Crna Gora u Partnerstvu otvorenih vlada (OGP): Planovi i rezultati

Na javnoj debati “Crna Gora u Partnerstvu otvorenih vlada (OGP): Planovi i rezultati” naša istraživačica, Dina Bajramspahić, je predstavila iskustva u pripremi prvog Akcionog plana i učešće u radu Operativnog tima zaduženog za praćenje njegove realizacije.

Centar za monitoring i istraživanje (CeMI) je, u subotu 29. novembra, organizovao javnu debatu “Crna Gora u partnerstvu otvorenih vlada: planovi i rezultati” na kojoj su u okviru dva panela govorili:

  • Vanja ĆALOVIĆ – izvršni direktorica NVO MANS, nezavisni evaluator za Crnu Goru u okviru Nezavisnog mehanizma za izvještavanje (IRM);
  • Prof. dr Zoran STOILJKOVIĆ – profesor na Fakultetu političkih nauka u Beogradu;
  • Dina BAJRAMSPAHIĆ – predstavnica Instituta Alternativa u Operativnom timu za praćenje Akcionog plana;
  • Boris MARIĆ – pravnik Centra za građansko obrazovanje (CGO);

Diskusijama je moderirala Ana SELIĆ (CeMI) a debata je organizovana u okviru projekta „Zastupanje za otvorenu vladu” koji CeMI sprovodi u saradnji sa organizacijama Zapadnog Balkana i Istočne Evrope, a uz podršku Evropske komisije.

Dina je tokom svog izlaganja, između ostalog, istakla:

“Mislim da nema osnova za zadovoljstvo postignutim rezultatima u okviru OGP inicijative. Razlozi za to djelimično izviru od nedostataka samog Akcionog plana: mjere su bile isuviše deklarativno formilisane što je otežalo njihovo sprovođenje, a nedostatak indikatora – praćenje sprovođenja. Za sprovođenje aktivnosti nisu opredjeljena sredstva iz budžeta; jedan broj mjera je preuzet iz drugih Vladinih strateških dokumenata i akcionih planova, pa je broj aktivnosti koje su proizašle iz ove inicijative zaista mali. Jedan broj mjera iako je realizovan, nije proizveo efekte koji su cilj i smisao inicijative: primjer je uspostavljanje portala za elektornske peticije, koji iako je formalno napravljen – nije unaprijedio komunikaciju između građana i Vlade. Sama inicijativa je ostala relativno nepoznata, ne samo građanima Crne Gore, nego čak i organima državne uprave, što sve govori o tome da je incijativa ostala na marginama fokusa Vlade.

U ovom trenutku već značajno kasnimo za svim zemljama uključenim u inicijativu koje su već usvojile Drugi Akcioni plan kroz kvalitetan konsultativni proces sa građanima i organizacijama civilnog društva. Kao što znate, rok za finalnu verziju drugog Akcionog plana za sve zemlje članice bio 15. jun ove godine a za početak sprovođenja novog AP 1. jul, a Crna Gora još uvijek nije ni započela izradu Akcionog plana.

Potrebno je, dakle, što prije imenovati ostale članove novog OGP Operativnog tima, predstavnike Vlade i nevladinih organizacija. Preporuka Instituta alternativa je da se u Operativni tim uključe i prestavnik Unije poslodavaca i Zajednice opština u skladu sa prinicipima inicijative o uključivanju svih segmenata društva u kreiranje javnih politika i građenju snažnije veze između građana i Vlade. Proces izrade novog AP mora biti široko participativan tj. mora aktivno da uključi građane putem npr. konsultativnih sastanaka na kojima će biti predstavljena inicijativa i prikupljeni predlozi građana. Iz iskustva kreiranja i sprovođenja prvog AP uvidjeli smo treba usvojiti manji broj mjera koje će imati transformativni karakter i zaista promijeniti način funkcionisanja državne uprave kada je u pitanju odgovornost, otvorenost, kvalitet javnih usluga.

Za sprovođenje mjera iz novog akcionog plana je neophodno izdvojiti budžetska sredstva čime će se mjeriti stvarna opredijeljenost Vlade da konkretnim aktivnostima doprinese ostvarenju ciljeva inicijative.”

Saopštenje: Suštinski izmijeniti Predlog Zakona o sprečavanju korupcije

Institut alternativa (IA) poziva poslanike da amandmanski djeluju i suštinski izmijene predlog Zakona o sprečavanju korupcije koji, ako bude usvojen u sadašnjoj formi, neće obezbijediti efikasno sprečavanje korupcije.

Najkrupniji propusti predloga Zakona su neprecizna definicija sukoba interesa i procedura za prijavu imovine javnih funkcionera, nedovoljno podsticanje tzv. zviždača da prijavljuju korupciju i neefikasna ovlašćenja Agencije za borbu protiv korupcije.

Najsnažniji mehanizam ove Agencije, čije je formiranje predviđeno za 2016. godinu, trebalo je da bude administrativna istraga, tj. njena mogućnost da nesmetano prikuplja podatke od državnih organa. Međutim, u aktuelnom predlogu Zakona, Agencija je ostala uskraćena za pristup informacijama i dokumentima koje državni organi odbiju da joj dostave.

IA takođe predlaže da se iz predloga zakona briše mogućnost da organ vlasti prima sponzorstvo (ili sklapa ugovor o sponzorstvu), i da se preciziraju podaci koje javni funkcioneri unose u imovinski karton.

Takođe je neophodno utvrditi obavezu Agencije da objavi koji javni funkcioneri (ni)su dali saglasnost na pristup podacima u bankama i drugim finansijskim institucijama. Time bi se istakli pozitivni primjeri javnih funkcionera koji nemaju šta da kriju, i pružio dodatan podstrek nadležnim institucijama i organizacijama civilnog društva da istražuju imovinu onih funkcionera koji su odbili da daju saglasnost na pristup podacima u finansijskim institucijama.

Jedna od krupnih manjkavosti predloga je i nedovoljno precizna definicija sukoba interesa, što nameće potrebu za pružanjem dodatnih smjernica javnim funkcionerima kako da prijave sukob interesa ali i Agenciji kako da odlučuje o sukobu interesa. Takođe, javni funkcioner nema obavezu da pruži lične podatke o svojim srodnicima koji ne žive sa njim u zajedničkom domaćinstvu, što otežava istraživanje sukoba interesa.

Kada je u pitanju podsticanje prijava korupcije i zaštita zviždača, aktuelni predlog Zakona ima mnogo nedostataka. Iako propisuje pravo na novčanu nagradu onih zviždača, koji su prijavljivanjem korupcije doprinijeli ostvarivanju javnih prihoda ili prihoda privatnih kompanjija, postupak ostvarivanja prava na ovu nagradu je u potpunosti prepušten državnim organima ili privatnim pravnim licima koja su ostvarila prihod.

Međutim, IA smatra da je, u slučajevima kada je prijava korupcije doprinijela ostvarivanju prihoda državnih organa, neophodno omogućiti licima da se za novčanu nagradu, koja bi se isplaćivala iz budžeta Crne Gore, obrate direktno Agenciji.

Na kraju, prekršajne odredbe koje su predviđene ovim zakonom su prvenstveno usmjerene na državne organe a ne na javne funkcionere, što je besmislica. Očigledno je da se svrha kažnjavanja za kršenje zakona ne postiže kažnjavanjem organa da plati novčanu kaznu iz budžeta organa u korist budžeta Crne Gore.

Stevo MUK
Predsjednik Upravnog odbora

Depolitizacija rukovodećih pozicija u državnoj upravi: U službi građana ili partije?

Crna Gora i dalje mora efikasno da radi na sprečavanju politizacije rukovodećih pozicija u svojoj administraciji.

Nešto manje od polovine članova jednog od glavnih tijela vladajuće Demokratske partije socijalista, u vrijeme osnivanja tog tijela 2011. godine, zauzimalo je rukovodeće položaje u državnoj upravi. Skoro jedna desetina članova Glavnog odbora Socijaldemokratske partije, druge članice vladajuće koalicije, takođe je bila na ovim pozicijama.

Dosadašnja primjena novog Zakona o državnim službenicima i namještenicima nije uspjela da značajnije smanji stepen ove politizacije. Naprotiv, pokazala je mnoge slabosti, od kojih su glavne:

- Nedovoljno precizirani kriterijumi postavljenja i razrješenja, što čini rukovodeće pozicije podložnim među-partijskim cenjkanjima;

- Tzv. “blanko ostavke” predate mandataru za sastav poslednje Vlade, formalno, na osnovu ličnih zahtjeva viših državnih službenika;

- Pravilnici o unutrašnjoj organizaciji sistematizaciji radnih mjesta koji propisuju nizak nivo stručnih kvalifikacija za rukovodeće pozicije;

- Izostanak procjene učinka rukovodilaca u velikom broju državnih organa;

- Slabi institucionalni kapaciteti za očuvanje principa političke neutralnosti državnih službenika;

- Nespremnost rukovodilaca u državnoj upravi da štite svoje prava u skladu sa važećim propisima.

U cilju rješavanja ovih nedostataka, neophodno je ojačati kapacitete ključnih istitucija, izmijeniti i dopuniti zakonodavni okvir ali i ojačati nadzor nad sprovođenjem zakona.

Saopštenje: Neiskorišćeni kontrolni mehanizmi Skupštine

Pozivamo predstavnike parlamentarne manjine u svim skupštinskom radnim tijelima da iskoriste svoje pravo na dva “prohodna” kontrolna saslušanja u ovoj godini.

Pravo na prohodnost incijativa u Skupštini Crne Gore je opoziciji dato Poslovnikom Skupštine, kao i Zakonom o parlamentarnom nadzoru u oblasti bezbjednosti i odbrane.

Naime, prepoznajući važnost kontrole sektora bezbjednosti i odbrane i mogućnost blokade inicijativa manjine u Odboru za bezbjenost i odbranu od strane parlamentarne većine, Zakon o parlamentarnom nadzoru u oblasti bezbjednosti i odbrane je 2010. godine predvidio prhodnost opozicione inicijative dva puta u godini. Zakonom je, dakle, propisano da će Odbor jednom u toku redovnog zasijedanja Skupštine, održati sjednicu na zahtjev jedne trećine članova Odbora, sa jednom temom dnevnog reda.

Po uzoru na ovo rješenje, i da bi se ojačala ukupna kontrolna funkcija Parlamenta, izmjenjen je Poslovnik Skupštine 2013. godine, i ovo pravo je dato opoziciji u svim odborima.

Međutim, u prvih šest mjeseci 2014. godine, samo u jednom odboru je iskorišteno pravo na “manjinsku” inicijativu i to Odboru za međunarodne odnose i iseljenike u vezi sa pitanjem Prevlake[1].

Stoga pozivamo parlamentarnu manjinu da u svim odborima u kojima još uvijek nisu iskoristili pravo na dva saslušanja, dogovorom opozicije o pitanju koje će predložiti, iniciraju kontrolu rada državnih organa i rasprave na teme od značaja.

Kada je u pitanju Odbor za bezbjednost i odbranu, opozicija u ovoj godini nije još uvijek iskoristila pravo na ta dva saslušanja. Naime, iako su u 2014. godini održana dva kontrolna saslušanja, jedno je inicrao Sindikat medija, a drugo poslanik Bulatović, u ime opozije, ali još 22. jula 2013. godine, pa je saslušanje odlagano do aprila ove godine.

U aprilu je, takođe, Odbor za antikorupciju inicirao prema Odboru za bezbjednost i odbranu održanje zajedničke sjednce u vezi sa aferom Telekom, ali ova aktivnost još uvijek nije realizovana.

Zakon o parlamentarnom nadzoru u oblasti bezbjednosti i odbrane daje na raspolaganje Odboru za bezbjednost i odbranu veoma važne mehanizme za kontrolu institucija sektora bezbjednosti i odbrane koji se, međutim, nedovoljno koriste. To potvrđuje činjenica da u ovoj godini nije bilo kontrolnih posjeta institucijama, a konsultativnih saslušanja na inicijativu Odbora nije bilo još od 2011. godine.

Dina Bajramspahić
istraživačica javnih politika

[1] Podatak dobijen od Službe Skupštine Crne Gore, 1. avgusta 2014. godine.

Poslušajte izlaganja sa okruglog stola “Da li nam je potreban Zakon o Skupštini”

U namjeri da pokrenemo važno pitanje uređenja nadležnosti, organizacije i načina rada parlamenta, organizovali smo okrugli sto pod nazivom ”Da li nam je potreban Zakon o Skupštini?”. O ovoj temi smo raspravljali sa predstavnicima svih političkih klubova u crnogorskom parlamentu, organizacija civilnog društva i domaćim stručnjacima, a sa nam su bili i gosti iz regiona – predstavnici parlamenata Srbije i Makedonije, koje imaju slične zakone.

Pripremili smo audio snimke njihovih izlaganja koja možete poslušati na linkovima niže.

Potpredsjednica Narodne Skupštine Republike Srbije, Gordana Čomić, je u svom dinamičnom izlaganju govorila poziciji i ulozi parlamenta u zemljama u regionu i razlozima koji su doveli do usvajanja Zakona o Skupštini u Srbiji. Uz naglašavanje problema koje dijelimo, g-đa Čomić je ukazala na koristi od zakonskog uređenja rada parlamenta:

https://soundcloud.com/institut-alternativa-2/gordana-comic-skupstina-je-zakon

Mirjana Radaković, pomoćnica generalnog sekretara Narodne Skupštine Republike Srbije, govorila je detaljnije o načinu izrade Zakona o Skupštini, iskustvima iz radne grupe i objasnila je pojedine segmente zakona i najvažnije segmente rada parlamenta koji su zakonom uređeni:

https://soundcloud.com/institut-alternativa-2/mirjana-radakovic-iskustva-u-radu-na-zakonu-o-skupstini-u-srbiji

Ovaj događaj je dio projekta ”Analitički monitoring kontrolne funkcije Skupštine Crne Gore” koji Institut alternativa sprovodi uz podršku Fondacije Institut za otvoreno društvo – Think Tank Fund iz Budimpešte.

U susret skupštinskoj raspravi o budžetu za 2015. godinu – Naš osvrt

Nejasna povećanja izdataka

Osim povećanja kapitalnog budžeta zbog auto-puta i izdataka za otplatu dugova, koji su u centru pažnje javnosti, postoje i druge zanimljive tačke u prijedlogu Zakona o budžetu za 2015. godinu, koji je od ove nedjelje dostupan javnosti.

Mnogo se govorilo o drastičnom smanjenju rashoda za službena putovanja. Smanjenje svakako postoji, ali tek oko 25%, odnosno, oko 1,4 miliona manje u odnosu na plan za 2014. godinu (sa 5.4 na 4 miliona eura).

Najveća povećanja u odnosu na plan za 2014. godinu su na pozicijama transfera, i to transferi obrazovanju, skoro 15 miliona više u odnosu na 2014, (povećanje od 300%). Ogromno je i povećanje na poziciji transferi insititucijama, više od 400% ili oko 13 miliona više. Poslanici moraju obratiti pažnju na ove stavke i dobiti obrazloženja od predlagača što se krije iza ovih povećanja.

S druge strane, u prijedlogu budžeta za 2015. godinu više nemamo jasno izdvojen iznos transfera javnim preduzećima. Da li ih zaista nema ili su podvedeni pod drugu stavku — to je takođe pitanje koje treba razjasniti.

Primjećuje se i rast izdataka po osnovu isplate ugovora o djelu (oko 15%) u odnosu na 2014. godinu, uprkos preporkama DRI da se ovakav vid zapošljavanja smanji — odnosno, da se stane na put nezakonitoj praksi da se ugovori o djelu koriste za vršenje poslova iz redovne nadležnosti organa.

Veći budžet za skoro sve potrošačke jedinice

Skoro svim potrošačkim jedinicama je budžet povećan. Izuzetak su nekoliko potrošačkih jedinica kojima su smanjeni budžeti, a među kojima su Skupština Crne Gore, Ministarstvo održivog razvoja i turizma (i Agencija za zaštitu životne sredine), Generalni sekretarijat Vlade Crne Gore (i Komisija za koncesije), Prekršajni organi, Komisija za kontrolu državne podrške i pomoći, Zavod za statistiku, Zaštitnik imovinsko-pravnih interesa Crne Gore, Zavod za školstvo, Ispitni centar, Socijalni savjet, Ministarstvo nauke, Fond rada.

Posebno brine smanjivanje budžeta Komisija za kontrolu državne podrške i pomoći, za koju je DRI nakon revizije državnih garancija, između ostalog, preporučila jačanje kapaciteta u organizacionom i stručnom smislu.

Nepoštovanje Smjernica makroekonomske i fiskalne politike za period 2014-2017

Ovdje treba imati na umu da je Vlada u maju usvojila Smjernice makroekonomske i fiskalne politike, koje između ostalog, sadrže granice potrošnje za budžetske korisnike prvog reda za naredne tri godine. Od ove godine (i od usvajanja Zakona o budžetu i fiskalnoj odgovornosti) limiti iz Smjernica su obavezujući, odnosno, moraju se poštovati za prvu narednu godinu, dok su za naredne dvije samo indikativni.

Prekršeni su obavezujući limiti iz Smjernica za više potrošačkih jedinica. Najjasniji slučaj kršenja smjernica je kod Agenciju za nacionalnu bezbjednost, kojoj je budžet povećan za skoro pola miliona u odnosu na 2014. godinu i preko utvrđenog limita iz Smjernica. Slično je i kod Ministarstva za informaciono društvo, kod koga je za preko 2 miliona prekršen limit iz Smjernica. Postoji više ovakvih slučajeva, a prema našim saznanjima, kod prekoračenja limita ne radi se o kamatama, otplati dugova, budžetskoj rezervi, donacijama ili kofinansiranju IPA projekata, koji su van limita iz Smjernica.

Dobra strana budžeta – veći budžet za kontrolu

Za pohvalu je to što je Vlada uvažila zahtjev Državne revizorske institucije, tako što je DRI dobila onoliko sredstava koliko je i tražila – oko 1,4 miliona eura za 2015. godinu. Dakle, ovog puta nije bilo smanjivanja zahtjeva za dodjelu budžetskih sredstava od strane Ministarstva finansija, koje se dešavalo prethodnih godina.

Nešto je veći budžet u odnosu na plan za 2014 i Ombudsmanu, Agenciji za zaštitu ličnih podataka i slobodan pristup informacijama, Upravi za inspekcijske poslove, ali i za Tužilaštva i Sudstvo.

Nešto više vremena za skupštinsku raspravu o budžetu

Ovo je prvi prijedlog godišnjeg budžeta koji se priprema prema Zakonu o budžetu i fiskalnoj odgovornosti, što znači – i prvi put da Skupština dobija prijedlog budžeta ranije nego prethodnih godina (15. novembra, umjesto kraja novembra ili u decembru kao ranije). Naravno da to ne znači da je sada dovoljno vremena za skupštinsko razmatranje budžeta – daleko smo od standarda da parlament ima minimum tri mjeseca do roka za usvajanje budžeta da razmotri prijedlog. Ipak, nadamo se da će više vremena za raspravu imati uticaj na karakter skupštinske rasprave o budžetu, da će se sva radna tijela uključiti i razmotriti prijedlog budžeta. Podsjećamo da je prošle godine bilo oko 70 amandmana na budžet od strane poslanika i da su mnogi bili prihvaćeni od strane predlagača odnosno od većine u plenumu. Dakle, postoji prostor da Skupština, i u ovako kratkom roku, reaguje i učini određena podešavanja.

Kako analizirati podatke „zaključane“ u pdf-u?

Loše je to što Ministarstvo finansija, odnosno, Vlada, ne objavljuju budžetske podatke i u formi koja bi dozvoljavala upoređivanje sa prethodnim godinama i analizu (npr. excel dokument), jer sada imamo samo skenirani dokument na sajtu Skupštine u kom su cifre „zaključane“. Na taj način, Skupština, mediji, organizacije i građane su u neravnopravnom položaju kada razmatraju i analiziraju budžet. Poruka Ministarstvu finansija je – otvorite budžet i javno podijelite svoje excel tabele sa nama!

Marko Sošić

Istraživač javnih politika