Objavljeno

Direktne nabavke pod lupom

Izmjene i dopune Zakona o javnim nabavkama usvojene u decembru 2022. godine, ali i prethodni nalazi Instituta alternativa o korišćenju  mehanizama neposrednog sporazuma za javne nabavke tokom 2021. godine, bili su povod za analizu “Direktne nabavke pod lupom”.

Vrijednost jednostavne nabavke pomenutim izmjenama povećana je sa 5.000 na 8.000 eura, dok je amandman kojim bi se ograničila količinska upotreba ovog mehanizma na 7% godišnje povučen. Time se otvorio prostor da se ovaj mehanizam koristi bez ikakvog ograničenja, sa povećanim pragom iznosa.

Neposredni sporazum, ili direktna pogodba, je jednostavna nabavka roba, usluga i radova direktnim izborom određenog ponuđača uz prihvatanje predračuna/ profrakture, fiskalnog računa ili ugovora u zavisnosti od vrste predmeta nabavke. koju nije obavezno sprovesti kroz sistem Crnogorskih elektronskih javnih nabavki (CEJN).

Institut alternativa je analizirao jednostavne nabavke tri ministarstva i tri opštine, koje su se isticale po procentu korišćenja ovog mehanizma. U pitanju su Ministarstvo ekonomskog razvoja, Ministarstvo vanjskih poslova, Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i urbanizma, kao i Opštine Ulcinj, Mojkovac i Andrijevica.

Analiza je pokazala da su pojedini naručioci odstupali od pravila da ukupna vrijednosti za isti predmet ne prelazi 5.000 eura, pa je tako pronađeno i više faktura, ali i istih predmeta na godišnjem nivou čija je vrijednost preko 5.000 eura. Primjera radi, Ministarstvo ekonomskog razvoja je tokom 2021. godine ovim mehanizmom nabavljalo prevodilačke usluge u vrijednosti od skoro 25.000 eura kroz tri agencije, dok je Opština Ulcinj nabavila jarbol po cijeni od 6.360 eura.

U pogledu analize potrošnje kroz neposredni sporazum, pokazalo se da su ministarstva na ovaj način tokom 2021. godine utrošila skoro 25% ukupne svoje potrošnje za javne nabavke, dok su opštine potrošile nešto manje – 17%. U pojedinim slučajevima, udio direktne potrošnje u odnosu na ukupnu potrošnju za javne nabavke je iznosio skoro 95% (Ministarstvo ekonomskog razvoja i Ministarstvo vanjskih poslova). Međutim, iako u manjim procentima, opštine su trošile više novca, budući da je njihov ukupan budžet za javne nabavke bio veći.

Iz pomenutih razloga, Institut alternativa ističe da je glavni preduslov za sprečavanje dalje zloupotrebe ovog mehanizma proaktivno objavljivanje svih ugovora i faktura, a čijim nadzorom bi se bavila Inspekcija za javne nabavke.

Dodatno, potrebno je da se godišnja potrošnja ograniči na 20.000 eura, bez obzira na ukupni budžet naručioca, ali i da se propiše obaveza unosa podataka za sve nabavke ispod 8.000 eura u sistem Crnogorske elektronske javne nabavke (CEJN). Umjesto Pravilnikom Ministarstva finansija o načinu sprovođenja jednostavnih nabavki, treba ih regulisati Zakonom i Vladinom Uredbom o načinu sprovođenja jednostavnih nabavki, kako bi se propisale imperativne norme u vidu ograničenja potrošnje kroz direktnu pogodbu.

Analizu „Direktne nabavke pod lupom“ možete preuzeti ovdje.

Objavljeno

Direktne nabavke pod lupom

Povod za ovu analizu su izmjene i dopune Zakona o javnim nabavkama usvojene u decembru 2022. godine, i konkretno izmjene koje su usvojene u dijelu korišćenja tzv. neposrednog sporazuma, odnosno jednostavne nabavke koje se ne objavljuje preko Crnogorskog elektronskog sistema javnih nabavki (CEJN). Naime, u okviru rasprave o predloženim izmjenama i dopunama na Odboru za ekonomiju, finansije i budžet (EFB), podnijeto je 13 poslaničkih amandmana i jedan zajednički amandman Odbora za EFB, od čega je ukupno 11 prihvaćeno. Jednim od amandmana koji je usvojen, prag za neposredni sporazum, odnosno jednostavnu nabavku koju nije obavezno sprovesti kroz CEJN, povećan je sa 5.000 na 8.000 eura.

Tako je prag za ove nabavke povećan, bez ikakvih ograničenja u pogledu njegove upotrebe. S tim u vezi, intencija ove analize je da pruži pregled upotrebe ovog mehanizma u posljednjih 11 godina i da preporuke za ograničenje upotrebe ovog mehanizma, kako se on ne bi zloupotrebljavao prilikom potrošnje javnog novca. Dodatni povod su nalazi Instituta alternativa da je ovaj mehanizam tokom 2021. godine bio upotrebljavan u vrlo visokom procentu, o čemu detaljnije govorimo u drugom dijelu ove analize. Šansu za unapređenje i korišćenje preporuka iz ove analize vidimo u neophodnosti pripreme podzakonskog akta – Vladine Uredbe o načinu sprovođenja jednostavnih nabavki, koji se mora mijenjati kako bi se uskladio sa izmjenama i dopunama Zakona o javnim nabavkama, a kojim se mogu propisati ograničenja koja nisu „ušla“ u zakonski tekst.

Objavljeno

Zloupotreba javnih nabavki kroz direktne nagodbe

Domaća rakija dunja, šljiva, odijela, broševi, zlatna dugmad za manžetne i porcelanski setovi za kafu – samo su neke od stavki sa faktura, a koja su ministarstva i opštine nabavljali u 2021. godini, i to direktnom pogodbom.

Direktnom pogodbom, u kojoj pojedinac bira ponuđača, ministarstva i opštine ugovarale su i izvršenje mašinskih i građevinskih radova, kupovinu odjeće, avionskih karata i raznih drugih aranžmana.

“Vi naručujete robe ili usluge, čak i radove u nekim slučajevima, direktno od onih koji vama odgovaraju. Što bi neki drugi ponuđač dao državi za 1.000 eura, neko kupi za 5.000 eura. I to je vrlo velika razlika i zbog toga se taj mehanizam zloupotrebljava”, pojasnila je Ana Đurnić.

Institut alternativa je analizirao fakture i ugovore do 5.000 eura Ministarstva vanjskih poslova, Ministarstva ekonomskog razvoja, Minsitarstva ekologije, prostornog planiranja i urbanizma, ali i opština Ulcinj, Mojkovac i Andrijevica za period 2021. godine, a koje je dobio na osnovu zahtjeva za slobodan pristup informacijama. Pomenuta ministarstva i opštine su se istakle visokim procentom korišćenja ovog mehanizma, a kod pojedinih je iznosio i do skoro 100% godišnjeg budžeta za javne nabavke.

Analiza Instituta alternativa “Direktne nabavke pod lupom” pokazala je da su pojedina ministarstva i opštine odstupali od pravila da ukupna vrijednost za isti predmet ne prelazi 5.000 eura, pa je tako pronađeno i više faktura, ali i istih predmeta na godišnjem nivou čija je vrijednost preko 5.000 eura.

Tako je, primjera radi, Ministarstvo ekonomskog razvoja u 2021. godini samo za prevodilačke usluge utrošilo oko 25.000 eura kroz tri agencije, Opština Andrijevica geodetske usluge platila oko 11.000 eura, dok je Opština Ulcinj nabavljala jarbole po cijeni od 6.360 eura.

Komentarišući nalaze analize upotrebe direktnih nabavki, Direktorica Direktorata za politiku javnih nabavki Jelena Jovetić je poručila da je razlog za tako visok procenat taj što 2021. godine nije usvojen budžet na vrijeme, dodajući da je došlo do određenog premošćavanja određenog perioda radi funkcionisanja sistema kroz fakture i neposredne pogodbe.

Prema riječima inspektora za javne nabavke Ivana Milićevića, u čijoj je nadležnosti kontrola sprovođenja postupaka javnih nabavki, od 2021. do aprila ove godine, inspekcija je evidentirala oko trideset prekršaja, dodajući da se ti prekršaji tiču nabavki avio karata, službenih putovanja i mobilne telefonije.

“Svi su oni procesuirani, za neke su izdati prekršajni nalozi, a za neke su pokrenuti postupci pred Sudom za prekršaje”, navodi Milićević.

Za ove prekršaje su predviđene novčane kazne od 2.000 do 20.000 eura, ali su kazne nepostojeće ako su počinioci ministarstva ili opštine, jer zakon propisuje da se ne mogu kazniti državni ili organ lokalne samouprave.

Neke od pomenutih faktura koje smo pronašli možete preuzeti na sljedećem linku.

Pogledajte i prilog TV Vijesti na ovu temu:

Objavljeno

Upravljanje pandemijom: naučene lekcije za sigurniju budućnost

Iako se Crna Gora u početku efikasno nosila s krizom koju je izazvao COVID-19, imajući u vidu da su prve mjere uvedene čak i prije registrovanja prvog slučaja, vrijeme je otkrilo sistemske nedostatke. Činjenica da su dvije različite Vlade bile na vlasti tokom krize COVID-19 u Crnoj Gori, odrazila se na stepen opresivnosti uvedenih mjera i rezultirala različitim pristupima pandemiji. Građani su snažno podržavali oštre mjere tokom prvog talasa pandemije, ali je podrška opadala kako je vrijeme odmicalo. Selektivno dijeljenje informacija, nejasnost u saopštavanju mjera, kršenje ljudskih prava i kršenje Ustava doprinijeli su negativnom odnosu javnosti prema nadležnim organima. Nedostatak in- stitucionalne proaktivnosti u nadzoru nad odlukama Vlade bio je očigledan u odnosu na Skupštinu, Ustavni sud i Agenciju za zaštitu podataka o ličnosti, koji nijesu adekvatno zaštitili prava građana Crne Gore. Kada je riječ o nabavci vakcina, zaštitne opreme i testova na COVID-19, Crna Gora se u početku uglavnom oslanjala na donacije drugih zemalja i organizacija. Kasnije su nabavke ovih sredstava vršene kroz netransparentne i djelimično neuspješne postupke nabavki. Međutim, saradnja sa SZO i EU bila je na visokom nivou, što se pokazalo i kroz zajedničke aktivnosti i projekte sprovedene tokom pandemije.

Detaljnije u analizi o odgovoru Crne Gore na COVID-19 pandemiju.

Objavljeno

Za Crnu Goru, nema drugog izbora od EU integracija

U srijedu, 12. aprila u Podgorici održan je prvi u nizu BSC Leaders Meetings događaja, pod nazivom „Crna Gora poslije predsjedničkih izbora: Podsticaj na putu u EU?“, u organizaciji Beogradskog centra za bezbednosnu politiku i Instituta alternativa.

Na javnoj panel diskusiji učestvovali su Jakov Milatović, novoizabrani predsjednik Crne Gore, Dritan Abazović, predsjednik Vlade Crne Gore, Roza Balfur, direktorka Karnegi Evropa (Carnegie Europe), Milena Muk, istraživačica javnih politika u Institutu alternativa, dr Srđan Cvijić, predsjednik Međunarodnog savjetodavnog odbora Beogradskog centra za bezbednosnu politiku i Igor Bandović, direktor Beogradskog centra za bezbednosnu politiku.

Igor Bandović, koji je uvodnim obraćanjem otvorio BSC Leaders Meetings, izrazio je veliko zadovoljstvo povodom organizovanja prvog događaja ove vrste, i to u Podgorici. „Beogradska bezbjednosna konferencija teži da bude prozor u svijet za čitav region Zapadnog Balkana i promoter pozitivnih promjena na Balkanu. Oslanjajući se na iskustvo naših partnera iz Minhena, odlučili smo da organizujemo Leaders Meetings događaje širom zemalja Zapadnog Balkana i na taj način pokrenemo stvaranje nove političke kulture, novog stila debata i novih sadržaja za promovisanje.”

Tokom panel diskusije, organizovane neposredno nakon predsjedničkih izbora, govorilo se o mogućim scenarijima pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji, glavnim preprekama i mogućnostima, ali i o političkom kapacitetu EU da primi nove članice i sposobnosti Crne Gore da se reformiše.

Tom prilikom, novoizabrani predsjednik Crne Gore, Jakov Milatović izjavio je da je nova generacija političara simbol promjena u zemlji, a da glavni prioriteti Crne Gore treba da budu borba protiv zarobljavanja države i ekonomska stabilnost. „Regionalna ekonomska integracija je osnova evropskih integracija. Uspijeh jedne zemlje Zapadnog Balkana je uspijeh svih šest,” istakao je Milatović.

Na prvom BSC Leaders Meetings događaju, premijer Crne Gore, Dritan Abazović rekao je da za Crnu Goru nema drugog izbora osim EU integracija. „Crna Gora će ulaskom u EU ispuniti svoje nacionalne interese, zbog čega će ostati posvećena procesu evropskih integracija.” Osvrćući se na rat u Ukrajini, Abazović je izjavio: „S obzirom na veličinu, stanovništvo i kapacitete Crne Gore, podrška Ukrajini je više nego značajna, a građani Ukrajine se u Crnoj Gori osjećaju bezbjedno.

Roza Balfur, direktorka fondacije Karnegi Evropa, istakla je da je proces proširenja postao složeniji. „Ništa se ne obećava iz Brisela, ali Balkan nije zaboravljen. Važnost vladavine prava, civilnog društva i političkih lidera koji šalju snažne poruke kod kuće, smatraju se ključnim za proces evropskih integracija.”

Ispred Instituta alternativa, Milena Muk izjavila je da prethodne crnogorske vlade nisu ispunile visoka očekivanja i nisu ostvarile dovoljan napredak u reformama. „Crna Gora trenutno nema nijednu instituciju u punom kapacitetu, već su sve u tzv. v.d. stanju.” Odgovarajući na pitanje Srđana Cvijića, o glavnim prioritetima buduće vlade, Milena Muk je istakla reforme i ispunjavanje privremenih mjerila u okviru poglavlja 23 – „Mislim da je pozitivno što je Evropska unija postala jasnija i direktnija u uslovljavanju ključnih reformi u zemlji i da treba da istraje u tom pristupu. Vidimo da se stvaraju pojedina ostrva integriteta, prvenstveno u Specijalnom državnom tužilaštvu, i na nama je da zahtijevamo da se ta ostrva množe.”

BSC Leaders Meetings događaji, sa istaknutim panelom međunarodnih i domaćih govornika, planirani su  da se nastave u narednim mjesecima u drugim prijestonicama Zapadnog Balkana.

 

Institut alternativa

Beogradski centar za bezbednosnu politiku

Objavljeno

Ustavni sud da razriješi duboku krizu političkog sistema: Prekinuti domino efekat neodgovornih odluka

Apelujemo na Skupštinu i Vladu da prekinu sa praksom rasprave o zakonskim predlozima, koji ne ispunjavaju osnovne kriterijume učešća javnosti, naročito u aktuelnim uslovima krize legimiteta političkog sistema, a na Ustavni sud da donese odluku o ustavnosti niza odluka koje su uslovile aktuelnu krizu.

Ustavni sud treba da se izjasni o inicijativama za ocjenu ustavnosti izmjena Zakona o predsjedniku, kao i niza povezanih odluka.

Nakon ukaza o raspuštanju Skupštine, poslanici i poslanice su već izglasali problematične izmjene Zakona o lokalnoj samoupravi, za koje je Institut alternativa ranije upozorio da degradiraju sistem zapošljavanja na lokalnom nivou, a takođe prekrajaju nadležnosti lokalnih izbornih komisija.

Od kada je donijet ukaz o raspuštanju Skupštine, u skupštinsku proceduru je predato osam zakona, od kojih su šest inicirali poslanici i poslanice, bez adekvatne procjene finansijskog i drugih uticaja propisa, kao i bez odgovarajućeg učešća javnosti. Neki od ovih zakonskih predloga regulišu značajne oblasti sa potencijalnim velikim fiskalnim uticajem, a ne sadrže procjenu neophodnih finansijskih sredstava. U tom smislu, naročito se izdvajaju izmjene zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, za koji je navedeno samo da „za sprovođenje ovog zakona neophodno je opredijeliti dodatna finansijska sredstva u odnosu na procjenu nadležnih institucija i broj potencijalnih korisnika“.

Na drugoj strani, Vlada je 3. aprila utvrdila izmjene i dopune Zakona o parničnom postupku, bez prethodno sprovedene javne rasprave i analize uticaja propisa, i predala ih u skupštinsku proceduru. U pratećem obrazloženju, koje je dostavljeno Skupštini, Vlada je kao razlog izostanka javne rasprave navela mali obim izmjena i dopuna navedenog zakona, koje za cilj imaju usaglašavanje sa odredbama Predloga zakona o izmjenama i dopunama Zakona o oduzimanju imovinske koristi stečene kriminalnom djelatnošću. Međutim, dodatan problem koji ukazuje na raširenu krizu odgovornosti i degradiranja građanske participacije u donošenju odluka je taj što ni Predlog zakona o izmjenama i dopunama Zakona o oduzimanju imovinske koristi stečene kriminalnom djelatnošću nije prošao prethodnu javnu raspravu.

Pravni okvir nije regulisao rad Skupštine po njenom raspuštanju, dok Predsjednik Crne Gore ne potpisuje niz zakonskih rješenja izglasanih u međuvremenu od strane poslanika i poslanica. Zbog toga je u kontekstu nedorečenih pravnih normi uloga Ustavnog suda još važnija i proaktivnost sudija i sutkinja ovog suda neophodna kako bi se prekinuo dalji „domino efekat“ neodgovornih političkih odluka.

Milena Muk
Institut alternativa