Institut alternativa (IA) organizovao je od 7. do 9. novembra u hotelu “Queen of Montenegro” u Bečićima četvrtu po redu Školu javnih politika. 19 neposrednih učesnika u procesu kreiranja i sprovođenja javnih politika prošlo je intenzivan program obuke koji čini kombinacija predavanja, treninga i radionica. Škola ima za cilj da polaznicima pomogne da kvalitetno istražuju i analiziraju javne politike, planiraju i sprovode istraživanja, pišu predloge praktične politike, formulišu preporuke za donosioce odluka i zastupaju zaključke i preporuke.
Četvrtu generaciju Škole javnih politika uspješno je završilo 19 polaznika iz cijele Crne Gore, među kojima su zaposleni u organima državne uprave, Stručnoj službi Skupštine, lokalnim samoupravama, medijima, diplomatskim predstavništvima i nevladinim organizacijama. Oni su imali priliku da se upoznaju sa ključnim aspektima procesa formulisanja, analize, sprovođenja, monitoringa i evaluacije javnih politika. Govorilo se i o procesu kreiranja javnih politika u crnogorskoj državnoj upravi, ulozi think tank organizacija u kreiranju javnih politika, kao i o ulozi državnih i nedržavnih aktera u kreiranju politika na nivou Evropske unije.
Školu javnih politika otvorila je dr Jovana Marović, koordinatorka istraživanja u IA. Pozdravljajući učesnike, naglasila je da smo ove godine dobili najveći broj prijava do sada, što govori o kvalitetu našeg programa, ali i kontinuiranoj zainteresovanosti predstavnika različitih sektora za unapređenjem znanja i vještina u kreiranju javnih politika.
O uvodnim temama – definiciji javnih politika, akterima, instrumentima i fazama procesa stvaranja javnih politika, kao i o evropskoj dimenziji kreiranja javnih politika govorio je dr Tihomir Žiljak, profesor na Fakultetu političkih znanosti Sveučilišta u Zagrebu.
Učesnici su bili posebno zainteresovani za razjašnjavanje sličnih pojmova čija se značenja u formulisanju javnih politika često pogrešno shvataju – output (ishod), outcome (učinak) i impact (krajnji, dugoročni učinak), kao i za objašnjavanje razlike između tri temeljne dimenzije političkog: politics (politika), policy (politike) i polity (politička zajednica i/ili njene institucionalne strukture).
Objašnjeno je da proces javnih politika može teći kao racionalni, osmišljeni proces koji ima jasne ciljeve i faze. U tom slučaju najčešće se koristi fazni pristup koji obuhvata pet faza: stavljanje problema na dnevni red; formulisanje opcija; izbor optimalne solucije, odnosno donošenje političke odluke o tome na koji će se način problem rješavati i koji instrumenti će se koristiti; implementacija ili sprovođenje donesene odluke; i na kraju evaluacija koja podrazumijeva nadziranje rezultata. No, u stvarnom životu faze ne moraju biti ovako jasno odvojene, pa ovakva “fazna heuristika” predstavlja preskriptivni model kreiranja javnih politika, odnosno propisuje kako bi ovaj proces trebalo da teče. Međutim, u stvarnosti se često djeluje i onda kada nema dovoljno znanja, vremena ili političke podrške za određenu politiku. Ovo je inkrementalni pristup, koji podrazumijeva prilagođavanje trenutnim okolnostima i traženje rješenja prema načelu pokušaja i grešaka.
Tokom predavanja je naglašeno i da politika nije samo vodoravna dimenzija već i socijalna konstrukcija, jer problem postaje javnim tek kada ga akteri prepoznaju kao takvog, te da se upravo u zemljama koje ulaze u Evropsku uniju uočavaju poteškoće da akteri usklade svoja uvjerenja i navike sa novim obrascima ponašanja i djelovanja. Takođe, u okviru specifičnog konteksta evropeizacije u Jugoistočnoj Europi predstavljene su specifičnosti evropeizacije javnih politika (policy) u odnosu na politiku (politics), evropeizacije u procesu pristupanja EU, evropeizacije nakon ulaska u EU, kao i evropeizacije izvan procesa pristupanja EU.
Drugog dana Škole pažnja je posvećena najzapostavljenijoj fazi ciklusa – evaluaciji javnih politika. Predavanja i vježbe na ovu temu održao je mr Dragiša Mijačić, direktor Instituta za teritorijalni ekonomski razvoj (InTER) i doktorand na Univerzitetu u Mastrihtu.
Tokom grupne vježbe, polaznici su pokušali identifikovati javne politike u novinskim člancima, kao i ocijeniti u kojoj se od pet faza ciklusa nalaze identifikovane javne politike. Na osnovu prezentovanih rezultata, došlo se do zaključka da je pažnja donosilaca odluka i medija slabo fokusirana na evaluaciju javnih politika.
U toku predavanja akcenat je stavljen na razliku između pojmova monitoringa i evaluacije i upravo je u okviru ove sesije naglašen značaj pojmovnih i terminoloških preciziranja utvrđenih prethodnog dana između pojmova output, outcome i impact. Predavač je u nastavku govorio o svrsi evaluacionog procesa, te je predstavio različite svrhe u koje se evaluacija može vršiti: etička, menadžerska, svrha odlučivanja, te obrazovna i motivaciona svrha. Takođe, polaznicima Škole predstavljeni su i različiti vidovi evaluacija – ex ante ili prospektivna, kao što je, na primjer, studija izvodljivosti, formativna ili evaluacija procesa, kao što je npr. srednjoročna (mid-term) evaluacija, te sumativna ili evaluacija učinka. Bilo je riječi i o kriterijumima za evaluaciju, implikacijama evaluacije javnih politika, te o primjeni posebne vrste evaluacije – analize uticaja propisa (RIA) u Crnoj Gori.
Naredno predavanje održao je dr Vladimir Pavićević sa Fakulteta političkih nauka Univerziteta u Beogradu. On je govorio o metodologiji izrade naučnog teksta i razlici između akademskog pisanja i pisanja javnih politika, te o vrsti jezika koja se koristi u ovim formama. Poseban fokus stavljen je na akademsku čestitost, odnosno na obavezu poštovanja tuđih radova prilikom izrade predloga politika.
Radni dan nastavljen je predavanjem dr Dragana Đurića, profesora na Fakultetu političkih nauka Univerziteta Crne Gore i programskog menadžera u Regionalnoj školi za javnu upravu (ReSPA), koji je predstavio kreiranje javnih politika u crnogorskoj državnoj upravi. Posebno je ukazano na uticaj koji dobra uprava (good governance) ima na održivi ekonomski razvoj jedne zajednice, kao i na značaj Razvojne strategije “Jugoistočne Evrope 2020″ i njenog sveprožimajućeg, dodatnog stuba “upravljanje rastom” (Governance for Growth). Fokus je stavljen i na reformu javne uprave u Crnoj Gori, dimenzije koordinacije unutar uprave, ali i na strukturu za pregovore sa EU.
Treći dan Škole javnih politika započet je predavanjem dr Jovane Marović, koordinatorke istraživanja u Institutu alternativa. Ona je govorila o političkom sistemu Evropske unije, supremaciji prava EU, i načinu na koji se akti kao što su uredbe, direktive, odluke i preporuke implementiraju na nacionalnom nivou. Takođe, Jovana je približila polaznicima način na koji djeluju think tank organizacije i po čemu se one razlikuju od ostalih nevladinih organizacija. Nakon toga, uslijedio je dio predavanja posvećen različitim tehnikama zagovaranja (advocacy), kao i praktična vježba tokom koje su polaznici, podijeljeni u dvije grupe, dobili zadatak da izaberu jedan problem koji prepoznaju, te pronađu najbolji način da ga predstave kroz proces zagovaranja, određujući sadržaj poruke, aktera koji će biti pošiljalac, kao i jezik i format u kome će poruka biti saopštena.
Vladimir Pavlović, koordinator za praktične politike u Centru za evropske 
integracije Beogradske otvorene škole (BOŠ), održao je završni trening za pisanje predloga praktičnih politika. Tokom radionice fokus je stavljen na ulogu predloga za praktičnu politiku u procesu donošenja odluka, strukturisanje i izradu koherentnog predloga za praktičnu politiku, djelotvornu organizaciju i prezentaciju predloga za praktičnu politiku, kao i na strategije za pisanje i upotrebu predloga praktičnih politika.
Polaznici su kao osnovnu literaturu koristili zbornik “Javne politike” koji je Institut alternativa objavio u novembru 2014. godine, dok su brojnu dodatnu literaturu obezbijedili predavači Škole u elektronskom obliku. Program je zatvoren uručenjem sertifikata o uspješnom pohađanju Škole.
Projekat Škola javnih politika finansiran je od strane Komisije za raspodjelu dijela prihoda od igara na sreću. Škola je licencirana kao zvanični program za sticanje znanja i vještina iz oblasti javnih politika od strane Nacionalnog savjeta za obrazovanje Crne Gore.
Konkurs za polaznike V generacije Škole javnih politika biće raspisan u drugoj polovini 2016. godine.
Milica MILONJIĆ
Istraživačica javnih politika
