Odnos parlamenta i ostalih grana vlasti, učešće civilnog društva i uloga opozicije u parlamentarnom nadzoru, kao i rodno afirmativne politike su neka od pitanja koja bi mogla biti uključena u rad na najavljenom Zakonu o Skupštini.
To su neki od zaključaka konferencije “Ka boljem parlamentarnom nadzoru: Šta Zakon o Skupštini može”, koju je Institut alternativa organizovao u saradnji sa Skupštinom Crne Gore, uz podršku Nacionalne zadužbine za demokratiju (NED).
Aleksa Bečić, predsjednik Skupštine Crne Gore je tokom uvodnih razmatranja na konferenciji podsjetio da pitanje donošenja posebnog zakona o parlamentu godinama lebdi u vazduhu.
„Sistemsko uređenje i normativno oblikovanje parlamentarizma, te jasno definisanje odnosa zakonodavne sa drugim granama vlasti, nešto je čemu, siguran sam, svi dobronamjerni činioci političkog i ukupnog društvenog života snažno streme“, kazao je on.
„Iskazujući čvrsto uvjerenje da će prioritet ovog saziva biti jačanje kontrolne i nadzorne uloge Skupštine, očekujem od svih poslanica i poslanika da će dati doprinos stvaranju normativnih pretpostavki i njihovom kasnijem korišćenju u cilju osnaživanja nadzora nad izvršnom vlašću. Uostalom, definitivno postoji prostor za dalje unapređenje i regulisanje kontrolnih mehanizama, a prvi teren na kome se može to riješiti je Zakon o Skupštini“, dodao je Bečić.
Stevo Muk, predsjednik Upravnog odbora Instituta alternativa, ukazao je na neke preporuke, proistekle iz našeg višegodišnjeg rada, koje bi mogle da budu razmotrene prilikom izrade zakona.
Istakao je potrebu da se Zakonom preciznije definišu i razgraniče nadležnosti između grana vlasti i normativno uredi politički sistem i obezbijedi pravna sigurnost.
„Takođe se može unaprijediti obaveza izvještavanja o zaključcima Skupštine, ali i urediti izvještavanje o realizaciji obaveza u okviru procesa pregovora sa Evropskom unijom. Za bolji parlamentarni nadzor treba propisati i sankcije za rukovodioce državnih organa koji ne dostavljaju informacije Skupštini u predviđenim rokovima. To su samo neke od preporuka koje su proizašle iz našeg višegodišnjeg praćenja rada parlamenta“, kazao je Muk. Naglasio je da će IA nastaviti posao u ovoj oblasti, između ostalog i u okviru projekta “Parlamentarni nadzor za bolje upravljanje”, uz podršku Nacionalne zadužbine za demokratiju (NED).
Tanja Dramac Jiries, koordinatorka programa za Zapadni Balkan NED-a, kazala je da parlament treba da bude više od pukog instrumenta za legalizaciju Vladinih odluka, kao i da mora u potpunosti iskoristiti svoju ulogu u kontroli funkcionisanja Vlade, a u ime građana koji su izabrali predstavnike u tom tijelu.
„U svim izvještajima o napretku zemalja koje teže biti članice EU, Evropska komisija redovno ističe potrebu za daljim jačanjem kontrolne funkcije parlamenta. Jedan od ciljeva ovog projekta je doprinos stvaranju nove organizacione kulture parlamenta“, kazala je koordinatorka NED-a za Zapadni Balkan.
Na panelu nakon uvodnih razmatranja, iskustva Srbije i Slovenije u regulisanju rada parlamenta podijelile su Tara Tepavac, spoljna saradnica za parlamentarna istraživanja, CRTA (Centar za istraživanje, transparentnost i odgovornost) i Uršula Zore Tavčar, generalna sekretarka Državnog zbora Republike Slovenije.
Srbija ima Zakon o Narodnoj Skupštini od 2010. godine, podsjetila je Tepavac, dodajući da je on, između ostalog, normirao jednu ranije uspostavljenu praksu javnih slušanja.
Ona je istakla da se finansijska autonomija parlamenta na adekvatan način može urediti samo posebnim zakonom. Međutim, napomenula je i da je praksa pokazala da neke stvari koje su definisane Poslovnikom bi trebalo da budu regulisane Zakonom.
“Iako je Zakon uredio i rad odbora, težište sa plenarnog rada nije uspjelo da se prenese na odbore i da se time odborima da veća uloga”, dodala je Tepavac.
Zore Tavčar je kazala da je Slovenija usvojila zakon o parlamentu krajem 2019. godine, sa ciljem da unaprijedi finansijsku, administrativnu i bezbjednosnu autonomiju ove grane vlasti.
Ipak, ključni aspekti parlamentarnog nadzora regulisani su poslovnikom, i kontrolni mehanizmi se koriste učestalo. Trenutno je u toj zemlji aktivno šest komisija koje sprovode parlamentarne istrage, a dvije od njih za predmet imaju mjere i potrošnju za suzbijanje koronavirusa.
“Jedna sjednica parlamenta na proljeće je rezervisana za diskusiju izvještaja Ombudsmana. Taj izvještaj se šalje Vladi koja kasnije dostavlja mišljenje. Ministri, na čiji domen rada se izvještaj odnosi, moraju biti prisutni prilikom diskusije o izvještaju Ombudsmana na plenarnoj sjednici. Očekuje se da oni dostave dodatne informacije i rješenja na pitanja koja potencira izvještaj”, objasnila je Zore Tavčar.
Aleksandar Damjanović, bivši poslanik u Skupštini Crne Gore i predsjednik Odbora za ekonomiju, finansije i budžet, smatra da treba ukrstiti rad na izradi Zakona o Skupštini i rad na izradi Poslovnika: “Ustavni okvir koji definiše ustavne nadležnosti Skupštine jeste takav da ga jedan Poslovnik, ma koliko glomazan bio, a ovaj naš jeste, ne može razraditi. Neophodno je da se ustavne nadležnosti parlamenta definišu zakonom, jer zakon već definiše niz drugih institucija poput Ombudsmana, Predsjednika, Centralne Banke, Državne revizorske institucije”.
On je podsjetio da je institut parlamentarne istrage korišćen i u Crnoj Gori, ali da, kada je anketni odbor usvojio izvještaj o privatizaciji Duvanskog kombinata, u međuvremenu parlamentarna većina nije htjela da se izjasni o tom izvještaju na plenarnoj sjednici.
“To su nedostaci u odnosu na nešto što nije definisano Zakonom”, podsjetio je Damjanović.
Ana Novaković Đurović, izvršna direktorica Centra za razvoj nevladinih organizacija, pojasnila je da je nedovoljno definisana procedura pripreme zakona nakon što se predlozi utvrde od strane Vlade. Iako Poslovnik Skupštine omogućava učešće zainteresovane javnosti, procedure nisu normirane u dovoljnoj mjeri i praksa konsultovanja javnosti je neujednačena i u najvećoj mjeri zavisi od ličnih relacija predstavnika odbora i nevladinih organizacija. Najviše predstavnika/-ca NVO učestvuje u radu Odbora za ljudska prava i slobode.
Ona smatra da bi se učešće nevladinih organizacija moglo normirati na sličan način kao što je to urađeno na nivou Vlade. CRNVO je zbog toga predložio amandmane na Poslovnik Skupštine. Na drugoj strani, ona smatra i da treba urediti neke osnovne stvari, poput objavljivanja zapisnika sa sjednica odbora, budući da se oni često ne objavljuju.
Momo Koprivica, poslanik i šef radne grupe za izradu izmjena Poslovnika Skupštine Crne Gore, kazao je da postoji potreba da se nađe pravi normativni iskaz rješenja boljeg regulisanja odnosa Vlade i Parlamenta. Tekući rad na izmjenama Poslovnika, pojasnio je on, fokusira se na određene goruće stvari u pogledu saslušanja i zakonodavne procedure: “Dogovor je bio da se nakon toga formira radna grupa, koja će se baviti ambicioznijim ciljevima i zahtjevima, radom i na Poslovniku i na Zakonu o Skupštini”.
Koprivica je naglasio je da je problem što se Poslovnikom ne može uvesti efikasan i djelotvoran sankcioni mehanizam ukoliko organi ne dostave tražene informacije, ali se to može urediti Zakonom. “To je Član 50 Poslovnika, koji predviđa obavezu poslanika da zahtijeva objašnjenja, obrazloženja i informacije, od šireg kruga funkcionera i organa uprave.”
Marta Šćepanović, poslanica, naglasila je da ne samo da se zakonom treba ići u bolje definisanje nadzorne uloge i veće transparentnosti, već i prava i dužnosti poslanika. Saglasna je da treba regulisati bolje i pitanje odnosa sa drugim granama vlasti. Ona smatra i da status skupštinskih službenika treba regulisati posebnim zakonom, jer svi važeći zakoni prave izuzetak u odnosu na njih.
Učesnici su napomenuli i da je neophodno unaprijediti status poslanika i poslanica, naročito u smislu stručne podrške njihovom radu, bez koje parlamentarni nadzor ne može biti u dovoljnoj mjeri efikasan, ali i u pogledu imuniteta. Iz Centra za ženska prava je ukazano i na potrebu da se zakonom definiše ravnomjernija zastupljenost žena u strukturama u okviru Skupštine, ali i da se unaprijedi uloga parlamenta u integrisanju rodne komponente u javne politike, naročito zakone koje donosi.
Tokom diskusije je ukazano i da bi parlamentu trebalo vratiti ulogu autentičnog tumačenja zakona. Napomenuto je i da bi trebalo propisima predvidjeti kao pravilo da određenim radnim tijelima, kao što su odbori za bezbjednost i odbranu ili ekonomiju finansije ui budžet, predsjedavaju predstavnici opozicije, ali i omogućiti bolju prohodnost opozicionih predloga prilikom definisanja dnevnog reda.
Konferencija je oganizovana u okviru projekta ”Parlamentarni nadzor za bolje upravljanje”, uz finansijsku podršku Nacionalne zadužbine za demokratiju (NED – National Endowment for Democracy).
Prošla godina, završena je nepravednom viješću da pristupni pregovori o članstvu u EU sa Sjevernom Makedonijom i Albanijom nisu bili otvoreni, što je bilo praćenom oštrim reakcijama i u regionu i u samoj EU. Ova godina takođe završava hipokrizijom i naše susjedne zemlje nisu dobile pregovarački okvir i i to iz najpogrešnijih mogućih razloga, o čemu je pisano već dosta. Stavimo ove vijesti u pravilan kontekst – Crna Gora je otpočela pregovore još daleke 2012. godine, bez većih problema. Otpočinjanje pregovora samo po sebi ne predstavlja nikakvu garanciju da će pregovori ikada biti završeni i da će država postati članica EU. Naprotiv, osam godina kasnije, Crna Gora je tek na pola puta. Zašto se onda od jednog tehnokratskog koraka, koji je tek prvi korak na putu čiji se kraj ne vidi, pravi tolika fama?
