi odbora direktora, određeni broj članova čine stručnjaci afirmisani u oblasti djelatnosti preuzeća, predstavnici radnika kao i predstavnici civilnog društva, odnosno nevladinih, naučnih i stručnih organizacija koje sprovode aktivnosti iz djelatnosti preduzeća.
    • obaveznu strukturu i proces imenovanja organa upravljanja (odbora direktora) za sva preduzeća u državnom vlasništvu.

Tekst je nastao u okviru projekta “Civilno društvo za zdrava, djelotvorna, održiva i transparentna javna preduzeća (BEST SOEs)”, koji je finansijski podržan od strane Evropske unije, uz kofinansiranje Ministarstva javne uprave. Sadržaj teksta je isključiva odgovornost Instituta alternativa, i nužno ne odražava stavove Evropske unije i/ili Ministarstva javne uprave.

Objavljeno

Konkurs za OCD “Javna preduzeća pod nadzorom civilnog društva”

Institut alternativa raspisuje poziv za podršku projektima organizacija civilnog društva (OCD):

“Javna preduzeća pod nadzorom civilnog društva”

 

Pozivamo organizacije civilnog društva da podnesu prijedloge projekata koji će unaprijediti nivo nadzora nad radom javnih preduzeća na državnom i lokalnom nivou i smanjiti prostor za zloupotrebe i korupciju u radu javnih preduzeća kroz pojačano interesovanje građana za njihov rad.

Zahvaljujući podršci Delegacije EU u Crnoj Gori, obezbijedili smo sredstva za podršku projektima u ukupnom iznosu od 25 000 EUR, pri čemu će projekti biti podržani u iznosu od najviše 5 000 EUR, sa trajanjem od najviše 6 mjeseci. Prijedlozi projekata se dostavljaju najkasnije do 3. novembra 2023. godine do 17h.

Za prijavu na Konkurs neophodno je popuniti prijavni paket: Prijavni formular i Prijedlog budžeta. Prije popunjavanja ovih formulara pažljivo pročitajte Vodič za podnosioce prijedloga projekata.

Prijavni paket  i ostale konkursom zahtijevane dokumente u elektronskoj verziji slati isključivo na e-mail: info@institut-alternativa.org sa naznakom – Za konkurs „Javna preduzeća pod nadzorom civilnog društva“.

U slučaju nedoumica u vezi sa konkursom, dodatne informacije možete dobiti slanjem pitanja na info@institut-alternativa.org, najkasnije do 20. oktobra 2023. godine.

Napomena: Organizacije koje su koordinatori/nosioci projekata i partneri na projektima koji se finansiranju u okviru IPA 2021 Podrške organizacijama civilnog društva: Programa podrške civilnom društvu (CSF) i Evropski instrument za demokratiju i ljudska prava (EIDHR) EuropeAid/173687/DD/ACT/ME nemaju pravo učešća na ovom konkursu.

Podrška projektima organizacija civilnog društva (OCD) u Crnoj Gori  realizuje se u okviru projekta “Civilno društvo za zdrava, djelotvorna, održiva i transparentna javna preduzeća (BEST SOEs)”, koji je finansijski podržan od strane Evropske unije, uz kofinansiranje Ministarstva javne uprave.

Objavljeno

Prijedlozi IA za Godišnji plan revizija DRI za 2024. godinu

Prvi put, Državna revizorska institucija (DRI) je otvorila svoj plan revizija za prijedloge civilnog društva, akademske zajednice i strukovnih udruženja.

Napominjemo da je Institut alternativa, zajedno sa partnerskim organizacijama, godinama upućivao svoje i prijedloge partnerskih organizacija u cilju pružanja doprinosa planu revizija DRI. IA je 2020. godine inicirao konsultacije između Senata DRI i civilnog društva koje su za cilj imale upravo da DRI dobije naše prijedloge i da podstaknemo bolju saradnju sa civilnim društvom. Nakon sprovedenih konsultacija, upućene prijedloge, primjedbe i preporuke sumirali smo u publikaciji „Na čija vrata da zakucaju državni revizori?“.

Ove godine, u skladu sa novom pozitivnom praksom DRI, podnijeli smo tri prijedloga tema za reviziju za Godišnji plan revizija za 2024. godinu:

1. Jednostavne nabavke putem direktne pogodbe

Analiza Instituta alternativa „Direktne nabavke pod lupom“ je pokazala da dolazi do zloupotreba javnih nabavki kroz direktne pogodbe, odnosno sprovođenjem jednostavnih nabavki do 5.000 eura direktnim izborom određenog ponuđača.

Analiziranjem faktura i ugovora iz 2021. godine za tri ministarstva i tri opštine, pokazalo se da postoje odstupanja od pravila da ukupna vrijednost za isti predmet ne prelazi 5.000 eura. Analiza je pokazala i da su se na ovaj način nabavljali domaća rakija, odijela, broševi, porcelanski setovi za kafu i drugo. U odnosu na ove fakture, Inspekcija za javne nabavke je utvrdila 7 nepravilnosti u postupcima javnih nabavki kroz neposredni sporazum, ali nije pokrenula prekršajne postupke iz razloga zastarjelosti, odnosno jer je nadzor nastupio godinu dana nakon što je prekršaj izvršen.
Imajući u vidu da su pojedina ministarstva tokom 2021. godine trošila skoro 25% ukupne svoje potrošnje kroz ovaj mehanizam, i da je to išlo i do preko 95% za pojedinačne slučajeve, kao i da je novim zakonskim izmjenama podignut prag za sprovođenje nabavki na ovaj netransparentan način (do 8.000 eura), jako je važno uraditi reviziju sprovođenja jednostavnih nabavki putem direktne nagodbe.

2. Revizija presjeka kojim bi jedno pitanje bilo obuhvaćeno u što većem broju privrednih društava u vlasništvu države: Otpremnine za upravljački i rukovodeći kadar u državnim preduzećima

Otpremnine za upravljački i rukovodeći kadar u državnim preduzećima (odbor direktora, izvršni direktor i rukovodioci, odnosno direktori sektora) nisu sistemski uređene i njihov iznos nije definisan na uniforman način za čelnike svih državnih preduzeća. Naprotiv, postoji deset različitih modela na koji su ugovorene otpremnine izvršnih direktora javnih preduzeća u CG, mjeri se u neto, bruto i prosječnim zaradama, od 3 do 24, uz razne druge detalje koji značajno utiču na konačni iznos. Dodatno, Vlada i resorna ministarstva nemaju podatke o isplaćenim otpremninama, niti, kako su naveli, imaju zakonskog osnova da vode evidenciju o tome. Zakon o radu propisuje da su preduzeća obavezna da Zavodu za zapošljavanje i organu uprave nadležnom za upravljanje kadrovima dostave podatke o zaposlenima kojima je isplaćena otpremnina, ali se to ne poštuje, pa ni Zavod i Uprava nemaju kompletne podatke o isplaćenim otpremninama u državnim preduzećima. Cilj ove revizije jeste da omogući objektivni uvid u stanje i sistemske preporuke donosiocima odluka za uređenje pitanja „otpremnina“.

3. Primjena načela razmjene podataka po službenoj dužnosti (Zakon o upravnom postupku)

Zakon o upravnom postupku propisuje da podatke o činjenicama o kojima se vode službene evidencije, bez obzira u kojoj se formi vode (pisanoj, elektronskoj i dr.) ovlašćeno službeno lice pribavlja po službenoj dužnosti, što za cilj ima manje administrativno opterećenje za stranke. Od početka primjene ovog načela, Institut alternativa je upozorio da njegova efikasna primjena zavisi od niza preduslova – da se razmjena vrši kroz jedinstveni sistem ili na drugi način koji garantuje efikasnost. Ovi tehnički preduslovi nisu ostvareni, kao i činjenica da organi nisu ažururali informacije na način da teret o pribavljanju podataka, sa građana i građanki prebace na organe koji su u njihovom posjedu. Samim tim, postoji potreba da se izvrši revizija na uzorku prethodno odabranih upravnih postupaka koji podrazumijevaju razmjenu podataka po službenoj dužnosti koje bi pokazale odgovornost za izostanak očekivanih rezultata i u skladu sa tim, dati određene preporuke za unapređenje.

Tim Instituta alternativa

Objavljeno

Poziv za podnošenje prijedloga projekata za učešće građana u reformi javne uprave na lokalnom nivou

Pokretači civilnog društva na Zapadnom Balkanu za reformisanu javnu upravu – WeBER 3.0 je regionalni projekat koji traje tri i po godine, vrijedan 1.444.451 eura, finansiran od strane Evropske unije, koju predstavlja Evropska komisija, a sufinansiran od strane Austrijske razvojne agencije. Period implementacije projekta je februar 2023 – jul 2026.

Za Program malih grantova je izdvojeno ukupno 280.000 eura za podršku do 20 grantova, svaki u vrijednosti do 14.000 eura, od čega 4 u BiH, 4 u Srbiji, 3 u Albaniji, 3 u Sjevernoj Makedoniji, 3 na Kosovu, i 3 u Crnoj Gori. Trajanje dodijeljenih grantova biće do 15 mjeseci. Opšti cilj Programa malih grantova odgovara specifičnom cilju 3 projekta: Osnažiti učešće lokalnih inicijativa i OCD i povećati učešće građana u RJU na lokalnom nivou.

Podnosioci treba da dostave svoj prijedlog projekta i traženu dokumentaciju putem e-mail-a na weber.grants@thinkforeurope.org i Cc: stefan.radojcic@cep.org.rs. E-mail podnosilaca iz Crne Gore mora da sadrži oznaku “CfP #WeBER-G-03: Crna Gora_Aplikacija” u naslovu mejla.

Rok za podnošenje projektnih prijava je 28. decembar 2023.

Pitanja za pojašnjenje mogu se poslati e-poštom najkasnije do 30. oktobra 2023. godine na e-mail adrese: weber.grants@thinkforeurope.org i Cc: stefan.radojcic@cep.org.rs. Naslov e-pošte mora sadržati: „CfP #WeBER-G-03: (zemlja)_Pitanja za pojašnjenje“. Pojašnjenja za pitanja primljena nakon ovog datuma neće biti pružena. Na primljena pitanja neće se davati pojedinačni odgovori. Pojašnjenja za sva pristigla pitanja biće objavljena u okviru jednog dokumenta na www.par-monitor.org do 17. novembra 2023. godine.

Informativni sastanci za zainteresovane kandidate će biti organizovani putem Zoom-a, u sedmici između 16-20. oktobra 2023.

Konkursna dokumentacija (preuzimanje)

Objavljeno

Crna Gora u Indeksu otvorenosti budžeta

Istraživanje otvorenosti budžeta (Open Budget Survey), koje se sprovodi još od 2006. godine, po prvi put će uključiti Crnu Goru i rangirati je među 125 država po stepenu otvorenosti budžeta.

U saradnji sa Međunarodnim budžetskim partnerstvom sa sjedištem u Vašingtonu, Institut alternativa sprovodi istraživanje otvorenosti budžeta za Crnu Goru.

Kao jedino uporedno, nezavisno i redovno istraživanje otvorenosti budžeta, Indeks otvorenosti budžeta rangira države prema njihovom nivou transparentnosti, odgovornosti i participativnosti u nacionalnim budžetskim procesima. Indeks budžetske transparentnosti zemlje ocjenjuje pristup javnosti pravovremenim i sveobuhvatnim informacijama o budžetu, stepen do kojeg vlade uključuju javnost u donošenje i praćenje budžetskih odluka, kao i ulogu i djelotvornost parlamenta i vrhovne revizorske institucije u budžetskom procesu.

Institut alternativa je partner iz civilnog društva za Crnu Goru i mi sprovodimo početno istraživanje u svim dimenzijama indeksa. U toku 2016. godine, nezvanično smo sproveli ovo istraživanje, uz dozvolu IBP-a, ali ne i kao dio zvaničnog projekta, što je ovog puta omogućeno uz podršku Evropske unije.

Očekuje se da rezultati budu objavljeni početkom naredne godine.