Iako se Crna Gora u početku efikasno nosila s krizom koju je izazvao COVID-19, imajući u vidu da su prve mjere uvedene čak i prije registrovanja prvog slučaja, vrijeme je otkrilo sistemske nedostatke. Činjenica da su dvije različite Vlade bile na vlasti tokom krize COVID-19 u Crnoj Gori, odrazila se na stepen opresivnosti uvedenih mjera i rezultirala različitim pristupima pandemiji. Građani su snažno podržavali oštre mjere tokom prvog talasa pandemije, ali je podrška opadala kako je vrijeme odmicalo. Selektivno dijeljenje informacija, nejasnost u saopštavanju mjera, kršenje ljudskih prava i kršenje Ustava doprinijeli su negativnom odnosu javnosti prema nadležnim organima. Nedostatak in- stitucionalne proaktivnosti u nadzoru nad odlukama Vlade bio je očigledan u odnosu na Skupštinu, Ustavni sud i Agenciju za zaštitu podataka o ličnosti, koji nijesu adekvatno zaštitili prava građana Crne Gore. Kada je riječ o nabavci vakcina, zaštitne opreme i testova na COVID-19, Crna Gora se u početku uglavnom oslanjala na donacije drugih zemalja i organizacija. Kasnije su nabavke ovih sredstava vršene kroz netransparentne i djelimično neuspješne postupke nabavki. Međutim, saradnja sa SZO i EU bila je na visokom nivou, što se pokazalo i kroz zajedničke aktivnosti i projekte sprovedene tokom pandemije.
Detaljnije u analizi o odgovoru Crne Gore na COVID-19 pandemiju.
U srijedu, 12. aprila u Podgorici održan je prvi u nizu BSC Leaders Meetings događaja, pod nazivom „Crna Gora poslije predsjedničkih izbora: Podsticaj na putu u EU?“, u organizaciji Beogradskog centra za bezbednosnu politiku i Instituta alternativa.
Na javnoj panel diskusiji učestvovali su Jakov Milatović, novoizabrani predsjednik Crne Gore, Dritan Abazović, predsjednik Vlade Crne Gore, Roza Balfur, direktorka Karnegi Evropa (Carnegie Europe), Milena Muk, istraživačica javnih politika u Institutu alternativa, dr Srđan Cvijić, predsjednik Međunarodnog savjetodavnog odbora Beogradskog centra za bezbednosnu politiku i Igor Bandović, direktor Beogradskog centra za bezbednosnu politiku.
Igor Bandović, koji je uvodnim obraćanjem otvorio BSC Leaders Meetings, izrazio je veliko zadovoljstvo povodom organizovanja prvog događaja ove vrste, i to u Podgorici. „Beogradska bezbjednosna konferencija teži da bude prozor u svijet za čitav region Zapadnog Balkana i promoter pozitivnih promjena na Balkanu. Oslanjajući se na iskustvo naših partnera iz Minhena, odlučili smo da organizujemo Leaders Meetings događaje širom zemalja Zapadnog Balkana i na taj način pokrenemo stvaranje nove političke kulture, novog stila debata i novih sadržaja za promovisanje.”
Tokom panel diskusije, organizovane neposredno nakon predsjedničkih izbora, govorilo se o mogućim scenarijima pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji, glavnim preprekama i mogućnostima, ali i o političkom kapacitetu EU da primi nove članice i sposobnosti Crne Gore da se reformiše.
Tom prilikom, novoizabrani predsjednik Crne Gore, Jakov Milatović izjavio je da je nova generacija političara simbol promjena u zemlji, a da glavni prioriteti Crne Gore treba da budu borba protiv zarobljavanja države i ekonomska stabilnost. „Regionalna ekonomska integracija je osnova evropskih integracija. Uspijeh jedne zemlje Zapadnog Balkana je uspijeh svih šest,” istakao je Milatović.
Na prvom BSC Leaders Meetings događaju, premijer Crne Gore, Dritan Abazović rekao je da za Crnu Goru nema drugog izbora osim EU integracija. „Crna Gora će ulaskom u EU ispuniti svoje nacionalne interese, zbog čega će ostati posvećena procesu evropskih integracija.” Osvrćući se na rat u Ukrajini, Abazović je izjavio: „S obzirom na veličinu, stanovništvo i kapacitete Crne Gore, podrška Ukrajini je više nego značajna, a građani Ukrajine se u Crnoj Gori osjećaju bezbjedno.
Roza Balfur, direktorka fondacije Karnegi Evropa, istakla je da je proces proširenja postao složeniji. „Ništa se ne obećava iz Brisela, ali Balkan nije zaboravljen. Važnost vladavine prava, civilnog društva i političkih lidera koji šalju snažne poruke kod kuće, smatraju se ključnim za proces evropskih integracija.”
Ispred Instituta alternativa, Milena Muk izjavila je da prethodne crnogorske vlade nisu ispunile visoka očekivanja i nisu ostvarile dovoljan napredak u reformama. „Crna Gora trenutno nema nijednu instituciju u punom kapacitetu, već su sve u tzv. v.d. stanju.” Odgovarajući na pitanje Srđana Cvijića, o glavnim prioritetima buduće vlade, Milena Muk je istakla reforme i ispunjavanje privremenih mjerila u okviru poglavlja 23 – „Mislim da je pozitivno što je Evropska unija postala jasnija i direktnija u uslovljavanju ključnih reformi u zemlji i da treba da istraje u tom pristupu. Vidimo da se stvaraju pojedina ostrva integriteta, prvenstveno u Specijalnom državnom tužilaštvu, i na nama je da zahtijevamo da se ta ostrva množe.”
BSC Leaders Meetings događaji, sa istaknutim panelom međunarodnih i domaćih govornika, planirani su da se nastave u narednim mjesecima u drugim prijestonicama Zapadnog Balkana.
Apelujemo na Skupštinu i Vladu da prekinu sa praksom rasprave o zakonskim predlozima, koji ne ispunjavaju osnovne kriterijume učešća javnosti, naročito u aktuelnim uslovima krize legimiteta političkog sistema, a na Ustavni sud da donese odluku o ustavnosti niza odluka koje su uslovile aktuelnu krizu.
Ustavni sud treba da se izjasni o inicijativama za ocjenu ustavnosti izmjena Zakona o predsjedniku, kao i niza povezanih odluka.
Nakon ukaza o raspuštanju Skupštine, poslanici i poslanice su već izglasali problematične izmjene Zakona o lokalnoj samoupravi, za koje je Institut alternativa ranije upozorio da degradiraju sistem zapošljavanja na lokalnom nivou, a takođe prekrajaju nadležnosti lokalnih izbornih komisija.
Od kada je donijet ukaz o raspuštanju Skupštine, u skupštinsku proceduru je predato osam zakona, od kojih su šest inicirali poslanici i poslanice, bez adekvatne procjene finansijskog i drugih uticaja propisa, kao i bez odgovarajućeg učešća javnosti. Neki od ovih zakonskih predloga regulišu značajne oblasti sa potencijalnim velikim fiskalnim uticajem, a ne sadrže procjenu neophodnih finansijskih sredstava. U tom smislu, naročito se izdvajaju izmjene zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, za koji je navedeno samo da „za sprovođenje ovog zakona neophodnoje opredijeliti dodatna finansijska sredstva u odnosu na procjenu nadležnih institucija i broj potencijalnih korisnika“.
Na drugoj strani, Vlada je 3. aprila utvrdila izmjene i dopune Zakona o parničnom postupku, bez prethodno sprovedene javne rasprave i analize uticaja propisa, i predala ih u skupštinsku proceduru. U pratećem obrazloženju, koje je dostavljeno Skupštini, Vlada je kao razlog izostanka javne rasprave navela mali obim izmjena i dopuna navedenog zakona, koje za cilj imaju usaglašavanje sa odredbama Predloga zakona o izmjenama i dopunama Zakona o oduzimanju imovinske koristi stečene kriminalnom djelatnošću. Međutim, dodatan problem koji ukazuje na raširenu krizu odgovornosti i degradiranja građanske participacije u donošenju odluka je taj što ni Predlog zakona o izmjenama i dopunama Zakona o oduzimanju imovinske koristi stečene kriminalnom djelatnošću nije prošao prethodnu javnu raspravu.
Pravni okvir nije regulisao rad Skupštine po njenom raspuštanju, dok Predsjednik Crne Gore ne potpisuje niz zakonskih rješenja izglasanih u međuvremenu od strane poslanika i poslanica. Zbog toga je u kontekstu nedorečenih pravnih normi uloga Ustavnog suda još važnija i proaktivnost sudija i sutkinja ovog suda neophodna kako bi se prekinuo dalji „domino efekat“ neodgovornih političkih odluka.
Istraživačica javnih politika u Institutu Alternativa (IA) Milena Muk učestvovala je na događaju održanom u Berlinu prošle sedmice pod nazivom “Inicijative za jačanje zakonodavstava Zapadnog Balkana (WBLSI) Parlamentarni nadzor – Izgradnja povjerenja u parlamente”, a na poziv National Democratic Institute (NDI).
Događaj je okupio poslanike/-ce i predstavnike/-ce civilnog sektora iz zemalja Zapadnog Balkana kako bi diskutovali o parlamentarnom nadzoru, koji je jedan od ključnih preduslova za odgovornost i transparentnost, ali i jedan od najvažnijih za izgradnju povjerenja u javne institucije i procese.
Muk je kao govornica na jednom od panela, ali i tokom dinamičnih diskusija o izazovima parlamentarnog nadzora, ukazala na ključne nalaze Instituta alternativa tokom redovnog monitoringa rada Skupštine koji sprovodimo uz podršku Nacionalne zadužbine za demokratiju (National Endowment for Democracy).
