Bio bi red da nakon svih važnih i manje važnih zakona, Skupština usvoji i Zakon o Vladi i Skupštini. Naime, ove najznačajnije institucije političkog sistema djeluju prema slovu poslovnika odnosno uredbi. Istina, Ustavom su načelno definisane njihove nadležnosti, ali je zakonsko uređenje njihovog rada izostalo.
Potreba usvajanja Zakona o Skupštini i Vladi nije nova i iznošena je u dijelu stručne i političke javnosti u više navrata. Ova ideja je prirodna i logična pretpostavka njihovog zakonitog rada, jasnijih uloga i međusobnih odnosa.
Usvajanje Zakona o Skupštini potrebno je prije svega jer njime treba urediti kontrolnu funkciju parlamenta u odnosu na vladu. Poslovnik je nemoćan da utvrdi obaveze subjekata van Skupštine I to predstavlja bitno ograničenje skupštinske moći.
Sve domaće i inostrane analize i ocjene ukazuju na inferiornu ulogu Skupštine Crne Gore u odnosu na Vladu. Skupština ne raspolaže, osim na papiru, dovoljnim profesionalnim administrativnim kapacitetima koji bi predstavljali snažnu podršku kvalitetnom, stručnom radu poslanika, naročito u skupštinskim odborima.
Kapaciteti Vlade, odnosno ministarstava neuporedivo su veći od kapaciteta skupštinske službe. U situaciji kada Vlada nerado dijeli informacije sa poslanicima, razgovor ministara i poslanika je razgovor neravnopravnih.
Kako to praktično izleda, moglo se zaključiti gledajući Ministarku Đurović kako članovima skupštinskog odbora rukom pokazuje koliko je velika hrpa svesaka koje čine odgovor Vlade na Upitnik Evropske komisije. Nažalost, to je skoro sve što su ovi imali prilike i da saznaju. Taman koliko i drugi građani, osim ako nisu državni službenici, prevodioci ili izabrani domaći istrani stručnjaci. Iz tog primjera je očigledno kako ministri vide parlament i kolika je transparentnost državne uprave prema onima koji su ih birali.
Dijelom, takva uloga je rezultat nepromijenjenih odnosa političke većine i manjine, u kojem je parlament jedini institucionalni prozor u svijet za opoziciju, a za vlast samo aparat za usvajanje zakona koje predlaže vlada. Da nije tako, i da nije svijesti da će tako ostati još jako dugo, drugačiji bi odnos prema pitanju usvajanja Zakona o Skupštini i Vladi imala i ova Vlada i ova parlamentarna većina.
Naime, usvajanje Zakona o Skupštini pokazalo bi i da sadašnja parlamentarna većina razmišlja o nekim budućim vremenima, kada će se promijeniti politički odnosi snaga, a snažan parlament trebati nekoj novoj opoziciji. Zato je ovo pitanje u suštini pitanje izgradnje održivih institucija, a za to je potrebno razmišljati dugoročno, a ne isključivo iz ugla sadašnje pozicije i političke moći.
Zakon o parlamentarnom nazoru sektora i bezbjednosti, koji je nadležni skupštinski odbor usvojio tokom 2008 godine, najprije u formi nacrta, a kasnije u formi predloga, na koncepcijskom nivou je predstavljao dobar iskorak u ovom pravcu. Ovaj zakon ni u kom slučaju ne može da zamijeni Zakon o Skupštini ali može da bude prvi korak ka zakonskom uređenju kontrolne funkcije parlamenta u jednoj od najvažnijih, ali i najkontraverznijih oblasti rada Vlade i državne uprave.
Analiza parlamentarnog nadzora sektora odbrane i bezbjednosti, koju je pripremio Institut Alternativa, pokazala je da nema opravdanja za odlaganje usvajanja ovog zakona koji u skupštinskim fiokama stoji od decembra 2008.godine. Moguća poboljšanja na koja smo ukazali odnose na sastav odbora, konflikt interesa, ulogu poslanika opozicije u Odboru, javnost rada, obavezni sadržaj izvještaja koji se dostavljaju odboru, status i sadržaj zapisnika i stenograma sa javnih sjednica Odbora, preciziranje sankcije za lica koja odbiju svjedočenje pred Odborom, izvještaje drugih institucija o kojima odbor treba da raspravlja. Međutim, uz malo dobre volje i rada u odboru, ovaj zakon se uz navedene izmjene mogao poodavno usvojiti i omogućiti nesmetan nadzor parlamenta nad vojskom, policijom, ANB, ministarstvom odbrane i drugim strukturama odbrane i bezbjednosti. Neaktivnost odbora po ovom pitanju u ovoj 2010.godini ne uliva mnogo nade da će se obećanje Predsjednika Odbora da će Zakon biti usvojen do ljeta zaista i ostvariti.
Brojni su drugi argumenti da Skupštini nije pružen pravni osnov i mogućnost da u praksi pokaže da ona bira Vladu koja joj je odgovorna za rad.
Recimo, još jedan važan kontrolni mehanizam koji Skupština ima na raspolaganju nije upotrijebljen. Riječ je o sigurno najsnažnijem mehanizmu parlamentarne kontrole – parlamentarnoj istrazi koja je propisana i novim Ustavom Crne Gore. Opozicija nije predlagala pokretanje parlamentarne istrage u protekle četiri godine, a i kad bi to uradila parlamentarna većina bi je mogla blokirati. Kada bi čak ova i prihvatila otvaranje parlamentarne istrage, poslovnik ne daje ni najmanje osnova za bilo čiju obavezu da se pojavi pred anketnim odborom Skupštine. Još gore, za nepojavljivanje pred anketnim odborom, niko ne bi trpio sankciju, jer je nju nemoguće propisati Poslovnikom Skupštine. Još jedan razlog da se donese Zakon o Skupštini i Zakon o Vladi, ili makar Zakon o parlamentarnoj istrazi kao kompromisno rješenje za dio problema koji opterećuju položaj Skupštine i oslobađaju Vladu odgovornosti.
Stevo Muk
Predsjednik Upravnog odbora Instituta Alternativa
