Godina: 2013.

Prijedlog sistemskog Zakona o budžetu i fiskalnoj odgovornosti sadrži brojne nedorečenosti i probleme koji se moraju riješiti amandmanskim putem u Skupštini. Između ostalog, nije rađeno na povećanju otvorenosti budžetskog ciklusa, omogućavanja značajnijeg učešća Skupštine u ovom procesu, prekršajna odgovornost još uvijek je nejasno definisana, a autonomija nezavisnih, kontrolnih institucija prijeti da bude ugrožena.

Institut alternativa je u toku javne rasprave podnio komentare Minstarstvu finansija, ali predlagač akta nije imao razumijevanja za naše ključne prijedloge.

Prijedlog Zakona ne donosi izmjene budžetskog kalendara, što znači da se Skupštini ostavljaju neprihvatljivi rokovi za valjano razmatranje ključnih budžetskih dokumenata. Poslanici ne smiju usvojiti sistemski Zakon o budžetu koji Skupštini opet ostavlja manje od mjesec dana za usvajanje budžeta, ne donosi obavezu da Ministarstvo finansija izvještava o izvršenju budžeta u toku godine, i stavlja poslanike u poziciju da o završnom računu budžeta raspravljaju deset mjeseci od kraja godine na koju se odnosi. Skupština takođe ostaje isključena iz pripreme budžeta i poslanici neće biti u prilici da u toku formulacije budžeta budu konsultovani i utiču na sadržaj važnih komponenti godišnjeg budžeta, kapitalnog budžeta niti uticati na Strategiju o upravljanju dugom.

Kada je riječ o prekršajnoj odgovornosti, sasvim je vjerovatno da će počinjeni prekršaji ostati nekažnjeni, jer će zastarjeti dok se otkriju ili dok se završi prebacivanje odgovornosti za pokretanje prekršajnog postupka sa institucije na instituciju. Predlagač Zakona uporno odbija da propiše od tri godine za zastarjelost pokretanja i vođenja prekršajnog postupka, što je najduži mogući rok koji dozvoljava Zakon o prekršajima. Sa druge strane, nije jasno da li će DRI, kao institucija koja je do sada jedina otkrivala kršenja sistemskog Zakona o budžetu, moći da zahtijeva pokretanje prekršajnog postupka.

Propuštena je prilika da se ovim, sistemskim, zakonom osigura finansijska autonomija organa i institucija čija je ključna nadležnost da kontrolišu rad izvršne vlasti – prije svega Državne revizorske institucije, Zaštitnika ljudskih prava i sloboda i Agencije za zaštitu ličnih podataka i slobodan pristup informacijama. Kako stvari trenutno stoje, ne samo da njihova nezavisnost od izvršne vlasti nije ojačana, već će Ministarstvo finansija imati mogućnost da, pod određenim uslovima, privremeno obustavi korišćenje budžetskih sredstava, tretirajući ih kao sve ostale potrošačke jedinice.

Na kraju, nije jasno zašto u obrazloženju prijedloga Zakona stoji da nije potrebno obezbijediti sredstva iz budžeta za njegovo sprovođenje, iako se Zakonom predviđa osnivanje nove, budžetske, inspekcije. Poslanici moraju obratiti pažnju na ove detalje tokom razmatranja akta jer oni ukazuju na to kako predlagač akta razumije organe čije uvođenje predlaže.

Sistemski Zakon o budžetu je jedan od najvažnijih zakonskih tekstova o kojima će Skupština do kraja godine odlučivati i poslanici moraju obratiti posebnu pažnju na ovaj prijedlog zakona. Ne smije se dozvoliti da budu usvojena nedorečena rješenja, mora se zaštititi autonomija važnih kontrolnih institucija, a budžetski kalendar konačno konačno izmijeniti tako da omogući djelotvornu parlamentarnu kontrolu budžeta.

Marko SOŠIĆ
Istraživač javnih politika

Crna Gora je zauzela 19. mjesto od 25 država na regionalnom nivou (balkanske i zemlje centralne i istočne Evrope) u izvještaju The Economist-a o procjeni ispunjenosti uslova za sprovođenje javno-privatnih partnerstava za 2012. godinu.

Države su rangirane u odnosu na uspostavljenost preduslova za realizaciju projekata po modelu JPP koja podrazumijeva procjenu: pravnog i institucionalnog okvira, sposobnosti da se zakonski okvir implementira; investicione klime; finansijske; te sposobnosti sprovođenja projekata na lokalnom nivou. Na osnovu evaluacije navedenih parametara, za Crnu Goru je istaknuto da postoji značajan prostor i potreba za unapređenjem pravnog i institucionalnog okvira, kao i ukupnih tehničkih kapaciteta za sprovođenje JPP projekata.

U izvještaju The Economist-a korišćena je i analiza Instituta alternativa iz 2010. godine Javno-privatna partnerstva – odgovornost, transparentnost i efikasnost u kojoj smo ukazali na brojne nedostatke upravo kod institucionalnih i zakonskih rješenja u zemlji, te ekspertize za zaključivanje i sprovođenje JPP projekata.

Iako The Economist navodi da u Crnoj Gori postoji politička volja da se unaprijede pravni i institucionalni preduslovi za efikasno sprovođenje javno-privatnih partnerstava i koncesija, upravo njen nedostatak je razlog što je još uvijek ne postoji adekvatan zakonski okvir. U Crnoj Gori ne postoji ni ekspertsko jezgro za JPP i koncesije, a prisutan je i problem nejasnih i „isprepletenih“ nadležnosti i slabe međusobne koordinacije institucija koje zaključuju i upravljaju projektima po ovom modelu.

Jovana MAROVIĆ
Koordinatorka istraživanja

Tek deset opština je do sada usvojilo završni račun budžeta za 2012. godinu. Iako smo uveliko zašli u drugu polovinu 2013. godine, još uvijek nemamo potpune informacije o tome kako su opštine prikupljale i trošile sredstva u prethodnoj godini.

Dakle, još uvijek ne znamo kako su sve opštine trošile i prikupljale novac u 2012. godini, ne znamo što je od planiranog i izvršeno, a sasvim je moguće da to nećemo saznati još dugo vremena: Neke opštine (kao npr. Budva, Plav, Kolašin) su završne račune budžeta za 2011. usvojile tek početkom ove godine.

Razlozi za ovakvu situaciju su brojni i idu od kršenja rokova od strane lokalnih izvršnih vlasti, preko nezainteresovanosti odbornika za budžetska pitanja do nedostataka u zakonskom okviru koji ne podstiču transparentnost budžeta.

Prema Zakonu o finansiranju lokalne samouprave, lokalne vlasti su obavezne da do kraja maja tekuće godine, skupštini opštine predaju prijedlog završnog računa opštine za prethodnu godinu. Zakonski okvir ne propisuje propisan rok za usvajanje završnog računa budžeta od strane lokalnog parlamenta.

Zakonski okvir takođe ne predviđa obavezu lokalnih vlasti da u toku godine izvještava skupštinu opštine o izvršenju budžeta, što znači da ni odbornici ni javnost nemaju informaciju o izvršenju budžeta tokom cijele godine na koju se budžet odnosi.

Takođe, skoro da je sasvim beskorisno krajem ove godine raspravljati o finansijama iz prethodne godine. Kasnim razmatranjem završnog računa u većini opština se obesmišljava svrha njegovog usvajanja od strane lokalnog parlamenta, tj. kontrole budžeta od strane odbornika.

Završni račun je, kao konačna slika izvršenja budžeta, najvažniji instrument za kontrolu lokalnih budžeta. On predstavlja ključni budžetski dokument preko kojeg odbornici i građani ostvaruju uvid u finansijske tokove opštine.

Za budžetsku transparentnost, ključno je blagovremeno objavljivanje informacija. Lokalne samouprave koje to nisu uradile do sada (većina, njih 11) moraju što prije usvojiti završne račune budžeta za 2012. i konačno objaviti kako je trošen novac građana u prethodnoj godini.

Marko SOŠIĆ
Istraživač javnih politika

Sveobuhvatne podatke o lokalnim finansijama možete pronaći na portalu Instituta alternativa, www.MojGrad.me

Institut alternativa već dva mjeseca ne moze da dobije Izvještaje o javnim nabavkama Podgorice, Nikšića, Herceg Novog i Rožaja.

Koristeći pravo na dobijanje informacija na osnovu važećeg Zakona o slobodnom pristupu informacijama, Institut alternativa je 27.05.2013. na adrese 14 opština uputio zahtjev za slobodan pristup informaciji, tražeći Izvještaj o javnim nabavkama opština za 2012. godinu. Deset opština je odgovorilo u zakonskom roku dok od preostale četiri ne možemo dobiti traženi dokument. Ćutanje lokalne administracije na naše zahtjeve za pristup informacijama ukazuje na problem transparentnosti i slabe saradnje sa civilnim sektorom.

Od 14 opština koje smo istraživali: Bar, Budva, Cetinje,Podgorica, Danilovgrad, Kolašin, Herceg Novi, Kotor, Tivat, Mojkovac, Nikšić, Pljevlja, Plužine i Rožaje njih 10 je odgovorilo na zahtjev i dostavilo traženi dokument, dok od četri opštine (Herceg Novi, Nikšić, Podgorica i Rožaje) nijesmo u mogućnosti dobiti dokument (tj. Izvještaj o javnim nabavkama opštine za 2012. godinu) ili bilo kakav drugi odgovor na upućeni zahtjev.

Smatramo da je ovakva praksa lokalnih administracija neprihvatljiva, naročito kada je riječ o Glavnom gradu koji bi trebao biti primjer u transparentnosti, otvorenosti i dobroj saradnji sa civilnim sektorom.

Marija Popović
Saradnica na projektima