Institut alernativa (IA), Centar za istraživačko novinarstvo (CIN), Media centar i Centar za građansko obrazovanje (CGO) osuđuju upad jedinica policije u zgradu Opštine Budva, nasilje i hapšenja opštinskih funkcionera, službenika i građana.
Apelujemo da se pritvoreni puste na slobodu, a policija i tužilašto da se ne uključuju u rješavanje pravne i političke krize u lokalnoj samoupravi Budve. Pozivamo nadležni sud da hitno odluči u odgovarajućim predmetima koji se nalaze pred ovim sudom.
Očekujemo da se u vezi sa postupanjem policije otvore postupci pred svim nadzornim i kontrolnim mehanizmima rada policije. Policija u demokratskom društvu ne smije biti zloupotrijebljena za interese jedne političke grupacije.
Pozivamo Evropsku Uniju da uputi snažno upozorenje predsjedniku Crne Gore Milu Đukanoviću i predsjedniku Vlade Crne Gore Dušku Markoviću na neprimjereno miješanje Vlade i policije u politička pitanja i poslove lokalne samouprave.
Milka Tadić Mijović, predsjednica, CIN CG Goran Đurović, direktor Media centra Daliborka Uljarević, izvršna direktorka, CGO Stevo Muk, predsjednik UO, IA
Uprkos mjerama optimizacije javne uprave koje su i dalje na snazi i predviđaju smanjivanje broja zaposlenih na lokalnom nivou od 10 posto, dvadeset i jedna crnogorska opština planira da u ovoj, izbornoj, i narednoj godini zaposli 915 službenika
Zakon o lokalnoj samoupravi od 2018. godine obavezao je opštine da, u cilju upravljanja ljudskim resursima, donose kadrovski plan kojim se planira broj zaposlenih i promjene u kadrovskoj strukturi za organe lokalne uprave, stručne službe i posebne službe u njihovom sastavu, a u cilju vođenja odgovarajuće kadrovske politike i uspostavljanja kontrole zapošljavanja na lokalnom nivou.
Opštine koje su se u ovoj godini posebno izdvojile po broju iskazanih potrebnih zapošljavanja službenika i namještenika su Kotor i Herceg Novi (po 121), zatim Bijelo Polje i Podgorica (po 94), Tuzi (66) i Tivat (53).
Iako Zakon propisuje i vremenski rok za izvršenje ove obaveze, koji je 30 dana od dana donošenja budžeta opštine, gotovo 80% opština, tačnije njih 19, nisu usvojile kadrovske planove u zakonskom roku. Opština Budva nije dostavila kadrovski plan po zahtjevu za slobodan pristup informacijama koji je Institut alternativa (IA) uputio ovoj opštini. Opštine Šavnik, Andrijevica i Ulcinj ni nakon pola godine od zakonskog roka nisu usvojile kadrovske planove za 2020. godinu. Dok prve dvije opštine ne daju obrazloženje za kašnjenje, iz Ulcinja navode da kadrovski plan nije usvojen jer ’’nije donijeta Odluka o organizaciji i načinu rada lokalne uprave, kao ni Pravilnici o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta koji su polazna osnova za donošenje plana’’.
Kako smo ukazivali i prethodne godine, navođenjem reorganizacije kao razloga za nedonošenje kadrovskog plana, osim što se krši zakonska obaveza, opština Ulcinj pokazuje nerazumijevanje suštine kadrovskog planiranja, čiji je cilj osiguravanje odgovarajuće organizacije poslova. Naročito zabrinjava činjenica da Opština Ulcinj nije sprovela zakonsku obavezu od početka stupanja na snagu novog Zakona u 2018. godini, a kako tvrde iz te opštine razlog za nedonošenje kadrovskih planova je čekanje na odluku o organizaciji. Iako ova Opština već drugu godinu zaredom ne sprovodi adekvatno kadrovsko planiranje, institucije koje su nadležne za praćenje primjene Zakona, u prvom redu Ministarstvo javne uprave i Upravna inspekcija, očigledno nisu preduzele ništa da se situacija popravi.
Iako Uredba o sadržaju, postupku i načinu pripreme i izmjene kadrovskog plana propisuje da opštine moraju u obrazloženju kadrovskog plana navesti razloge zbog kojih treba smanjiti ili povećati broj službenika, odnosno namještenika, rijetki su slučajevi u kojima opštine navode koja su to radna mjesta za čijim popunjavanjem se javila potreba, i zbog čega. Tako se šturo navodi potreba za novih 53 službenika radi jačanja kapaciteta (Tivat), 36 novih službenika u cilju daljeg jačanja administrativnih kapaciteta (Cetinje), 34 službenika će se zaposliti jer su ’’obezbijeđena finansijska sredstva’’ (Bar), dok u Mojkovcu navode da će 16 službenika zaposliti na način i po postupku predviđenim zakonom, s tim što će opština ispoštovati zaključak Vlade kojim je moguće zasnovati radni odnos uz saglasnost užeg kabineta.
Planom optimizacije javne uprave, Vlada je obećala da će smanjiti broj zaposlenih u javnom sektoru za 5% na nacionalnom nivou, i 10% na lokalnom nivou. U ovoj, izbornoj godini, planirano je zapošljavanje 845 novih službenika na nacionalnom, i 915 službenika na lokalnom nivou.
Nijedna od 21 lokalnih samouprava čiji je kadrovski plan za 2020. godinu dostupan, nije iskazala potrebu za smanjivanjem broja državnih službenika, odnosno namještenika, zaposlenih na neodređeno vrijeme. Prema posljednjem izvještaju Ministarstva javne uprave, na lokalnom nivou je došlo do smanjenja broja zaposlenih za 574, dok posmatrajući budžetske parametre bilježimo porast ukupnog fonda zarada u opštinama sa 47 miliona u 2018. godini, na 58 miliona eura u 2020. godini.
Opštine u obrazloženjima uglavnom ne navode da li će doći do sklapanja sporazuma o prestanku radnog odnosa uz isplatu otpremnina, ali su izuzetak Glavni grad Podgorica, u kojem će u 2020. doći do prestanka radnog odnosa po ovom osnovu za 9 službenika, kao i Tivat koji navodi da je u prethodnoj godini sporazumno raskinut odnos sa 3 službenika, te da je ’’isto planirano i u 2020. godini’’. Ipak, iako dođe do smanjivanja broja zaposlenih uz davanje otpremnina, postoji opasnost da će upražnjena radna mjesta biti popunjena zapošljavanjem drugih službenika, i na taj način će biti onemogućena optimizacija.
Tako na primjer Glavni grad navodi da će u 2020. godini doći do sporazumnog prestanka radnog odnosa uz otpremninu za samostalnu referentkinju za obradu računovodstvene dokumentacije, dok već u narednoj rečenici navodi da je u postupku popuna radnog mjesta za samostalnog referenta/kinju za obradu računovodstvene dokumentacije. Isti je slučaj i sa samostalnom savjetnicom I za normativne poslove kojoj je u 2019. prestao radni odnos u Glavnom gradu uz isplatu otpremnine, dok se u daljem tekstu navodi da je interni oglas za popunjavanje ovog radnog mjesta objavljen u januaru 2020. godine.
Pozivamo opštine i nadležno Ministarstvo da posvete dužnu pažnju poštovanju obaveza u vezi sa kadrovskim planiranjem na lokalnom nivou. Nažalost, njihov angažman po ovom pitanju se za sada uglavnom zaustavlja na isticanju činjenice da je kadrovsko planiranje našlo mjesto u novom Zakonu o lokalnoj samoupravi, dok je zanemareno bavljenje sadržajem i kvalitetom ovih planova, odnosno njihovim nedonošenjem. Upravo je ovakva primjena ili odsustvo primjene zakona pokazatelj da se puko propisivanje obaveze bez njenog poštovanja u praksi ne može ocijeniti kao pomak, već kao zabrinjavajuće odsustvo odgovornosti, nadzora i volje za unapređenjem upravljanja ljudskim resursima.
Uskoro će biti objavljen novi non-pejper o poglavljima 23 i 24 u Crnoj Gori. Ovo su naši prvi komentari za Vijesti:
Sve u svemu, jedna vrlo nevesela slika. Ovaj izvještaj nije toliko ni kritički koliko je “blijed” i svjedoči o više nego zabrinjavajućoj stagnaciji, imajući u vidu da smo pri kraju osme godine pristupnih pregovora.
U izvještajnom periodu nije bilo ničega čime su se institucije istakle i zablistale, naročito ne u reformi pravosuđa. Umjesto tapkanja u mjestu, ovo je doba kada bi Crna Gora trebalo da pravi “iskorake od sedam milja”, da pokaže zrelost kao društvo i da se dinamično mijenja na bolje.
Iz izvještaja se takođe vidi da je stanje u poglavlju 23 lošije nego u poglavlju 24, gdje se barem neka tehnička pitanja odrađuju i određena statistika nudi kao pomak u odnosu na raniji period.
Dina Bajramspahić, predstavnica IA u Radnoj grupi za poglavlje 23
Umjesto da je racionalizacija pravosudne mreže pri kraju, navodno se tek radi analiza koja prethodi pripremi nove strategije racionalizacije. Klasični koraci kada nećete da uradite ništa – pored desetina dobrih analiza koje već postoje, radi se nova analiza, za novu strategiju, pa novi akcioni plan, pa će se možda za pet godina prva aktivnost u pravcu racionalizacije možda i sprovesti. Iz toga se vidi da pregovaračka struktura ne žuri da završava pregovore i sve važne reforme ostavlja za kraj pregovora koji nije na vidiku. Činjenice o ozbljnoj prekobrojnosti sudija, tužilaca i zaposlenih u pravosuđu se ponavljaju iz izvještaja u izvještaj, pravosuđe to poriče, iako je racionalizacija jedno od prelaznih mjerila u poglavlju 23. Racionalizacija je važna jer je to jedinstvena prilika da u pravosuđu ostanu najbolji.
U izvještaju je ponovljeno da su Sudski i Tužilački savjet i dalje pod neprihvatljivim političkim uticajem, što je još jedan od problema kojim institucije i ne pokušavaju da se pozabave. Predsjednici sudova se uporno biraju na više od dva mandata protivno međunarodnim preporukama. Na čelu Ustavnog suda je izmišljeni “predsjedavajući” sudija što ozbiljno narušava povjerenje u ozbiljnost ove institucije.
Odgovornost u pravosuđu je na istom mjestu gdje je bila prije svih reformi, što je vrlo porazno. U izvještaju je komentarisano i da su svi tužioci ocijenjeni odličnim, što zaista dovodi u sumnju objektivnost ocjenjivanja. Samo jedan displinski postupak u sudstvu, nijedan u tužilaštvima-u kojima ni pravosudne inspekcije tokom cijele 2019. godine nisu pronašle niti jednu jedinu nepravilnost.
Pravosudna statistika i dalje nepouzdana, broj zaostalih predmeta i dalje visok.
U oblastima od posebnog rizika za korupciju, navodi se da tek treba da se pokažu rezultati. Istaknuta su 44 ubistva od 2012. godine povezana sa kriminalnim klanovima, koja su nastavljena i u 2020. godini, a pomenuto je da se naš kriminal izvozi i vani spominjanjem 9 ubistava u inostranstvu od 2018. godine, a u vezi sa crnogorskim klanovima. Ovaj nalaz treba posebno da zabrine institucije budući da države članice EU ne žele da takav problem postane sastavni dio EU.
Dakle, isti problemi se prepisuju iz godine u godinu u izvještajima i nema značajnih promjena. Važno je istaći da non-paper nije analitički izvještaj i ne sadrži ocjene, preporuke i smjernice koje sadrži godišnji izvještaj o Crnoj Gori.
Dina Bajramspahić
predstavnica IA u Radnoj grupi za poglavlje 23
Akcija za ljudska prava (HRA) i Institut alternativa (IA) pozivaju Upravu policije da ujednači praksu i prekine da selektivno postupa prema učesnicima različitih javnih okupljanja. Za vrijeme opšte zabrane javnih okupljanja, policija je dopuštala da se građani okupljaju da slave Dan nezavisnosti bez ikakvih ograničenja, dok je učesnike „autolitija“ sa ciljem proslave svjetitelja i protesta povodom hapšenja svještenika, upozoravala da se ne okupljaju i procesuirala zbog pretjerane upotrebe signalizacije u saobraćaju, čime je pokazala da nejednako primjenjuje zakon. Takva nejednakost pred zakonom ukazuje na pristrasnost policije koja ugrožava vladavinu prava.
Dan nakon 12. maja, kada se kolona vozila sa građanima koji su na taj način htjeli da održe litiju u čast Svetog Vasilija Ostroškog, kretala od Tivta ka Budvi i nazad, 25 osoba je pozvano na informativni razgovor, od kojih je 14 i prekršajno kažnjeno. Učesnici takvih „autolitija“ su kažnjeni jer su prilikom upravljanja vozila koristili zvučne i svjetlosne signale suprotno članovima 53 i 55 Zakona o bezbjednosti saobraćaja na putevima.
S druge strane, prilikom proslavljanja Dana nezavisnosti Crne Gore, 21. maja, nijedno lice koje je učestvovalo u autokolonama, koje su organizovane u gotovo svim gradovima Crne Gore, nije kažnjeno za sličan prekršaj, iako video-snimci, dostupni i na internetu, pokazuju da su i ti građani postupali praktično na isti način kao i učesnici „autolitija“.
Takođe, 13. maj u Crnoj Gori će ostati upamćen po protestima protiv hapšenja svještenika Srpske pravoslavne crkve, sukobima građana i policije, bacanju suzavca i prekomjernoj upotrebi sile. Policija je prije izbijanja sukoba, okupljene pozivala da se raziđu jer je protest predstavljao kršenje mjera zabrane javnih okupljanja, nakon čega je upotrijebljena sila, uz obrazloženje, da su okupljeni prvi počeli sa nasilnim ponašanjem. Za Dan nezavisnosti policija, opet, ni na koji način nije ni pokušavala da sprečava okupljanja, iako je zabrana javnih okupljanja i dalje bila na snazi.
Zabrana diskriminacije je propisana i Ustavom i zakonima Crne Gore, kao i međunarodnim ugovorima o ljudskim pravima. Zakon o unutrašnjim poslovima zahtijeva da se obavljanje policijskih poslova zasniva između ostalih, na načelima nediskriminacije, zakonitosti, profesionalizma, srazmjernosti u primjeni ovlašćenja i nepristrasnosti.
Evropski sud za ljudska prava je nalazio kršenje Evropske konvencije o ljudskim pravima u slučajevima u kojima su vlasti podržavale skupove koje su same organizovale onako kako su htjele, dok su, sa druge strane, neosnovano ograničavale skupove svojih kritičara koji su željeli da se okupe na istom mjestu, u isto ili približno isto vrijeme (npr. Makhmudov protiv Rusije, 2007).
Osim toga, Evropski sud je u pogledu organizovanja prostesta na ulicama takođe istakao da demonstracije u javnom prostoru mogu da izazovu izvjestan nivo ometanja uobičajenog načina života, uključujući ometanje saobraćaja, i da vlast prema tome treba da pokaže „izvjestan stepen tolerancije“ (Kudrevičius protiv Litvanije). Ako je vlast već odlučila da ne pokaže toleranciju prema učesnicima jednih protesta, koje je kažnjavala zbog pretjerane upotrebe signalizacije na vozilima, onda je trebalo da tako postupi i prema učesnicima drugih. Ovako se kažnjavanje javlja kao diskriminatorna mjera, koja očigledno nije bila neophodna, jer je na naknadnim protestima isti vid ponašanja tolerisan.
Kažnjavanje više učesnika može imati i zastrašujući efekat, kojim se potencijalni učesnici budućih okupljanja odvraćaju od učestvovanja u njima, što je takođe suprotno pravu na slobodu okupljanja.
Prema tome, neophodno je da Uprava policije obezbijedi da policija prema učesnicima svih okupljanja iste vrste postupa na isti način, bilo da se na tim okupljanjima nešto slavi ili kritikuje, dok god se okupljanjima ne promoviše nasilje i ne zagovara poništavanje ljudskih prava.
HRA i IA zajedno sprovode projekat „Okupljanja za ljudska prava: sloboda javne riječi u javnom prostoru“ uz podršku Evropske unije, kroz Instrument za demokratiju i ljudska prava, Program za Crnu Goru 2018. Sadržaj ove inicijative predstavlja isključivu odgovornost HRA i IA i ni na koji način ne odražava stavove Evropske unije.
Članovi i članice Think for Europe (TEN) mreže uzeli su učešće u zatvorenoj radionici na temu ”Pandemija COVID-19 na Zapadnom Balkanu: Uticaj na demokratiju, vladavinu prava i civilno društvo”, koju je organizovao njemački institut ”Aspen”.
Radionica je okupila ekspertsku zajednicu iz Evropske unije i regiona, zajedno sa zvaničnicima Evropske unije i njenih zemalja članica. Kao podlogu za diskusiju, šest predstavnika-ca TEN mreže predstavili su radnu verziju papira koji adresira moguće dugoročne efekte pandemije COVID-19 u zemljama regiona na demokratske principe i vladavinu prava.
Učesnici su takođe razgovarali o predstojećem periodu, naglašavajući važnost osnaživanja organizacija civilnog društva, medija i nacionalnih parlamenata u njihovim nadzornim funkcijama, kao i o važnosti nezanemarivanja žena i ranjivih grupa koje su najviše pogođene pandemijom.
Zaključci diskusije će poslužiti za predstojeću TEN analizu, koja će se baviti uticajem pandemije COVID-19 na funkcionisanje vladavine prava i demokratije u zemljama Zapadnog Balkana.
Rezultati istraživanja javnog mnjenja pokazali su da se broj građana koji ne znaju šta su javne nabavke udvostručio u odnosu na 2015. godinu. Čak 71% građana tvrdi da ne znaju šta su javne nabavke niti kako bi ih u nekoliko riječi opisali.
Ana Đurnić, istraživačica javnih politika u Institutu alternativa (IA) objasnila je za PR centar da građani ono što svakodnevno vide, poput škola, vrtića, puteva, bolnica, ulične rasvjete i slično ne poistovjećuju sa javnim nabavkama, iako se sve to upravo kroz javne nabavke pribavlja.
„Naš je cilj da kroz projekat „Za svrsishodno trošenje javnog novca!“ osvijetlimo šta su to javne nabavke i da građanima približimo na šta se novac za javne nabavke troši, ali i da pokažemo upravi da će građani mnogo bolje razumjeti javne nabavke kroz ono što svakodnevno vide i sa čim se susreću“, dodala je Đurnić.
Istraživanje je pokazalo i da šest od deset građana (59%) smatra da Vladina politika u oblasti javnih nabavki nije u dovoljnoj mjeri transparentna, niti da adekvatno uključuje građane.
„Ovakvi rezultati ne čude, budući da smo u prethodnih pet godina svjedočili brojnim situacijama koje nisu u duhu transparentnosti“, kazala je Dragana Jaćimović, saradnica na projektima u IA i podsjetila da je dobar primjer netransparentnosti bilo i usvajanje novog Zakona o javnim nabavkama bez organizovanja javne rasprave i učešća javnosti.
Budući da u informisanju javnosti jednu od ključnih uloga igraju mediji, istraživanje je obuhvatilo i pitanje da li su, po mišljenju građana, teme zloupotreba u javnim nabavkama u adekvatnoj mjeri propraćene u medijima.
„Rezultati su pokazali da šest od deset građana smatra da mediji ne posvećuju dovoljno pažnje značaju borbe protiv zloupotreba i malverzacija prilikom sprovođenja javnih nabavki“, rekla je Jaćimović.
Ona je kazala i da polovina građana Crne Gore (51%) misli da su zloupotrebe i malverzacije česta pojava prilikom sprovođenja javnih nabavki, pri čemu 32% smatra da su uglavnom česte, dok 19% smatra da su veoma česte.
„Na suprotnoj strani, 23% ispitanika smatra da su zloupotrebe i malverzacije u javnim nabavkama uglavnom rijetke, dok samo 8% smatra da su veoma rijetke“, dodala je Jaćimović.
A kada su u pitanju konkretni tipovi zloupotreba, poput sprege između političkih i ekonomskih aktera, odnosno političkih partija i njihovih donatora, istraživanje je pokazalo da se tri tipa zloupotreba prepoznaju kao česti.
Đurnić je objasnila da je prvi tip zloupotrebe – da firme koje pobjeđuju na tenderima iskazuju zahvalnost partijama time što im doniraju novac na sljedećim izborima procijenjen kao najučestaliji.
„Da do ovog vida zloupotrebe dolazi gotovo uvijek, procjenjuje 20% građana, da se događa često 27%, a ponekad 24%. Zbirno posmatrano, procjenu da se ovakve malverzacije dešavaju često ili gotovo uvijek, dijeli gotovo polovina opšte populacije Crne Gore“, dodala je Đurnić.
Drugi tip zloupotrebe – da politički akteri iskazuju zahvalnost svojim donatorima za kampanje ili partiju tako što im dodjeljuju ugovore o javnim nabavkama nakon što pobijede na izborima ili osvoje vlast – građani procjenjuju nešto manje čestim nego prvi.
Zbirno posmatrano, 40% opšte populacije Crne Gore smatra da se ovaj vid zloupotrebe dešava često ili gotovo uvijek.
Đurnić je kazala da dvije petine crnogorske javnosti (39%) smatra čestim ili čak redovnim da se pri promjeni ministra koji rukovodi određenim resorom, mijenjaju i firme sa kojima to ministarstvo sarađuje kroz javne nabavke.
“Međutim, kod ovog tipa zloupotrebe vidljiv je i veći broj neopredijeljenih građana, tj. onih koji ne znaju da odrede učestalost“, pojasnila je Đurnić.
Upitani da li je proces javnih nabavki danas bolji nego prije pet godina, polovina građana odgovara da se postupci i procesi javnih nabavki danas odvijaju isto kao i prije pet godina, dakle ni bolje ni gore.
„Imamo otprilike isti procenat građana koji na jednoj strani smatraju da je stanje u javnim nabavkama bolje (19%) i onih koji smatraju da je gore nego prije pet godina (18%)“, rekla je Đurnić.
Otvorene podatke rezultata istraživanja za 2020. godinu možete preuzeti ovdje, kao i podatke o poređenju rezultata za 2015/17. i 2020. godinu.
Istraživanje javnog mnjenja je za potrebe Instituta alternativa izradio Ipsos Strategic Marketing, a ono je sprovedeno u periodu između 30. januara i 10. februara 2020. godine na uzorku od 1007 ispitanika. Ovo istraživanje je sprovedeno u okviru projekta “Za svrsishodno trošenje javnog novca!”, koji Institut alternativa sprovodi uz finansijsku podršku Ambasade Kraljevine Holandije u Srbiji i Crnoj Gori, i ni na koji način ne odražava stavove donatora.
Apelujemo da se pritvoreni puste na slobodu, a policija i tužilašto da se ne uključuju u rješavanje pravne i političke krize u lokalnoj samoupravi Budve. Pozivamo nadležni sud da hitno odluči u odgovarajućim predmetima koji se nalaze pred ovim sudom.
Članovi i članice Think for Europe (TEN) mreže uzeli su učešće u zatvorenoj radionici na temu ”Pandemija COVID-19 na Zapadnom Balkanu: Uticaj na demokratiju, vladavinu prava i civilno društvo”, koju je organizovao njemački institut ”Aspen”.
Istraživanje je pokazalo i da šest od deset građana (59%) smatra da Vladina politika u oblasti javnih nabavki nije u dovoljnoj mjeri transparentna, niti da adekvatno uključuje građane.
Đurnić je objasnila da je prvi tip zloupotrebe – da firme koje pobjeđuju na tenderima iskazuju zahvalnost partijama time što im doniraju novac na sljedećim izborima procijenjen kao najučestaliji.