Mjesec: Februar 2012.

Institut alternativa je uz podršku Fondacije Friedrich Ebert realizovao istraživanje o parlamentarnim istragama i objavljuje analizu “Parlamentarne istrage u Crnoj Gori – kontrolni mehanizam bez političke podrške”. Cilj istraživanja je da analizom pravnog okvira, razloga za odsustvo prakse primjene, i dobrih rješenja iz komparativnog iskustva formulišu preporuke za unapređenje ovog kontrolnog mehanizma.

Ustavna mogućnost predlaganja i sprovođenja parlamentarnih istraga u Crnoj Gori se gotovo ne koristi. U poslednjih deset godina ovaj kontrolni mehanizam nije sprovođen, a od usvajanja važećeg Poslovnika Skupštine, kojim su parlamentarne istrage uređene, samo dva puta je predloženo njihovo otvaranje. Postoji nedostatak političke volje parlamentarne većine za pokretanjem parlamentarnih istraga i nepovjerenje opozicije u mogućnost njihovog realizovanja. Opozicija ne djeluje jedinstveno u iniciranju ovog mehanizma. Dodatan problem su i normativni nedostaci sadašnjeg uređenja parlamentarnih istraga. Anketni odbor bi se u sprovođenju parlamentarne istrage mogao suočiti sa poteškoćama u prikupljanju podataka zbog: neprecizno definisanih istražnih ovlašćenja; nemogućnosti pristupa tajnim podacima; izostanka zakonske obaveze državnih funkcionera, službenika i drugih lica da budu saslušani pred Odborom pod prijetnjom sankcije za neodazivanje i lažno svjedočenje.

Za razliku od Crne Gore, gdje su parlamentarne istrage uređene Poslovnikom, u velikom broju zemalja Evropske unije regulisane su zakonom, i to najčešće posebnim Zakonom o parlamentarnim istragama. Utvrđivanje posebnog zakonskog okvira za ovaj kontrolni mehanizam ima za cilj njegovo jačanje, kao i garantovanje apsolutne obaveznosti poštovanja odredbi kojima se uređuje. Usvajanjem takvog zakona u Crnoj Gori, regulisale bi se pojedinosti djelokruga i djelovanja anketnog odbora, kao i kaznene odredbe, te omogućilo adekvatno sprovođenje ovog mehanizma u praksi.

Za učestalije sprovođenje parlamentarne istrage potrebna je promjena odnosa parlamentarne većine, ali i intenzivniji i jedinstveniji zahtjevi opozicije i javnosti. Parlamentarna većina treba da shvati kako je parlamentarna istraga, poput drugih mehanizama nadzora vlade, dobra prilika za samu vladu da reafirmiše i argumentuje svoju politiku pred poslanicima i javnošću. Moguće da bi neka vrsta političkog dogovora kojim bi opoziciji bilo dopušteno otvaranje parlamentarne istrage najmanje jednom tokom godine ili tokom jednog zasijedanja konačno omogućilo da i ovaj mehanizam parlamentarnog nadzora postane stvarnost.

Prilikom sprovođenja parlamentarne istrage izvjesno je da će se naići na brojne prepreke i ograničenja u pravnom okviru, pa je stoga:

• Parlamentarne istrage potrebno zakonski urediti, i to posebnim Zakonom o parlamentarnim istragama koji bi regulisao djelokrug anketnog odbora, njegovo obrazovanje, organizacija i funkcionisanje, budžet, sprovođenje istrage, izvještavanje Skupštini. Definisanjem ovlašćenja za istragu po uzoru na krivični postupak anketni odbor bi dobio pouzdanije metode da dođe do potrebnih informacija.
• Zakon treba da obuhvati i kaznene odredbe koje će se odnositi na nedostavljanje informacija, neodazivanje na poziv za svjedočenje odnosno neistinito svjedočenje.
• Odobravanjem posebnog budžeta anketnom odboru neophodno je obezbijediti samostalnost i nezavisnost u radu.
• Izmjenama i dopunama Zakona o tajnosti podataka treba predvidjeti dostupnost tajnih podataka anketnom odboru Skupštine koji sprovodi parlamentarnu istragu.
• Izmjenama i dopunama Ustava treba smanjiti potreban broj poslanika za podnošenje predloga za otvaranje parlamentarne istrage. Cilj je da se omogući veći broj inicijativa i češće javno izjašnjavanje o inicijativima od opšteg značaja, što predstavlja dobru uporednu praksu.

Institut Alternativa (IA), Centar za građansko obrazovanje (CGO), Centar za monitoring (CEMI), Evropski pokret u Crnoj Gori (EPuCG) i Centar za razvoj nevladinih organizacija (CRNVO) cijene da otvaranje parlamentarne istrage i obrazovanje anketnog odbora za prikupljanje informacija o privatizaciji Telekoma Crne Gore predstavaju najbolji način da privatizacija ove kompanije dobije pravni i javni epilog utemeljen na činjenicama, a da se zaštiti javni interes.

IA, CGO, CEMI, EPuCG i CRNVO pozivaju poslanike, a posebno vladajuće većine, da podrže sprovođenje parlamentarne istrage jer ne postoje formalno pravne prepreke za njeno otvaranje, što se može vidjeti i iz informacije Ministarstva pravde povodom prijedloga odluke o otvaranju parlamentarne istrage.

Posebno pozivamo parlamentarnu većinu da pokaže da nema razloga da unaprijed brani bilo koga iz vlasti, ni ove ni ranije, i da na taj način uvjeri javnost u svoj objektivan i nepristrasan odnos prema svojim partijskim kolegama iz drugih dijelova vlasti. Dodatno, smatramo da je potcijenjen značaj kontrolnog mehanizma parlamentarne istrage u zaštiti javnog interesa, jer jedino njeno održavanje u ovom konkretnom slučaju može doprinijeti rasvjetljavanju sumnji o koruptivnim radnjama.

S obzirom na to da u Crnoj Gori parlamentarna istraga nije korišćena od usvajanja važećeg Poslovnika Skupštine 2006, njeno sprovođenje ukazalo bi na opredijeljenost svih političkih partija u Skupštini da se unaprijedi, za sada, slaba kontrolna funkcija Skupština, na što je i Evropska komisija opominjala. Takođe, sprovođenje parlamentarne istrage označilo bi spremnost poslanika da se ovaj instrument razvija, te češće primjenjuje u praksi na što djelotvorniji način.

Crnogorska javnost mora u najkraćem roku saznati ko su osobe koje su na štetu građana i građanki Crne Gore za svoj lični interes i za interes sa njima povezanih osoba pribavile enormnu materijalnu dobit, prodajući jedno od najuspješnijih preduzeća u istoriji Crne Gore.

Stevo Muk, predsjednik UO, Institut Alternativa
Daliborka Uljarević, izvršna direktorka, Centra za građansko obrazovanje
Zlatko Vujović, predsjednik UO, CEMI
Ana Novaković, izvršna direktorka, CRNVO
Momčilo Radulović, generalni sekretar, Evropski pokret u Crnoj Gori

Odgovor saradnika Instituta, Marka Sošića, na pitanje iz dnevnog lista Dan:

1. U objavljenom Izvještaju o radu crnogorskog parlamenta za 2011. godinu, navodi se da je za rashode za službena putovanja poslanika zakonom o budžetu bilo planirano 555.000 eura, a da je utrošeno 724.000. Da li mislite da je to previše, s obzirom na standard građana, i ekonomsku situaciju u zemlji? Da li su sredstva mogla biti bolje utrošena?

Ne treba zanemariti činjenicu da na nivou ukupnog budžeta Skupštine nije prekoračen ukupni planirani budžet, te da su ostvarene određene uštede iako je došlo do jačanja obima zakonodavnih i drugih aktivnosti, kao i značajnog povećanja broja zaposlenih.

Na drugoj strani, u programu “Unaprjeđenje zakonodavne infrastrukture”, poziciji “Rashodi za službena putovanja” jeste došlo do probijanja planiranog budžeta za oko 30% (koji je na ukupnom nivou amortizovan uštedama na drugim pozicijama.

Zvanično objašenje Skupštine navodi dobijanje statusa kandidata kao razlog za povećanu međunarodnu aktivnost poslanika i prekoračenje planiranog budžeta.

Ako se pogleda struktura te problematične budžetske pozicije, dolazimo do zaključka da problem nisu u tolikoj mjeri putovanja u inostranstvo koliko vrlo široko definisana potkategorija “Putovanja u zemlji” (“izdaci za dnevnice, noćenja i ostale troškove vezano za sjednice Skupštine i radnih tijela, putovanja u zemlji, organizacije seminara, okruglih stolova i drugih aktivnosti”), u okviru koje otpada više od polovine troškova za “Službena putovanja”.

Čini nam se problematičnim praksa da se pod budžetskom linijom “Službena putovanja” računaju i izdaci koji se odnose na “Putovanja u zemlji” i “Putovanja u inostranstvo”, stoga što izgleda da se “Putovanja u zemji” koriste kao okvirna kategorija za vrlo širok spektar aktivnosti (od kojih neke ne izgledaju povezane sa ovom kategorijom).

Takođe, navedeni troškovi za službena putovanja ne daju cijelu sliku o tome koliko je zapravo potrošeno u ove svrhe jer njima treba dodati i rashode za reprezentaciju u inostranstvu, koji se obračunavaju u drugoj budžetskoj kategoriji.

Sve ovo govori o čudnoj kategorizaciji troškova za svrhe službenih putovanja, koja ne omogućava da ukupni troškovi Skupštine u ove svrhe cjelovito prate i ocjenjuju.

Prilikom razmatranja prijedloga Zakona o budžetu za 2011, članovi Odbora za međunarodne odnose i evropske integracije su jednoglasno usvojili zaključak da u okviru budžetske jedinice Skupština Crne Gore treba uvesti program koji će se odnositi na međunarodnu saradnju, ocjenjujući da nije prikladno da troškovi tzv. “parlamentarne diplomatije” budu u dijelu stavke Rashodi za materijal i usluge. Uprkos stavu poslanka, ova praksa je nastavljena i u Prijedlogu Zakona o budžetu za 2012. godinu.

Poštovanjem ovog zaključka Odbora i izdvajanjem ove budžetske linije bi se, između ostalog, olakšalo planiranje i kasnije praćenje izvršenja troškova za putovanja u inostranstvo.

Treba istaći da, kada je riječ o regulisanju i planiranju međunarodne saradnje koju vrši Skupština, postoji sukob nadležnosti i nejasna podjela ovlašćenja između Kolegijuma predsjednika Skupštine i Odbora za međunarodne odnose i evropske integracije. Naime, prema Poslovniku, i Kolegijum i Odbor za MOEI imaju nadležnost za utvrđivanje platforme za razgovore sa stranim delegacijama, oba tijela se na uopšten način “staraju” i “dogovaraju” o međunarodnoj saradnji, a čini nam se da ova okvirna podjela nadležnosti često ide na štetu Odbora koji ustupa pred Kolegijumom.

O tome govori i činjenica da Odbor za MOEI u dosadašnjem radu nije donosio godišnje programe i tromjesečne detaljne programe međunarodne saradnje. Ovo je posebno značajno ako se ima u vidu da se, prema Poslovniku, parlamentarna saradnja (saradnja sa parlamentima drugih zemalja i parlamentarnim skupštinama međunarodnih organizacija i drugim međunarodnim strukturama) ostvaruje upravo na osnovu ovih programa. Usljed ovakvog nedostatka programskog promišljanja, ne čudi probijanje planiranog budžeta.

Objavljeni članak možete pročitati ovdje.