Napomena: vaše video materijale ćemo tretirati u skladu sa Zakonom o zaštiti ličnih podataka, koristiti isključivo za potrebe procesa selekcije, a nakon okončanja procesa uništiti.
Trećina opština ne izvještava o učešću građana u javnim raspravama o svojim budžetima; dostupni podaci pokazuju da građani uglavnom nisu učestvovali u raspravama o budžetu za ovu godinu, sa izuzetkom opština Bar, Plav i Žabljak.
Na javnim raspravama o lokalnim budžetima za 2018. godinu uopšte nije bilo građana u Podgorici, Cetinju, Petnjici i Šavniku. Prema informacijama koje je Institut alternativa prikupio drugu godinu zaredom, građani nisu uzeli učešće ni u prethodnim javnim raspravama o predlogu budžeta za 2017. godinu za ove opštine.
Napominjemo da je budžet Glavnog grada za 2018. skoro 3,5 miliona eura veći od prošlogodišnjeg budžeta, pa se nameće potreba da uprava proaktivnije informiše građane o održavanju javne rasprave.
Sedam opština uopšte ne izvještava o učešću građana. To su opštine Budva, Tivat, Herceg Novi, Pljevlja, Plužine, Andrijevica i Gusinje.
Među opštinama koje izvještavaju o učešću građana, posebno se izdvaja opština Bar sa većim brojem građana koji su prisustvovali javnoj raspravi (174). Opštine Plav i Žabljak su takođe privukle značajaniji broj građana, srazmjerno njihovoj veličini – 24, odnosno 15.
Sa druge strane, opštine Ulcinj i Nikšić, koje su u toku rasprave o budžetu za 2017. godinu, privukle veći broj građana, nisu uspjele da zadrže tu praksu prilikom rasprave o ovogodišnjem budžetu. Tako je u Opštini Ulcinj svega 10 građana učestvovalo u javnoj raspravi o budžetu za 2018. godinu, a u Opštini Nikšić svega dva građanina.
Razlog za veliki broj učesnika u Opštini Bar je i organizovanje više javnih rasprava u mjesnim zajednicama za različite ciljne grupe.
Pored uobičajenih mehanizama koje opštine koriste u informisanju građana o javnoj raspravi o budžetu, poput dnevne štampe, lokalnih medija, oglasnih tabli, telefonske komunikacije ili eventualnog informisanja građana u opštinskim kancelarijama, lokalne vlasti moraju stvoriti nove načine komunikacije sa građanima. U tome mogu pomoći društvene mreže, putem kojih građani mogu učestalije komunicirati sa svojom opštinom i češće upućivati sugestije, prijedloge i pitanja o tome na koji način se troši njihov novac.
Za aktivnije građansko učešće od ključnog je značaja i suštinsko razumijevanje planirane godišnje potrošnje, što bi opštine mogle postići putem “budžeta za građane“, kao platforme, koja će građanima približiti finansijsko upravljanje u njihovom gradu i zainteresovati ih da učestvuju na javnim raspravama i time daju svoj doprinos.
Kroz razvoj participativnog budžetiranja kapitalnog budžeta u opštinama, građani bi takođe imali direktan uticaj na razvoj kapitalnih investicija u svom gradu.
Podatke o učešću građana u javnim raspravama prikupili smo u okviru projekta “Money Watch – Civilno društvo, čuvar budžeta“, koji sprovodimo u saradnji sa Institutom za javne financije iz Zagreba, i NVO Novi Horizont iz Ulcinja, uz finansijsku podršku Evropske unije (EU).
U okviru projekta nastavićemo da pratimo upravljanje javnim finansijama i zalažemo se za povećanje povjerenja javnosti u efikasnost javne potrošnje.
Bez sistematskog praćenja upravnih postupaka i sporova ne znamo koliko će biti efikasna borba protiv ključnih neprijatelja “uprave po mjeri građana”, kazala je Milena Milošević na današnjoj panel diskusiji.
Panel diskusiju pod nazivom “Javna uprava po mjeri građana” su organizovali Program Ujedinjenih nacija u Crnoj Gori i Ministarstvo javne uprave u okviru obilježavanja Međunarodnog dana javne uprave.
Foto: PR Centar
Milena Milošević, naša istraživačica koja je učestvovala u diskusiji, podsjetila je da je Institut alternativa pitao građane ono što ih nije pitala Vlada tokom izrade važeće Strategije reforme javne uprave.
Između ostalog, pitali smo ih i koliko vjeruju svojoj upravi i šta je za njih glavni problem.
“Istraživanje javnog mnjenja pokazalo je da se prve dvije godine Strategije nijesu odrazile na porast povjerenja građana u javnu upravu – ono je ostalo na istom nivou”, objasnila je ona, uz objašnjenje da oko polovine građana iskazuje i načelno nepovjerenje i načelno povjerenje.
“Ono što svakako treba imati u vidu da građane, kada su u pitanju problemi javne uprave, najviše tišti zapošljavanje preko veze”, kazala je Milošević i naglasila da sada, kada kreće primjena novih zakona o državnim službenicima i namještenicima i o lokalnoj samoupravi, sve nadležne institucije treba da pokažu proaktivniji stav ka dosljednjoj primjeni novih rješenja.
Ona je objasnila da sveobuhvatni sistem nadgledanja novog zakonskog okvira treba jasno da ukaže na potencijalne zloupotrebe i omogući da se preduzmu korektivne mjere kako ne bismo završili sa još jednim novim talasom zakona, koji su ugušile stare prakse.
“Vlada ove godine ima priliku da pokaže da uvažava stav građana time što će ih konsultovati prilikom izrade indeksa kvaliteta javnih usluga”, dodala je Milošević.
Ona je podsjetila da je Institut alternativa pilotirao određene poduhvate u mjerenju kvaliteta usluga, što je prepoznato u međunarodnim izvještajima o ispunjenosti evropskih principa javne uprave u Crnoj Gori, ali uz napomenu da naši napori ne mogu da nadomjeste odsustvo sličnih poduhvata od strane Vlade.
Milošević je naglasila da odnosi između uprave i građana u najvećoj mjeri zavise od primjene zakona o upravnom postupku i o upravnom sporu.
Institut alternativa je u posebnom papiru “Hajde da govorimo o učincima!” upozorio da uopšte nije predviđen sveobuhvatni sistem monitoringa primjene ovih zakona, kako bismo mogli sa sigurnošću da provjerimo koliko je efikasna borba protiv ključnih neprijatelja građana u njihovom kontaktu sa upravom – a to su odugovlačenje i ponavljanje postupaka kroz tzv. ping pong efekat.
“Naime, ne postoji eksplicitna obaveza, čak ni u strateškom okviru, da se sistematski prati meritorno, konačno odlučivanje i trajanje upravnih sporova, ne samo u pojedinačnim fazama sudskog postupka, ili od prvog stepena do najviše instance, već i u širem smislu – od početka upravnog postupka, odnosno spora, do donošenja konačne odluke”, Milošević je objasnila, uz preporuku da se sistematsko praćenje odlučivanja u upravnim postupcima i sporovima uključi kao prioritetni pokazatelj toga koliko je naša uprava stvarno po mjeri svih građana.
Predmet ove analize su nabavke male vrijednosti – nova netransparentna i nekonkurentna procedura, uvedena od juna 2017. godine izmjenama i dopunama Zakona o javnim nabavkama. Iako su javne nabavke prepoznate kao oblast posebno rizična za korupciju, a Vlada kroz sve izvještaje i strateška dokumenta obećava unapređenje transparentnosti i konkurentnosti ovog dijela javne potrošnje, njena praksa ide u suprotnom pravcu.
Uvođenjem nabavki male vrijednosti, udvostručio se dio budžeta koji se troši kroz netransparentne procedure. Preko 28 miliona eura potrošeno je na ove nabavke samo u drugoj polovini 2017. godine. Nabavke male vrijednosti karakteriše široka diskrecija naručilaca, dok su samo pragovi vrijednosti ovih nabavki propisani Zakonom. Na njih se primjenjuje procedura koju naručilac utvrdi svojim internim aktom, a može se primijeniti za nabavku roba i usluga procijenjene vrijednosti do 15.000 eura, i nabavku radova vrijednosti do 30.000 eura.
Niti jedno ministarstvo ni opština nije usvojilo interni akt za nabavke male vrijednosti u roku predviđenom Zakonom o javnim nabavkama. Većina ministarstava i opština svojim internim aktima nije predvidjela obavezu objavljivanja zaključenog ugovora, čime je transparentnost dodatno ugrožena.
Kako u narednim godinama udio novca koji se potroši direktnim pogodbama, daleko od očiju javnosti, ne bi nastavio da raste, potrebno je usvojiti nova rješenja, na nivou zakona i podzakonskih akata, koja će jednako važiti i biti obavezujuća za sve naručioce. Ova rješenja treba da idu u pravcu smanjivanja prostora za diskreciju i samovolju naručilaca, veće dostupnosti i otvorenosti podataka o nabavkama male vrijednosti i unapređenja konkurentnosti.
Izuzimanje javno-privatnih partnerstava manje vrijednosti iz Zakona i uspostavljanje dva registara za javno-privatna partnerstva, umjesto jednog u kom će biti dostupni svi podaci, kao i brojnost razloga zbog kojih je moguće izbjeći javni oglas za koncesije ne uliva povjerenje da bi predložena rješenja zaista doprinijela sprječavanju korupcije u ovim osjetljivim oblastima.
Institut alternativa je uputio komentare na Nacrt zakona o javno-privatnom partnerstvu i na Nacrt zakona o izmjenama i dopunama Zakona o koncesijama.
Oba nacrta stavljena su na javnu raspravu bez pratećih obrazloženja, pa nije jasno zbog čega su se predlagači zakona opredijelili za pojedina rješenja. U njima ima još uvijek puno prostora za unapređenje i za usaglašavanje sa drugim propisima, naročito sa Zakonom o javnim nabavkama i Zakonom o državnoj upravi.
Javno-privatno partnerstvo
Nacrt zakona o javno-privatnom partnerstvu sadrži nekoliko vrlo problematičnih rješenja.
U prvom redu, predloženo je rješenje da se ovaj Zakon ne primjenjuje na projekte javno-privatnog partnerstva do pet miliona eura. Poučeni lošim iskustvom i posljedicama uvođenja nabavki male vrijednosti u Zakon o javnim nabavkama, vjerujemo da će se ovakvo rješenje negativno odraziti i u oblasti javno-privatnog partnerstva. Nacrtom Zakona o JPP predviđeno je da će projekte ove relativno manje vrijednosti Vlada urediti posebnim aktom. Time se ostavlja mogućnost da opšta načela transparentnosti i konkurentnosti u budućnosti “trpe” na račun široke diskrecije javnih naručilaca, kako se desilo i sa nabavkama male vrijednosti.
Nacrt Zakona predviđa uspostavljanje dva registra – Registar projekata javno-privatnog partnerstva i Registar ugovora javno-privatnog partnerstva. Međutim, kako bi transparentnost zaista bila obezbijeđena, potrebno je uvezati ova dva registra u jedinstveni registar, da bi se sa lakoćom za svaki JPP projekat mogao pronaći i zaključeni ugovor, kao i drugi podaci u vezi sa projektom, obavezama javnog i privatnog partnera i slično.
Izvor: Investitor.me
Problem ovog Nacrta Zakona jeste i to što on ni u najmanjoj mogućoj mjeri nije povezan sa Zakonom o javnim nabavkama. Tu prvenstveno mislimo na procedure u vezi sa sastavom tenderskih komisija, ali i postupke javnih nabavki koji se mogu primijeniti kako na javne nabavke, tako i na javno-privatna partnerstva.
U krajnjem, u nacrtu Zakona ima još uvijek prostora da se brojna pitanja u vezi sa centralizovanjem nadležnosti u vezi sa javno-privatnim partnerstvom u jednoj instituciji – Agenciji za investicije, bolje urede. U trenutnom nacrtu Zakona, položaj Agencije nije do kraja jasan i potrebno je dodatno razmotriti kako da se unaprijedi kontrola u ovoj oblasti. Posebno treba obratiti pažnju na sistem odgovornosti, odnosno kome će ova institucija polagati račune i podnositi izvještaje, te ko će kontrolisati njen rad. Imajući u vidu da je priprema novog Zakona o državnoj upravi u toku, dobar je trenutak da se ovi propisi do kraja usklade.
Koncesije
Predloženim rješenjima u Nacrtu zakona o koncesijama predviđa se da javnost učestvuje samo u raspravi o koncesionom aktu. Prateća dokumentacija, poput analize opravdanosti ostvarivanja javnog interesa davanjem koncesije, ne upućuje se na javnu raspravu, čime se zainteresovanoj javnosti i građanima ograničava učešće u odlučivanju o svim aktima o dodjeli koncesija.
Izvor: EPCG
Dodatno, nacrtom je predviđen vrlo širok spektar razloga kada se može izbjeći javni oglas u postupku dodjele koncesije. Jedan od izuzetaka propisuje da se javni oglas ne mora raspisati ako država dobije “ponudu koja sadrži projekat tehničko-tehnološkog rješenja i druge elemente na osnovu kojih se može sagledati javni interes i ekonomska opravdanost realizacije infrastrukturnih i drugih potreba od strateškog značaja za Crnu Goru (…), a davanje koncesije na ovaj način bi ubrzalo realizaciju projekta”.
Ova vrlo komplikovana formulacija praktično znači da se svaki ponuđač može obratiti organima vlasti predlogom projekta, a država mu dodijeliti koncesiju, bez bilo kakvog javnog oglašavanja, planiranja, transparentnosti i konkurentnosti procesa i slično.
***
Pozivamo predlagače zakona – Ministarstvo finansija i Ministarstvo ekonomije, ali i Vladu i Skupštinu da još jednom razmotre rješenja iz nacrta oba zakona, prije nego ona budu usvojena. Pozivamo i Agenciju za sprječavanje korupcije da da mišljenje na ove propise o tome u kojoj su mjeri ona podložna korupciji, što je jedna od njenih nadležnosti.
Institut alternativa u okviru projekta “Money Watch: Civilno društvo, čuvar budžeta” uz finansijsku podršku Evropske unije prati reformu upravljanja javnim finansijama u Crnoj Gori. Transparentnost javne potrošnje i namjensko trošenje javnog novca je jedan od osnovnih mehanizama sprječavanja korupcije.
Podsjećamo da je unapređenje oblasti javno-privatnog partnerstva prepoznato kao oblasti od specifičnog rizika za korupciju, u Operativnom dokumentu koji je aneks Akcionom planu za Poglavlje 23 u okviru pregovora sa Evropskom unijom.
Samim tim, primarni cilj donošenja ovih sistemskih zakona na koje se dugo čekalo, treba da bude unapređenje transparentnosti i sprječavanje korupcije, a ne pojednostavljivanje i ubrzavanje procedura na štetu integriteta primjene zakona.
Aleksandra Vavić i Ivana Bogojević, istraživačice Instituta alternativa, učestvovale su na treningu u Belfastu, u Sjevernoj Irskoj, gdje su prošle obuku o neposrednom praćenju javnih okupljanja
Trening je organizovao Evropski centar za neprofitno pravo (ECNL) u okviru projekta “Praćenje prava na javno okupljanje”, koji za cilj ima da procijeni stanje u oblasti slobode javnih okupljanja u jedanaest zemalja: Crnoj Gori, Srbiji, Makedoniji, Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj, Albaniji, Kosovu, Jermeniji, Moldaviji, Bjelorusiji i Ukrajini.
Fokus ove obuke bilo je praćenje parade u organizaciji Narandžastog reda (protestanti), koji organizuju parade kroz dominantno katolički dio Belfasta, grada koji je godinama podijeljen i obilježen konfliktima između ove dvije zajednice. U procesu pripreme za praćenje parade, učesnici su održali sastanke sa ključnim akterima: predstavnicama Komisije za parade, tijela koje donosi odluke o protestima i predstavnikom Policije Sjeverne Irske. Razgovore su takođe održali sa predstavnikom organizatora protesta, Narandžastog reda i njihovih oponenata, predstavnikom partije Šin Fejn. Parada je okupila oko 600 ljudi, dok je nekoliko desetina građana pratilo ovo okupljanje u pokretu.
Trening predstavlja obuku za praćenje javnih okupljanja u svim državama u kojima se projekat sprovodi, pa će tako i izvještaji sa okupljanja u Crnoj Gori biti integralni dio ovogodišnjeg izvještaja za Crnu Goru u okviru ovog projekta.
Projekat je omogućio Međunarodni centar za neprofitno pravo (ICNL), kroz Civic Space Initiative koji podržava Vlada Švedske, i predstavlja nastavak je istraživanja iz 2016. i 2017. godine, koji su mapirali goruće teme u oblasti javnih okupljanja koje se tiču normativnog okvira i praktičnih problema od prijava i zabrana okupljanja, policijskog obezbjeđivanja okupljanja. Istraživanje je rezultiralo nizom preporuka za Ministarstvo unutrašnjih poslova, Upravu policije, nezavisna kontrola tijela i civilno društvo.
Trening je organizovao Evropski centar za neprofitno pravo (ECNL) u okviru projekta “Praćenje prava na javno okupljanje”, koji za cilj ima da procijeni stanje u oblasti slobode javnih okupljanja u jedanaest zemalja: Crnoj Gori, Srbiji, Makedoniji, Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj, Albaniji, Kosovu, Jermeniji, Moldaviji, Bjelorusiji i Ukrajini.
Trening predstavlja obuku za praćenje javnih okupljanja u svim državama u kojima se projekat sprovodi, pa će tako i izvještaji sa okupljanja u Crnoj Gori biti integralni dio ovogodišnjeg izvještaja za Crnu Goru u okviru ovog projekta.