Apelujemo da se svi obavještajno-bezbjednosni podaci ne izuzimaju iz primjene Zakona o slobodnom pristupu informacijama, kao i da se vrate odredbe prema kojima bivši javni funkcioneri ne podliježu izuzecima zaštite privatnosti i zaštite poreske tajne.
Predlog Zakona o slobodnom pristupu informacijama koji je utvrdila Vlada 7. marta 2023. godine sadrži bitne negativne razlike u odnosu na raniji predlog, koji je povučen iz skupštinske procedure po formiranju 43. Vlade. Naime, predlogom se iz primjene Zakona izuzimaju informacije koje predstavljaju obavještajno-bezbjednosne podatke koji se prikupljaju, obrađuju, koriste, razmjenjuju, čuvaju i štite u skladu sa zakonima kojima se uređuje rad organa koji čine obavještajno-bezbjednosni sektor.
Takođe se od ograničenja pristupa informacijama zbog zaštite podataka o ličnosti i zaštite poreske tajne ne izuzimaju sva lica koja su imala status javnog funkcionera od uvođenja zakonom propisane obaveze podnošenja izvještaja o prihodima i imovini, u vezi sa vršenjem javne funkcije, kao ni prihodi, imovina i sukob interesa tih lica ili sa njim povezanih lica, bez obzira na to da li su članovi zajedničkog domaćinstva. U ranijoj verziji Zakona stajala je ova odredba koja je sada zamijenjena na način da se ograničenja pristupa informacijama ne odnose samo na aktuelne javne funkcionere i na lica za koja je javni funkcioner dužan da podnese izvještaj o prihodima i imovini.
Ove odredbe mogu bitno osujetiti neke pozitivne novine u prijedlogu Zakona, koje se odnose na veći obim proaktivnog objavljivanja informacija, naročito onih koje se tiču izvršenja budžeta, obavezu sačinjavanja kataloga organa vlasti – obveznika primjene Zakona, i niza drugih rješenja koja su proizvod zalaganja organizacija civilnog društva, koje su podnosioci najvećeg broja zahtjeva za slobodan pristup informacijama.
Apsolutno izuzimanje podataka obavještajno-bezbjednosnog sektora iz primjene Zakona nema opravdano utemeljenje, posebno imajući u vidu da je u drugom članu ostavljena mogućnost da organ vlasti ograniči pristup informaciji ili dijelu informacije, “nakon sprovođenja testa štetnosti i javnog interesa, ako je to u interesu bezbjednosti, odbrane, vanjske, monetarne i ekonomske politike Crne Gore, koja je označena odgovarajućim stepenom tajnosti u skladu sa propisima kojima se uređuje tajnost podataka”.
Takođe, podsjećamo Vladu da je javna rasprava o nacrtu izmjena Zakona o slobodnom pristupu informacijama, koji je utvrdila 42. Vlada Zdravka Krivokapića, održana u junu 2021. godine, dakle prije skoro dvije godine. U međuvremenu, Vlada nije revidirani nacrt dala na konsultovanje javnosti, niti ponudila obrazloženje zbog čega su ove važne izmjene, na kojima insistira i Evropska komisija, bile tako dugo „na čekanju“, a prema ranijoj verziji predloga trebalo je da počnu sa primjenom u januaru 2023. godine. Prema novom predlogu zakona, on će početi sa primjenom šest mjeseci nakon stupanja na snagu, čime se dodatno prolongiraju rokovi.
Zbog toga apelujemo na Vladu da ukine bitne negativne razlike u odnosu na raniji predlog, koji je povučen iz skupštinske procedure, a koji je u većoj mjeri uvažavao argumente nevladinih organizacija koje su uzele učešće u prethodno sprovedenoj javnoj raspravi.
Stevo Muk
Predsjednik Upravnog odbora Instituta alternativa
Vanja Ćalović Marković
Direktorica Mreže za afirmaciju nevladinog sektora
Statistika pokazuje da je od svih zakona 42. i 43. Vlade, za samo njih 30 posto održana javna rasprava. Kada to podijelite – učinak je isti. Moramo da budemo zabrinuti zbog činjenice da za 70 posto zakona nismo konsultovani, niti je bilo prilike da na bilo koji način utičemo.
U emisiji Direktno na Televiziji Vijesti, Marko Sošić je iznio naše podatke o učešću i održavanju javnih rasprava, posebno se osvrnuvši na sami proces koji je krajnje demotivišući za sve građane koji žele da u istom učestvuju.
“I kada se poštuje pravilo javne rasprave, ona nije od nekog kvaliteta. Poslanik kada predloži zakon niti prolazi kroz javnu raspravu, niti je u obavezi da ima temeljnu analizu uticaja toga propisa. Od svih zakona koje su dvije vlade predložile, njih 90 posto nema nikakvu procjenu finansijskog uticaja, a 60 posto je usvojeno bez mišljenja Vlade, niti se na mišljenje uopšte čekalo.”
Sošić je dodao da je Parlament, kao nikada do sada, preuzeo zakonodavnu inicijativu, sa 45% svih prijedloga zakona u proceduri koje su podnijeli poslanici, ali da taj akt nije praćen većom odgovornošću prema građanima, jer ne postoji obaveza da se za takve zakone organizuje javna rasparava ili pripremi analiza uticaja propisa.
“Godinama ukazujemo na to da kako Vlada konsultuje građane nije način, već samo ispunjavanje forme. U slučajevima kada se javne rasprave organizuju, one su uglavnom površne. Vlada ne čini dodatni napor da animira građane da se uključe u raspravu. Samo 25% komentara koji su pristigli su bili prihvaćeni. Vlada svim svojim instrumentima demotiviše građane da učestvuju u javnim raspravama.”
Cijelu emisiju možete pogledati u prilogu. Gosti u emisiji su još i: predsjednik Odbora za politički sistem, pravosuđe i upravu i poslanik u Skupštini Momo Koprivica i generalni sekretar Vlade Boris Marić.
Evropska komisija je revidiranom metodologijom otvorila prozor Crnoj Gori za ranu ili ubrzanu integraciju, koja podrazumijeva postupno uvođenje u pojedinačne politike Evropske unije, tržišta Evropske unije i njene programe, uz obezbjeđivanje povećanog finansiranja putem Instrumenta za pretpristupnu pomoć, kako bi se obezbijedila intenzivnija podrška u procesu pristupanja.
Međutim, rana integracija u strukture Evropske unije najvidljivija je trenutno u onim oblastima u kojima dijelimo zajedničke probleme, kao što su borba protiv organizovanog kriminala ili upravljanja granicom, dok je za građane i građanke važno da i benefiti, a ne samo problemi, budu predmet rane integracije Crne Gore u EU. Imajući u vidu navedeno, ova analiza za fokus ima potencijal rane integracije Crne Gore u institucionalni okvir za rodnu ravnopravnost i orodnjavanje na nivou Evropske unije, sa ciljem mapiranja institucija i programa u ovoj oblasti, u kojima bi Crna Gora mogla da učestvuje tokom procesa pristupanja.
U papiru smo mapirali blizu 20 ekspertskih i savjetodavnih tijela, kao i programa na nivou Evropske unije, u kojima Crna Gora može izraziti interesovanje za učešće. Ranu integraciju, za potrebe ovog papira, definišemo kao potencijale države da u pretpristupnom periodu, odnosno prije konvencionalnog članstva, pristupi u svojstvu posmatrača ili punopravnog člana, institucijama, mrežama, radnim grupama Evropske unije za rodnu ravnopravnost, te da na što bolji način iskoristi postojeće programe u ovoj oblasti.
