Uz prisustvo brojnih predstavnika organizacija civilnog društva i Centara za socijalni rad, danas je održan okrugli sto na temu “Mapiranje usluga socijalne zaštite u Crnoj Gori”. Okrugli sto je dio istoimenog projekta, koji Institut alternativa sprovodi uz podršku Komisije za raspodjelu dijela prohoda od igara na sreću.
Cilj projekta je unaprijediti razvoj i dostupnost mreže usluga socijalne zaštite u najmanje restriktivnom okruženju, kroz partnerstvo i saradnju svih relevantnih socijalnih aktera. Predmet istraživanja sprovedenog u okviru ovog
je dostupnost usluga podrške za život u zajednici, socijalno-edukativnih i savjetodavno-terapijskih usluga, kao i usluga skloništa, koje osim centara za socijalni rad, mogu pružati i drugi subjekti iz javnog i privatnog sektora. Ciljevi istraživanja su:
- ustanoviti zastupljenost usluga socijalne zaštite po jedinicama lokalne samouprave
- ustanoviti strukturu usluga i pružalaca usluga po jedinicama lokalne samouprave
- izraditi mapu (katalog) usluga socijalne zaštite i pružaoca usluga po jedinicama lokalne samouprave
- povećati informisanost donosioca odluka, pružalaca usluga socijalne zaštite i samih korisnika o vrstama i dostupnosti usluga socijalne zaštite
- pružiti set preporuka usmjere buduće aktivnosti relevantnih aktera na nacionalnom i lokalnom nivou kako bi zajedničkim naporom unaprijedili razvoj i dostupnost usluga socijalne zaštite.
Ključni rezultati istraživanja i preporuke – Nacionalni nivo
U Crnoj Gori je u junu 2013. godine stupio na snagu Zakon o socijalnoj i dječjoj zaštiti na osnovu kog se usluge socijalne zaštite prvi put tretiraju kao posebno pravo. Rezultati istraživanja su pokazali da učesnici istraživanja ne razlikuju ovo pravo od prava na materijalna davanja, usluga socijalnog rada i socio-humaniratne pomoći. Posebno zabrinjava što centri za socijalni rad, kao primarne ustanove socijalne i dječje zaštite i predstavnici organa lokalne uprave nadležni za oblast socijalne zaštite ne razlikuju ova prava.
Preporuka IA: Potrebno je dodatno edukovati sve relevantne socijalne aktere, o pojmu i značaju razvoja usluga, fazama njihovog planiranja i modelima pružanja.
U Crnoj Gori je u periodu 2012-2013 bilo dostupno 275 usluga, koje pruža 173 pružalaca za 26 861 korisnika.
Preporuka IA: Kako pravilnik o minimalnim standardima pružanja usluga još uvijek nije usvojen, a učesnici istraživanja su naveli da pružaju određene podtipove usluga koji nisu eksplicitno navedeni u Zakonu o socijalnoj i dječjoj zaštiti, potrebno je da donosilac ovog Pravilnika prepozna sve moguće podtipove konkretne vrste usluge (posebno socijalno-edukativnog i savjetodavno-terapijskog karaktera) i u njemu jasno definiše sve elemente koje određeni podtip usluge može da sadrži.
Najviše su dostupne usluge socijalno-edukativnog i savjetodavno-terapijskog karaktera (57,8%), a najmanje usluga smještaja u sklonište (2,9 %).
Od 173 pružalaca usluga, najviše su zastupljene nevladine organizacije (80,9%). Opštinske organizacije Crvenog krsta čine udio od 9,8 %, a javne ustanove 8 %.
Sve vrste usluga najviše pružaju nevladine organizacije (82,9%), opštinske organizacije Crvenog krsta pružaju 10,5 % usluga, a javne ustanove 5,8 % usluga.
Lokalna samouprava pruža dvije usluge podrške za život u zajednici. U pitanju su usluge svratišta, odnosno narodne kuhinje (u Podgorici i Cetinju) za sve socijalno-ugrožene kategorije stanovništva.
Uloga lokalne samouprave je više koordinatorska, tj. ona ugovara pružanje određenih usluga na osnovu usvojenih strateških dokumenata koji treba da zadovolje potrebe lokalnog stanovništva.
U najvećim lokalnim samoupravama (Podgorici, Nikšiću, Baru, Beranama, Bijelom Polju, Herceg Novom) dostupan je najveći broj usluga i najveći je broj korisnika usluga.
Usluge su najviše razvijene za djecu (27,2%) a zatim za: osobe sa invaliditetom (22,5 %), stare osobe (17,1%), žrtve nasilja i mlade (po 7,6 %) I korisnike psihoaktivnih supstanci (22,9 %). U ostale ciljne grupe, koje su prepoznate a za koje su usluge socijalne zaštite tek u začetku razvoja su: porodica, pripadnici romske i egipćanske populacije, LGBT osobe, seksualne radnice i beskućnici.
Dostupne usluge za djecu su: dnevni centar, pomoć u kući, asistencija, personalna asistencija, kreativne radionice, savjetovanje, edukacija, terapija, sos telefon, asistencija u učenju, medijacija.
Za osobe sa invaliditetom dostupne su: usluge dnevnog boravka, (personalna) asistencija i pomoć u kući, savjetovanje, edukacija i medijacija u svrhu zapošljavanja.
Za stare osobe su dostupne: usluga pomoći u kući, dnevni boravak za stare, besplatni dnevni obrok, nabavka pomagala i personalna asistencija i usluga savjetovanja.
Žrtve nasilja su jedina ciljna grupa za koju su dostupne sve vrste usluga, uključujući čak 5 usluga smještaja u sklonište koje pružaju 4 nevladine organizacije i jedna javna ustanova (Centar za podršku djeci i porodici u Bijelom Polju). Usluga skloništa za žrtve nasilja se u tri lokalne samouprave (Podgorici, Nikšiću i Pljevljima) sprovode u partnerstvu lokalne samouprave i nevladinih organizacija (Sigurna ženska kuća, SOS telefon Nikšić i Bona fide).
Za mlade su uglavnom dostupne usluge socijalno-edukativnog karaktera (90,4 %), sa naglaskom na savjetovanje i edukaciju, dok je od usluga podrške za život u zajednici dostupno jedino stanovanje uz podršku (dvije usluge- u Podgorici i Bijelom Polju) i to za mlade bez roditeljskog staranja.
Za korisnike psihoaktivnih supstanci pokrenuti su programi (u Podgorici i Nikšiću) koji uključuju brojne podtipove socijalno-edukativnih i savjetodavno- terapijskih usluga. U svrhu obezbjeđenja zaštite korisnika, mapirane usluge su ne samo usluge socijalne već i zdravstvene zaštite, s obzirom da uključuju konsultacije sa ljekarom, edukaciju o zdravstvenoj zaštiti, prevenciju zaraznih bolesti i sl. Ovim uslugama su obuhvaćene i porodice korisnika, za koje je dostupna usluga psihosocijalne podrške.
Mnoge usluge uključuju više ciljnih grupa (na primjer usluga dnevnog centra uključuje i djecu i mlade, kao i njihove porodice).
Nepostojanje istraživanja, stručnih analiza i statistika o socijalnim potrebama stanovništva je prepoznat kao jedan od ključnih problema unapređenja socijalne zaštite, a novi Zakon predviđa uspostavljanje novog sektora pri Ministarstvu rada i socijalnog staranja koji će, između ostalog imati u nadležnosti da vrši istraživačku djelatnost.
Preporuka IA: Ispoštovati rok definisan Zakonom o socijalnoj dječjoj zaštiti i do kraja 2014 godine uspostaviti Zavod za socijalnu i dječju zaštitu; Do tada podržavati istraživačku djelatnost socijalnih aktera u pogledu uspostavljanja i revizije evidencije usluga, pružalaca i broja usluga na godišnjem nivou;
Kao glavnu prepreku razvoja usluga socijalne zaštite 51 % učesnika istraživanja je navelo nedostatak finansijskih sredstava i nepostojanje stalnog izvora finansiranja, što dovodi u pitanje održivost usluge.
Preporuka IA: U kontekstu održivosti usluga, posebno onih pokrenutih preko projekta “Reforma sistema socijalne i dječje zaštite- unapređenje socijalne inkluzije” važno je što prije uspostaviti i budžetirati stalan izvor finansiranja;
Ključni rezultati istraživanja i preporuke – lokalni nivo
Strateški okvir za razvoj usluga na lokalnom nivou predstavlja izrada planova za unapređenje socijalne inkluzije. Ovaj plan usvojen u svega tri opštine: Bijelom Polju, Baru i Nikšiću, dok je u završnoj fazi izrade (pred usvajanjem) u 6 lokalnih samouprava: Podgorici, Mojkovcu, Šavniku, Plužinama, Cetinju i Ulcinju. Izrada ovih planova je tek započeta u Beranama, Budvi, Plavu, Kolašinu, Tivtu.
Druge lokalne samouprave uglavnom imaju posebne strateške planove koji su usmjereni na određenu ciljnu grupu: djecu, osobe sa invaliditetom, pripadnike romske i egipćanske populacije, mlade, žene i sl. Istraživanje je ukazalo da je za mnoge strateške dokumente prestao period važenja određene startegije, da nisu dostupni izještaji o realizaciji propratnih akcionih planova i da u budžetu uglavnom nisu klasifikovani posebni troškovi koji se odnose na realzaciju konkretnih mjera, što ukazuje na netransparentnost trošenja novcaa iz lokalnog budžeta.
Preporuka IA: U saradnji sa lokalnim akterima iz oblasti socijalne zaštite sagledati ostvarenost strateških ciljeva i zadataka i mogućnost za izradu novih strateških dokumenata i akcionih planova zasnovanih na prethodno ispitanim potrebama za uslugama na nivou lokalne zajednice (izrada socijalne slike);
Preporuka IA: U budžetu lokalnih samouprava planirati izdvajanje sredstava za sprovođenje mjera iz akcionih planova lokalnih strateških dokumenata u oblasti socijalne zaštite;
Andrijevica i Žabljak su jedine opštine koje nemaju ni strateški okvir za razvoj usluga.
Za planiranje usluga socijalne zaštite u skladu sa potrebama lokalnog stanovništva potrebno je prvobitno utvrditi te potrebe (istraživanja, izrada socijalne slike).
Preporuka IA : Konsultovati korisnike o uslugama socijalne zaštite koje su potrebne kroz organizovanje rasprava u malim skupovima, redovne sastanke, fokus grupe korisnika, upitnike, panel diskusije s korisnicima usluga i dr. Na ovaj način korisnici mogu pružiti stav o sopstvenim potrebama kako bi doprinijeli široj strateškoj procjeni budućih potreba ili treba da pruže povratnu informaciju o tome kako se postojeće, dostupne usluge mogu unaprijediti da bi se bolje zadovoljile njihove potrebe;
Preporuka IA :Na lokalnom nivou uspostaviti mehanizme planiranja i monitoringa pružanja usluga- intenzivirati rad radnih grupa za praćenje realizacije lokalnih akcionih planova ili radnih tijela (lokalnih savjeta/radnih tijela za razvoj usluga socijalne zaštite koji bi radio na dobrovoljnoj osnovi);
Preporuka IA: Potrebno je redovno raditi i učiniti dostupnim izvještaje o realizaciji godišnjih akcionih planova strateških dokumenata relevantnih za razvoj usluga socijalne zaštite.
Pored nepostojanja istraživanja u ovoj oblasti, uočeno je da u mnogim lokalnim samoupravama nedostaje saradnja relevantnih aktera.
Preporuka IA: Unaprijediti saradnju kroz međusobnu razmjenu informacija socijalnih aktera, ali i između sektora socijalne i zdravstvene zaštite, obrazovanja, policije i civilnog društva, o korisnicima, njihovim potrebama, sadržaju usluga i aktivnostima;
Preporuka IA: Na nivou lokalnih zajednica inicirati i potpisati protokole o saradnji u oblasti razvoja usluga u kojima će precizno i jasno biti definisane uloge i odgovornosti aktera i sadržaj njihove međusobne saradnje;
Prilikom istraživanja nije bilo moguće utvrditi koliko se sredstava iz lokalnih budžeta posebno troši na oblast razvoja usluga za svaku lokalnu samoupravu. Ovo je otežao kako način klasifikacije troškova u odlukama o budžetu i završnim računima lokalnih samouprava tako i činjenica da su mnoge lokalne samouprave odgovorile da ne izdvajaju sredstva za razvoj usluga.
Preporuka IA: Uspostaviti posebne budžetske linije za finansiranje usluga socijalne zaštite kako bi se utvrdila i pratila izdvajanja za ovu oblast. Preporuka je da se u narednom periodu zastupa otvaranje budžetskih linija za pojedinačne usluge i na taj način obezbijedi transparentnost nivoa ulaganja iz budžeta lokalnih samouprava u usluge.
Preporuka IA: Pojačati aktivnosti lokalnih samouprava na prikupljanju donatorskih sredstava ; Projekte realizovati u partnerstvu sa nevladinim organizcijama I drugim relevantnim akterima u oblasti socijalne zaštite;
Preporuka IA: Pojačati međuopštinsku saradnju u domenu planiranja i razvoja usluga socijalne zaštite. Nevladine organizacije koje djeluju na međuopštinskom nivou treba da više pokreću projektne aktivnosti u manjim lokalnim samoupravama u kojima nemaju sjedište, ali na čijem području djeluju;
Na zvaničnim prezentacijama lokalnih samouprava uglavnom nije dostupan spisak aktivnih nevladinih organizacija, niti sva lokalna strateška dokumenata relevantna za oblast socijalne zaštite, informacija o stanju i problemima u oblasti socijalne zaštite, odluka o oblicima socijalne i dječje zaštite i odluke o raspodjelisredstava za projekte nevladinih organizacija. Objavljivanje i ažuriranje podataka je od izuzetnog značaja ne samo za transparetnost rada nadležnih organa lokalne uprave već i za poboljšanje informisanosti, prije svega centara za socijalni rad i drugih pružalaca usluga kako bi korisnika uputili na odgovarajući oblik zaštite.
Preporuka IA: Na zvaničnoj prezentaciji lokalnih samouprava učiniti dostupnim spisak svih nevladinih organizacija aktivnih na njihovoj teritoriji; odluke o raspodjeli sredstava nevladinim organizacijama, odluke o oblicima socijalne i dječje zaštite, lokalne akcione planove relevantne za oblast socijalne zaštite, izvještaje o monitoringu i evaluaciji sprovedenih mjera iz lokalnih akcionih planova i informacije o stanju i problemima u oblasti socijalne zaštite;
Preporuka IA: Lokalne samouprave treba da inoviraju odluke o oblicima socijalne i dječje zaštite u skladu sa Zakonom o socijalnoj i dječjoj zaštiti iz juna 2013. godine;
Mnoge lokalne samouprave redovno ne objavljuju konkurse za raspodjelu sredstava za projekte nvo. Svijetao primjer drugim lokalnim samoupravama može biti Opština Tivat, koja pored redovnog ažuriranja podataka u ovoj oblasti na zvaničnoj prezentaciji Opštine, javni konkurs raspisuje čak dva puta u skladu sa Odlukom o načinima I kriterijumima za dodjelu sredstava.
Preporuka IA: Lokalne samouprave treba da redovno raspisuju konkurse za raspodjelu sredstava za projekte nevladinih organizacija i isplaćuju opredijeljena sredstava.
U manjim opštinama (Šavniku, Plužinama, Plavu, Andrijevici, Žabljaku) nisu dostupni podaci o nevladinim organizacijama koje pružaju usluge ili se uopšte bave oblašću socijalne zaštite. Ista situacija je sa Budvom i Rožajama.
Preporuka IA: Na zvaničnoj prezentaciji lokalnih samouprava učiniti dostupnim spisak svih nevladinih organizacija aktivnih na njihovoj teritoriji; odluke o raspodjeli sredstava nevladinim organizacijama, odluke o oblicima socijalne i dječje zaštite, lokalne akcione planove relevantne za oblast socijalne zaštite, izvještaje o monitoringu i evaluaciji sprovedenih mjera iz lokalnih akcionih planova i informacije o stanju i problemima u oblasti socijalne zaštite;
U istraživačkom izvještaju “Mapiranje vaninstitucionalnih usluga socijalne zaštite u Crnoj Gori” za svaku jedinicu lokalne samouprave napravljen je katalog usluga socijalne zaštite koji može poslužiti:
donosiocima odluka da dalje usmjeravaju razvoj onih usluga socijalne zaštite koje nedostaju, a koje su potrebne lokalnom stanovništvu.
(potencijalnim) korisnicima da povećaju informisanost o pružaocima usluga i dostupnosti usluge i lakše izaberu odgovarajuću uslugu.
promociji i ostvarenju ciljeva refome sistema socijalne zaštite i jačanju svijesti o potrebi smanjenja broja korisnika institucionalnih oblika zaštite.Preporuka IA: Na zvaničnoj prezentaciji lokalne samouprave učiniti dostupnom bazu (katalog) usluga socijalne i dječje zaštite, kako bi stanovništvo bilo bolje informisano o uslugama dostupnim u zajednici u kojoj žive; Za korisnike usluga potrebno je organizovati medijske kampanje koje će informisati i podizati svijest o uslugama socijalne zaštite, njihovom značaju i načinu ostvarivanja ovog prava;
Na nacionalnom nivou je potrebno da se do uspostavljanja informacionog sistema socijalnog staranja, evidencija usluga učini dostupnom javnosti stalnim unapređivanjem informacija na već formiranoj Internet prezentaciji www.inkluzija.me zbog podizanja informisanosti, ali i rasterećenja centara za socijalni rad kao ustanova kojima se korisnik primarno obraća.
