Kako protiv korupcije u javnim nabavkama
Skupština da traži izvještaj o izvršenju budžeta
Pozivamo Ministarstvo finansija da pripremi izvještaj o tome šta se dešavalo sa državnim budžetom u prvih šest mjeseci 2015. godine i podnese ga Skupštini. Neophodno je da poslanici imaju podatke o tome kako je trošen državni budžet po organizacionoj i funkcionalnoj klasifikaciji, u odnosu na plan, prije upuštanja u njegove izmjene.
Za prošlu godinu, Skupština je zaključkom obavezala Vladu da pripremi ovakav izvještaj i on je, (iako sa sa zakašnjenjem od skoro mjesec dana), pripremljen i predat poslanicima. Bio je to prvi put da su poslanici imali ovakvu informaciju u toku fiskalne godine. Međutim, za ovogodišnji budžet poslanici nisu usvojili takav zaključak. Kako ne postoji ni obaveza u zakonu, ukoliko poslanici ne zatraže, ovaj izvještaj neće biti ni dostavljen.
Od trenutka kada se budžet za narednu godinu usvoji u decembru tekuće godine, Skupština i matični odbor nemaju informacija o njegovom izvršenju u toku fiskalne godine na koju se odnosi, sve do razmatranja završnog računa budžeta, koji se dostavlja tek u septembru naredne godine.
Izvještaji koje Ministarstvo finansija u toku godine inače priprema i objavljuje, ne dostavljaju se Skupštini, a ne ni sadrže podatke o izdacima po organizacionoj niti funkcionalnoj klasifikaciji, već jedino agregatne podatke po ekonomskoj klasifikaciji. To znači da nemamo javno dostupne precizne podatke o izvršenju budžeta na nivou potrošačkih jedinica ili funkcija države.
Međunarodni standard u transparentnosti budžeta je da Ministarstvo finansija, osim završnog računa budžeta, priprema i dostavlja parlamentu mjesečne i polugodišnje razne izvještaje u periodu izvršenja budžeta.
Uprkos našem zalaganju prilikom izrade Zakona o budžetu i fiskalnoj odgovornosti, nije definisana obaveze Ministarstava finansija da priprema i Skupštini dostavlja izvještaj o izvršenju budžeta u toku trajanja fiskalne godine za koju je budžet usvojen. Crna Gora je u ovom pogledu izuzetak u regionu, jer sve susjedne države imaju regulisane mehanizme polugodišnjeg izvještavanja parlamenta o izvršenju budžeta.
Da se kvalitet i blagovremenost budžetskih izvještaja u toku godine mora unaprijediti, konstatovala je i Svjetska banka u svom izvještaju o Ocjeni javnih rashoda i finansijske odgovornosti iz 2013. godine, u kom se ovaj aspekt budžetske transparentnosti kritikuje i ocjenjuje najgorom ocjenom (D).
U parlamentarnoj proceduri se trenutno nalaze dva prijedloga za rebalans budžeta.(2) Prije bilo kakve izmjene godišnjeg budžeta, neophodno je da poslanici imaju pregled njegovog dosadašnjeg izvršenja, u prvoj polovini njegovog važenja.
Marko Sošić
Istraživač javnih politka
(1) „OECD-ove najbolje prakse za transparentnost budžeta“
(2) Prijedlog SNP-a (Aleksandar Damjanović), prijedlog SDP-a (Banović, Bralić, Vuksanović, Šabović)
Naša uprava ili vladavina (ne)zaslužnih?
Institut alternativa je krajem aprila pokrenuo novu Internet stranicu. Simbolično smo je nazvali “Moja uprava”. Da podsjetimo ljude da su Vlada i državni organi tu zbog nas, a ne zbog njih, tj. same uprave, koja se često, začaurena u birokratske prakse pretvara u svoju suprotnost i postaje samodovoljni aparat koji služi za ubiranje plodova vlasti.
Iako smo nedavno bili svjedoci upozorenja premijera da će kazniti neodgovorne u administraciji, to se, izuzimajući magično podnošenje “ostavke na lični zahtjev”, praktično nikada nije desilo. Ono što više zabrinjava, međutim, je to što smo mi samo nijemi svjedoci zbivanja oko nas i u našoj upravi, kojoj plaćamo poreze, ali i takse za javne usluge, čija je cijena obrnuto proporcionalna njihovom kvalitetu i stepenu našeg zadovoljstva. Dok se glasni zagovornici površnih pravaca razvoja naše zemlje skupljaju na kongresima, koje, osim manjka žena, odlikuje i manjak utemeljene vizije.
I izbora.
Ono što je odlikovalo nedemokratske sisteme duž planete je upravo privid izbora i njegova vrlo jednostavna matematika, koja se sastojala u, primjera radi, biranju 153 narodna predstavnika od ukupno 153 kandidata. Tako je i naša vladajuća partija izabrala svog vođu, koji se jedini odvažio da se kandiduje za mjesto predsjednika.
Nažalost, tako se, u najvećem broju slučajeva, biraju i naši državni službenici.
Nalazi Instituta alternativa pokazali su da se vrlo malo uradilo na uspostavljanju sistema zasluga u našoj upravi, upravo zbog toga što se i u ovom sektoru odražava sistemski problem našeg društva, a to je: nedostatak konkurencije. Ova sistemska boljka obesmislila je Zakon o državnim službenicima i namještenicima, od kojeg se očekivalo da posije sjeme depolitizacije i profesionalizacije, dva višeznačna koncepta koja sažimaju sve ono čemu bi crnogorska administracija trebalo da stremi.
Zakon je obećavao smanjenu samovolju prilikom zapošljavanja u državnim organima, time što je ograničio rang listu sa koje starješina organa bira službenike na ukupno pet najbolje ocijenjenih kandidata. Ali ono što mi znamo je da se, izuzetno rijetko, na rang listi nađe pet kandidata. Ili četiri, ili tri, a mnogo češće samo jedan. Baš kao i u slučaju izbora predsjednika nam vladajuće partije ili izbora delegata u opštim organima društvenog samoupravljanja društveno-političkih zajednica u bivšoj Jugoslaviji.
Čak i kada naša uprava primi injekciju kompetitivnosti, prvorangirani trpe. Nalazi Instituta alternativa ukazali su na često nezadovoljstvo kandidata, koji, iako dobiju najbolju ocjenu tokom provjere sposobnosti za radna mjesta u državnim organima, ne bivaju izabrani zbog teško provjerljivih i subjektivnih razloga, koji se oslanjaju na nivo motivacije ili komunikativnost. A ponekada, i zbog razloga koji su u direktnoj suprotnosti sa meritokratijom, koja, u bukvalnom smislu, znači “vladavinu zaslužnih”.
Vladavina zaslužnih, kao takva, možda jeste utopija, koja bi, prema jednom britanskom sociologu, ukoliko bi se ostvarila u svom punom smislu, imala i negativan, frustrirajući efekat na manje sposobne i pametne u društvu. Ipak, to i dalje ne znači da sistem zasnovan na zaslugama ne treba da bude princip kome treba težiti.
Ono što ohrabruje je to što se, s vremena na vrijeme, nama obrati i nekolicina hrabrih. Oni to rade direktno preko našeg novog sajta ili koristeći manje moderne glasonoše: telefon, elektronsku poštu, ili nam, uz prvu jutarnju kafu, ispričaju nepravdu koju su pretrpjeli dok su pokušavali da ostvare jedno od osnovnih ljudskih prava – pravo na rad. To što su izabrali državnu upravu, ne čini ih baš usamljenima u zemlji u kojoj bi većina građana, prema jednom istraživanju, radije radila “državni posao” za platu od 450 eura nego u privatnom sektoru za platu od 750 eura. Na drugoj strani, činjenica da je zapošljavanje u državnim organima vrlo često “takmičenje bez igrača”, uprkos atraktivnosti državnog posla, treba da zamisli i donosioce javnih politika i predstavnike međunarodne zajednice, ali i samo društvo, koje se, usljed preovlađujuće apatije, često “miri sa sudbinom”.
Milena Milošević
Istraživačica javnih politika
Tekst originalno objavljen u sekciji ,,Forum“ portala Vijesti
Saopštenje: Vršiti “terenske” kontrole MTN i tražiti podatke od operatora
Objavljeni podaci pravosudnih organa o MTN ne smiju ostati izolovan slučaj, već Skupština mora nastaviti sa sistemskim nadzorom nad sprovođenjem ovih mjera. Potrebno je da Odbor za bezbjednost uporno vrši “terenske” kontrole i zatraži podatke o prisluškivanju od operatora.
Na predlog Instituta alternativa, a zahtjev poslanice Snežane Jonice, Vrhovni sud i Vrhovno državno tužilaštvo dostavili su Skupštini Crne Gore podatke o odobrenim mjerama tajnog nadzora (MTN) i njihovim rezultatima. Iako je ovo pozitivan korak u odnosu na višegodišnju netransparentnu primjenu mjera kada su samo sporadični podaci o ovom osjetljivom pitanju bili objavljivani, izvještavanje o MTN ne smije ostati izolovan primjer već mora postati redovna obaveza.Takođe napominjemo da je Odbor za bezbjednost i odbranu koji ima zakonsko pravo na “terensku” kontrolu primjene ovih mjera, u dosadašnjem radu učinio to jedan jedini put od usvajanja Zakona o parlamentarnom nadzoru 2010. godine. Posjeta Odsjeku za posebne provjere Uprave policije bila je 2013. godine, i poslanici su se tada suočili sa nemogućnošću da utvrde moguće zloupotrebe budući da nisu ispunjene potrebne tehničke pretpostavke. U tom smislu, tada nisu ni potvrđene ni odbačene sumnje da su nezakonito prisluškivani urednik i novinar “Dan-a”. Ipak, nije poznato da su od tada napravljeni ikakvi koraci u cilju poboljšanja stanja niti su poslanici upućivali formalne inicijative da se omoguće pretpostavke koje će Odboru omogućiti da i suštinski vrši nadzor i, u slučaju sumnji o zloupotrebi, utvrdi nedvosmislene činjenice.
S tim u vezi, pozivamo Odbor da ne odustaje od svog prava da vrši kontrolu već da razvija mehanizme za nadzor, imajući u vidu da se primjenom MTN narušavaju Ustavom garantovana prava. Dodatno, smatramo da Odbor treba da zatraži informacije o opsegu primjene mjera neposredno i od pružalaca mobilnih i internet usluga, budući da su operatori, u skladu sa Zakonom o elektronskim komunikacijama, dužni da zajedno sa nadležnim državnim organom po čijem zahtjevu se vrši na zakonu zasnovano presrijetanje komunikacija, obezbijedi trajnu evidenciju o toj mjeri. (član 180, stav 3). Na taj način se može utvrditi da li postoje razlike između odobrenih mjera od strane sudova i primjenjenih mjera.
Osim toga, podaci koje su objavili pravosudni organi na najbolji način mogu da uvjere Agenciju za nacionalnu bezbjednost da neće biti nikakve štete po nacionalnu bezbjednost ako i oni proaktivno objave brojeve lica koja su nadzirali. Naime, ANB je imala dobru praksu i do 2008. godine činila dostupnim ove informacije javnosti, ali od 2009. godine smatraju da bi pomenuti brojčani podaci “doveli u opasnost izvršavanje poslova ANB”. Odbor za bezbjednost takođe nije insistirao na svom pravu da kontroliše MTN koje primjenjuje ANB pa od 2010. godine nije vršio kontrolu po ovom pitanju u prostorijama ANB.
Učestalija kontrola od strane nadležnog odbora i uvođenje prakse traženja podataka od operatora ne bi samo povećalo odgovornost policije i ANB tokom primene MTN, već bi doprinijelo i tome da građani prevaziđu bojazan da službe nezakonito slušaju njihove telefonske razgovore ili čitaju njihove elektronske poruke.
Dina Bajramspahić
Istraživačica javnih politika
Kako do jačeg uticaja DRI – Neophodna saradnja svih
Još uvijek smo daleko od djelotvorne kontrole budžeta i željenog uticaja Državne revizorske institucije, zaključak je sa skupa koji je danas organizovao Institut alternativa. U ovom zadatku, aktivniju ulogu moraju imati Skupština, Vlada, tužilaštvo i ostale institucije koje moraju više koristiti izvještaje DRI u svom radu, i u oblasti utvrđivanja odgovornosti za počinjene zloupotrebe i u borbi protiv korupcije, kao i u ispravljanju sistemskih problema u javnom sektoru.
Vlada iz godine u godinu sprovodi manje od 30% preporuka izrečenih na završni račun budžeta i toleriše nedostavljanje informacija subjekata revizije Ministarstvu finansija o tome šta su uradili da bi sproveli obaveze iz preporuka DRI i Akcionog plana za njihovu implementaciju.
Aleksandar Damjanović, predsjednik skupštinskog Odbora za ekonomiju, finansije, najavio je formiranje pododbora za kontrolu javnih finansija na jesen, kao ispunjavanje obaveze iz Akcionog plana za jačanje zakonodavne i nadzorne funkcije Skupštine. Takođe je najavio da će uskoro biti potpisan protokol o saradnji između Odbora i DRI, kojim će se obezbijediti bolja razmjena informacije, značajnije bavljenje pojedinačnim izvještajima o reviziji i praćenje ispunjenja preporuka.
Iz Senata Državne revizorske institucije su najavili da će se u narednom periodu posebno baviti izradom metodologije za praćenje i ocjenu ispunjenosti preporuka od strane subjekata revizije. Najavljeno je i jačanje saradnje sa Vrhovnim državnim tužilaštvom u pogledu utvrđivanja krivične odgovornosti za zloupotrebe budžetskih sredstava koje DRI uočava u svom radu.
Na konferenciji je bilo riječi i o tome šta se dešava nakon što izvještaji o reviziji budu objavljeni, u pogledu utvrđivanja odgovornosti za počinjene zloupotrebe i nezakonitosti. Ocijenjeno je da je nedopustivo je da Tužilaštvo ignoriše izvještaje o reviziji i ne sprovodi istražne radnje na osnovu onih izvještaja koje im DRI dostavlja. Osim ovoga, prekršajne prijave, zahtjevi za naknadu štete, ali jasno utvrđivanje političke odgovornosti – moraju pratiti rad DRI u budućem periodu ukoliko želimo da prekinemo prakse koje DRI uočava iz godine u godinu.
Takođe je kritikovana situacija u kojoj Skupština skoro pet godina dopušta da Senat DRI funkcioniše u nepotpunom sastavu.
Na skupu je bilo riječi o kapacitetima DRI koja radi sa tek polovinom od planiranog broja državnih revizora, a Ministarstvo finansija i dalje odobrava nova zaposlenja u DRI.
Iz Instituta alternativa je ocijenjeno da je nedopustivo da Skupština krši Zakon o DRI i u Savjet Agencije za sprječavanje korupcije imenuje državnog revizora, kome je izričito zabranjeno članstvo u tijelima upravljanja pravnih lica.
Institut alternativa je na skupu najavio pokretanje posebne Internet stranice, www.mojnovac.me, preko koje će objavljivati informacije da li subjekti revizije ispunjavaju preporuke DRI.
Konferencija se održava u sklopu projekta “Zajedno ka odgovornosti – jačanje uticaja državne revizije u Crnoj Gori”, koji Institut alternativa sprovodi uz podršku ambasade Kraljevine Norveške. U sklopu ovog projekta smo održali prvi skup državnih revizora i unutrašnjih revizora u javnom sektoru, sa DRI i Odborom za ekonomiju, finansije i budžet radimo na definisanju elemenata njihovog Protokola o saradnji, a takođe radimo na komunikacionoj strategiji DRI i povezivanju sa sa civilnim društvom.