Slučaj “dipl.ing” je pokazao slabosti procedure imenovanja članova odbora direktora privrednih društava u većinskom državnom vlasništvu.
Na 68. sjednici Vlade od 3. oktobra 2023. godine, došlo je do rasprave u vezi sa stručnom spremom jednog od predloženih članova direktora “PROCON-a”, preduzeća u 100% vlasništvu države.
Odbor direktora je organ upravljanja privrednih društava koji, između ostalog, daje smjernice izvršnom direktoru u pogledu vođenja poslova društva, donosi interna akta i vrši nadzor nad poslovanjem društva. Nakon ukidanja Zakona o javnim preduzećima, pravila o strukturi ovih tijela, kriterijumima koje članovi treba da ispunjavaju su definisani na isti način kao i za sva ostala (privatna) privredna društva, Zakonom o privrednim društvima. U većini državnih preduzeća nije definisan sastav odbora direktora u pogledu predstavljenosti različitih interesnih ili stručnih grupa, a nisu definisani ni posebni uslovi koje članovi treba da ispunjavaju. Postoje i rijetke dobre prakse, definisane statutima pojedinačnih preduzeća, ali i one pate od nedovoljne preciznosti i mogućnosti višestrukog tumačenja.
Bez ograničenja u zakonu
Zakonom o javnim preduzećima je bilo propisano da “određeni broj članova organa upravljanja preduzeća čine naučnici ili stručnjaci afirmisani u oblasti djelatnosti javnog preuzeća i predstavnici radnika”, kao i da će se broj članova i sastav odbora odrediti aktom o osnivanju. Nakon njegovog ukidanja, na snazi je jedino Zakon o privrednim društvima koji definiše samo opšte uslove koje član odbora direktora treba da ispunjava: da kandidat nije osuđen za određena krivična djela, da trenutno niti u prošlosti nije bio revizor preduzeća i da nije lice kojem je izrečena mjera zabrane obavljanja djelatnosti koja je pretežna djelatnost preduzeća. Bliže definisanje strukture članstva odbora direktora je ostavljeno da bude definisano statutom ili odlukom o osnivanju.
U praksi, vrlo mali broj državnih preduzeća ima bilo kakve definicije strukture odbora direktora u svojim odliukama o osnivanju ili statuima, a i u slučajevima gdje postoje, zbog nedovoljne preciznosti dozvoljavaju široka tumačenje i moguće zloupotrebe.
Mahom zbog toga što još uvijek nisu transformisana u privredna društva u skladu sa Zakonom, takvi primjeri su u onim preduzećima koja su još uvijek u formi “javnih preduzeća”:
JP za upravljanje morskim dobrom čija Odluka o osnivanju propisuje da od ukupno šest članova Upravnog odbora, dva moraju biti stručni i naučni radnici iz oblasti zaštite životne sredine, biologije mora i pomorskog prava, dva člana su predstavnici ugostiteljsko-turističkih subjekata, a dva člana radnici preduzeća.
Nacionalni parkovi, od pet članova Upravnog odbora, tri člana se imenuju iz reda naučnih i stručnih radnika, a dva iz zaposlenih u preduzeću. Međutim, termini naučni i stručni radnik, bez detaljnijeg preciziranja šta podrazumijevaju ili na koju se oblast odnose, dozvoljavaju široko tumačenje i moguću zloupotrebu ove norme.
U značajnoj većini ostalih državnih preduzeća nije definisan sastav odbora direktora u pogledu predviđanja predstavljenosti različitih interesnih ili stručnih grupa, a nisu ni definisani posebni uslovi koje članovi treba da ispunjavaju, sem ponavljanja opštih uslova iz Zakona o privrednim društvima ili korišćenja opštih i teško mjerljivih referenci.
Neophodnost usvajanja novih pravila
U cilju profesionalizacije organa upravljanja državnih preduzeća, neophodan nam je novi pravni okvir, koji će između ostalog propisati:
-
- obavezu da prilikom imenovanja članova organa upravljanja, opšti uslov bude određeni stepen znanja i iskustva iz djelatnosti društva i/ili poslova rukovođenja, odnosno, određeni broj godina radnog iskustva u poslovima rukovođenja.
- da u strukturi odbora direktora, određeni broj članova čine stručnjaci afirmisani u oblasti djelatnosti preuzeća, predstavnici radnika kao i predstavnici civilnog društva, odnosno nevladinih, naučnih i stručnih organizacija koje sprovode aktivnosti iz djelatnosti preduzeća.
- obaveznu strukturu i proces imenovanja organa upravljanja (odbora direktora) za sva preduzeća u državnom vlasništvu.
Tekst je nastao u okviru projekta “Civilno društvo za zdrava, djelotvorna, održiva i transparentna javna preduzeća (BEST SOEs)”, koji je finansijski podržan od strane Evropske unije, uz kofinansiranje Ministarstva javne uprave. Sadržaj teksta je isključiva odgovornost Instituta alternativa, i nužno ne odražava stavove Evropske unije i/ili Ministarstva javne uprave.