Zakon o javnim okupljanjima i javnim priredbama iz 2016. godine donio je značajne novine za slobodu okupljanja u Crnoj Gori, koja je Ustavom garantovano pravo građana i građanki. Ovo pravo sastavni je dio temelja demokratskog društva i neodvojivo od slobode izražavanja. Može se reći da se radi o kolektivnom izražavanju stavova o pitanju koje je povod za okupljanje.
Početak sprovođenja projekta „Okupljanja za ljudska prava: Sloboda javne riječi u javnom prostoru”, koji sprovode Institut alternativa (IA) i Akcija za ljudska prava (HRA), precizno je koincidirao sa početkom najvećih protesta u istoriji Crne Gore. Dodatno, četiri mjeseca nakon početka projekta počinje i nezapamćena pandemija odnosno epidemija prouzrokovana virusom kovid-19, što je takođe imalo uticaj na slobodu javnih okupljanja. Ove okolnosti su pojačale potrebu nezavisnog monitoringa i ocjene stanja u ovoj oblasti, a u cilju zaštite prava građana i građanki.
Uprkos vanrednim okolnostima, broj okupljanja u izvještajnom periodu bio je najmanje 898, a vjerovatno i veći, budući da su okupljanja bila česta, masovna i često neprijavljena. Da bismo imali pravu sliku o tome o kolikom porastu je riječ, treba podsjetiti da je npr. u 2014. godini bilo svega nekoliko okupljanja, pa su 30 okupljanja u 2015. godini institucije okarakterisale kao značajan pomak.
Monitoring izvještaj ima za cilj da prepozna pozitivne i negativne tendencije u vezi sa javnim okupljanjima i da dâ preporuke za unapređenje postojećeg stanja. Prvi monitoring izvještaj odnosi se na slobodu okupljanja u devetomjesečnom periodu, od decembra 2019. godine do septembra 2020. godine, dok će drugi izvještaj obuhvatiti narednih devet mjeseci, zaključno sa majem 2021. godine.
Predsjednik Skupštine Crne Gore Aleksa Bečić sastao se danas sa predstavnicima Instituta alternativa – Stevom Mukom, predsjednikom Upravnog odbora, Milenom Muk, istraživačicom javnih politika i Markom Sošićem, istraživačem javnih politika.
Imajući u vidu dugogodišnju saradnju između Skupštine Crne Gore i Instituta alternativa, predsjednik Bečić izrazio je očekivanje da će dobra praksa biti nastavljena i tokom novog saziva Skupštine. U otvorenom dijalogu, on se osvrnuo na brojne aktivnosti Instituta koje sprovode u okviru parlamentarnog programa i pozdravio angažman monitoringa Skupštine u dijelu njene kontrolne i nadzorne uloge.
Predstavnici Instituta upoznali su predsjednika Bečića sa trenutnim aktivnostima i izrazili zainteresovanost da kroz buduće projekte sarađuju sa Parlamentom i nadležnim skupštinskim radnim tijelima. Oni su naveli da je podrška Skupštine od izuzetnog značaja za afirmaciju nedavno pokrenutog projekata „Parlamentarni nadzor za bolje upravljanje“.
U tom kontekstu, sagovornici su iskazali spremnost za dalje unapređenje saradnje i konstatovali da je efikasan rad Parlamenta od ključnog značaja za dalji napredak Crne Gore u procesu pristupanja Evropskoj uniji.
Od Pljevalja, preko Nikšića i Podgorice, do Ulcinja i Budve, poslovanje dvije nikšićke firme koje se bave obezbjeđenjem imovine i lica, povezuje se sa odlazećim ministrom odbrane i funkcijama na kojima se nalazio. Propast fabrike briketa u vinogradima Plantaža jednako je interesantna priča sa istim junakom.
Odlazeći ministar odbrane Predrag Bošković važi za jednog od najdugovječnijih ministara koje je DPS iznjedrio tokom svoje trodecenijske vladavine. Bošković je od referenduma naovamo bio na čelu čak tri resora. Od 2012. do 2015. bio je ministar rada i socijalnog staranja. Prosvjetu je preuzeo u prvoj polovini 2015. i tim ministarstvom je rukovodio do izbora 2016. godine. Potom je stupio na mjesto ministra odbrane.
Paralelno sa politikom oprobao se i u svijetu biznisa. U ime države, između 2009. i 2012. godine, nalazio se na čelu Odbora direktora Rudnika uglja u Pljevljima. Od tada, za njegovo ime vezuje se poslovanje nikšićke kompanije Vector Security (osnovane 2011. godine) koja klijentima nudi usluge privatnog obezbjeđenja imovine. Formalno, radi se o dvije firme. Vector Security, koje više nema u Centralnom registru privrednih subjekata, jer je 2018. promijenila ime i djelatnost (Vector Com) i Vector System Security (VSS) koja je registrovana u oktobru 2014. godine (njen sajt je postao nedostupan nedavno, tokom našeg istraživanja, i navodi se da je uzradi). Njihov osnivač i vlasnik je Nikšićanin Ratko Popović, a ministar Bošković odlučno negira bilo kakve lične veze sa ovim firmama.
“Tu je firmu u Rudnik doveo Bošković”, rekao nam je tokom ovog istraživanja bivši rukovodilac u pljevaljskom preduzeću. Do tog ugovora, ipak, nijesmo mogli doći jer pljevaljska kompanija tada nije bila u većinskom vlasništvu države (država je bila manjinski partner sve dok Elektroprivreda, prije dvije godine, nije preuzela akcije u vlasništvu A2A i Aca Đukanovića), a samim tim nije ni bila obveznik Zakona o javnim nabavkama.
Javno, Boškovića su u vezu sa Popovićevom firmom doveli bivši radnici nikšićkog Rudnika boksita u stečaju, prošle godine, nakon što je VSS postala vlasnik bivšeg sindikalnog placa u centru Nikšića površine 18.622 kvadrata.
„Tu Popovićevu firmu kontroliše Bošković i teško ćemo ostvariti svoja prava. To mi je u povjerenju rekao prijatelj – član obezbjeđenja VSS-a“, saopštio nam je bivši radnik Rudnika boksita, nezadovoljan što na ovoj lokaciji nijesu izgrađeni, ranije obećani, stanovi za radnike.
Priča se ponovila i ljetos, tokom pokušaja DPS da preuzme vlast u Budvi. Tada su radnici VSS, danima sprečavali ulazak u zgradu Opštine čelnicima Demokrata, SNP-a, DF-a. I oni su obznanili da iza ove firme, navodno, stoji ministar odbrane.
Funkcioner DF-a, Nikola Jovanović dostavio je u drugoj polovini septembra “Vijestima” dokaze da je 1. jula Nikola Divanović (privremeni gradonačelnik Budve) zaključio ugovor sa firmama Vector Sistem Security i Respect security, vrijednosti 4.950 eura, a vrijeme trajanja ugovora određeno je do 31. avgusta 2020, odnosno dan poslije održavanja izbora.
Ministar odbrane Bošković rekao nam je da sa vlasnikom pomenutih firmi nema nikakav poslovni odnos, niti ga je ikad imao. “Sve ostalo su insinuacije koje se, priznaćete, plasiraju u jednom veoma osjetljivom političkom momentu. Da imam veze sa tom firmom bio bih u zvaničnim podacima, registru o vlasništvu, kao i u mom kartonu kroz prijavu imovine. Svu svoju imovinu sam uredno prijavio i zbog toga ne malo puta etiketiran na naslovnicama pojedinih glasila”, napisao nam je Bošković.
“Da imam veze sa tom firmom (riječ je o VSS – prim. autora) bio bih u zvaničnim podacima, registru o vlasništvu, kao i u mom kartonu kroz prijavu imovine”, piše u svom odgovoru ministar Bošković. “Sve ostalo su insinuacije koje se, priznaćete, plasiraju u jednom veoma osjetljivom političkom momentu”.
Prema dostupnim bazama podataka zaista nije vidljiva nikakva direktna veza, ali postoji niz slučajnosti koje to, u krajnjem, možda i nijesu. Godinu prije nego što je iz Ministarstva rada i socijalnog staranja došao na čelo Ministarstvo prosvjete (u prethodnom sazivu izvršne vlasti) Bošković je 1. maja 2014. potpisao sa Popovićevom Vector SecurityUgovor o pružanju usluga fizičko – tehničkog obezbjeđenja objekata i lica u Centru zasmještaj lica koja traže azil. Vrijednost tog Ugovora tokom 12 mjeseci iznosila je 99.011,81 euro ili oko 8.251 euro mjesečno.
Među klijentima VSS, prema podacima koji su donedavno bili dostupni na njenom veb sajtu, nalazila se kompanija Petrol Crna Gora MNE u kojoj je, dugi niz godina, na visokoj menadžerskoj funkciji i ministrov brat Dragan Bošković.
Tu je i Rudnik uglja Pljevlja. I oni su, krajem februara ove godine, sa VSS potpisali ugovor o obezbjeđenju imovine i lica tog preduzeća u iznosu od 567.472 eura sa uračunatim PDV-om.
I Ministarstvo odbrane je, prema dostupnim izvještajima tog resora o javnim nabavkama za 2018, 2019. i 2020. godinu, sa Popovićevom firmom sklopilo ugovore o obezbjeđenju imovine vojnog kompleksa Valdanos u Ulcinju. Troškovi obezbjeđenja Valdanosa početkom 2018. su ugovoreni za 65.067 eura, a početkom 2019. godine za 68.690 eura. Za ovu godinu Bošković je sa istom firmom 17. januara potpisao Ugovor o obezbjeđenju imovine Valdanosa za iznos od 58.776,9 eura.
Krajem januara, odnosno, početkom februara ove godine Bošković je sa VSS-om potpisao Ugovor o isporuci i instaliranju sistema video nadzora na objektima Ministarstva odbrane i Vojske širom Crne Gore, kroz tri partije, za ukupno 306.170,64 eura. Nakon ponovljenog tendera sa istom firmom je 6. aprila ove godine potpisao Ugovor o održavanju video nadzora, protivprovalnog sistema i kontrole pristupa za 27.300 eura. Sve navedene cijene su sa uračunatim PDV-om.
Ministar odbrane je prethodno sa VSS-om u novembru 2017.godine potpisao Ugovor o isporuci opreme za video nadzor vrijedan 14.415 eura za potrebe Zdravstvenog centra bezbjednosnih snaga u Podgorici. Takođe, 13. marta 2018. sa VSS-om potpisao je Ugovor o održavanju video nadzora vrijedan 14.612,85 eura. Mjesto izvršenja ovog Ugovora, poreg zgrade Ministarstva odbrane, bila je kasarna Narodni heroj Pero Ćetković u Baru, vojni objekat Mavrijan, vojni objekat Obosnik i Komanda Mornarice VCG.
U prethodnoj vladi, dok je Bošković obavljao funkciju ministra prosvjete (avgust 2016) potpisao je sa VSS-om Ugovor o pružanja usluga fizičkog obezbjeđenja zgrade Ministarstva prosvjete, Zavoda za školstvo i ispitnog centra, tokom 12 mjeseci, za iznos od 14.962,58 eura.
Desetak mjeseci ranije, u oktobru 2015, objavljeno je da će Univerzitet Crne Gore potrošiti za godinu 12.900 eura za obezbjeđenje zgrade Rektorata i da su taj Ugovor potpisali tadašnja rektorka Radmila Vojvodić i direktor firme Vector Sistem Security Popović.
Konačno, Vector System Security je obezbjeđivao i Skupštinu akcionara 13.jul Plantaža održanu 25.septembra ove godine. To nas dovodi do priče o preduzetničkim aktivnostima Predraga Boškovića.
Zakon ne važi kad stranci plaćaju
Agencija za sprečavanje korupcije (ASK) odbila je u oktobru 2019. zahtjev Instituta alternativa za pokretanje postupka protiv ministra odbrane Boškovića, zbog sumnje da je, kao funkcioner međunarodnih rukometnih organizacija, nezakonito prihodovao najmanje 62 hiljade eura.
Iz Instituta su ocijenili da je ministar u posljednje tri godine nezakonito prihodovao novac kao potpredsjednik Izvršnog odbora Evropske rukometne federacije (EHF) i član Izvršnog odbora Svjetske rukometne federacije (IHF).
ASK je odbacila zahtjev kao neosnovan jer, tvrde, Zakon o sprečavanju korupcije se ne primjenjuje na međunarodna tijela.
On je bio jedan od osnivača firme OMP Engineering koja je nakon sprovedenog tendera državne kompanije 13. jul Plantaže (nije bilo konkurentske ponude) izabrana za partnera sa kojim izgradili, pa u julu 2011. otvorili Plantomp, fabriku za proizvodnju briketa od lozovine. Uz Boškovića, suvlasnici novoosnovane firme bili su Oleg Obradović, bivši direktor Telekoma, i Miodrag Ivanović, bivši direktor T-mobile i Pobjede.
OMP je bio vlasnik polovine novoizgrađene fabrike dok je druga polovina bila vlasništvo Plantaža. Planirana je bila godišnja proizvodnja od deset hiljada tona briketa i izvoz u Francusku i Italiju, ali od toga nije bilo ništa. Fabrika, nakon probne proizvodnje, nikad nije radila. Upućeni kažu zbog toga što je OMP kupio opremu koja nije bila pogodna za preradu vinove loze.
U Boškovićevom imovinskom kartonu tokom ministarskog mandata navodilo se, najprije, da sa 30 odsto vlasništva nema pravo upravljanja preduzećem. Potom da je svoj vlasnički udio prepustio Olegu Obradoviću. Ipak, izvršni direktor propalog Plantompa, prema podacima iz Centralnog registra preduzeća, do oktobra 2019. godine bio je Boškovićev šurak Petar Šćepanović.
Partneri Plantaža su, kako je to utvrdio vještak tokom maratonskog spora u Privrednom sudu, uvezli opremu koja nikada nije mogla proizvesti željeni proizvod. Umjesto da privedu spor u svoju korist, državna kompanija se sa partnerima (Ivanovićem i Obradovićem) krajem aprila ove godine dogovorila (zaključila vansudsko poravnanje) da preuzme izgrađenu zgradu, a da se vlasnici OMP Engineering obeštete za gradnju propale fabrike briketa sa 350 hiljada eura i 37 hiljada kvadrata poljoprivrednog zemljišta u Glavnom gradu.
A koliko je država bila privržena ovom poslu, od njegovog početka, govori i činjenica da je Ministarstvo ekonomije u martu 2013.godine (sedma vlada Mila Đukanovića) da bi i proizvođačima olakšalo plasman ogrjevnog materijala, pripremalo projekat kreditiranja pod povoljnim uslovima građana koji žele da ugrade peći za grijanje na drvni otpad, pelet ili brikete.
Autori: Mikan Milošević i Zoran Radulović
Tekst je originalno objavljen u štampanom izdanju nedjeljnika Monitor, dostupan na ovom linku.
Ovaj tekst pripremljen je u okviru projekta “Za svrsishodno trošenje javnog novca!”, koji sprovodi Institut alternativa uz finansijsku podršku Ambasade Kraljevine Holandije. Mišljenja i stavovi iznijeti u tekstu ne odražavaju nužno stavove i mišljenja Ambasade Kraljevine Holandije.
Institut alternativa od oktobra 2020. godine sprovodi projekat “Parlamentarni nazdor za bolje upravljanje”, uz podršku Nacionalne zadužbine za demokratiju (National Endowment for Democracy – NED).
U produžetku pogledajte osnovne informacije o projektu.
Kako se približavaju rokovi za usvajanje budžeta za narednu godinu (i dok buduću vladu upozoravaju na smjernice fiskalne politke i fiskalnu strategiju, koje ranija vlada(e) nikada nije usvojila na vrijeme niti ih poštovala) podsjećamo na rokove za moguće najvažniji dio budžeta – kapitalni.
Na kapitalnom budžetu za 2021. godinu radi se već gotovo godinu dana, projekti su predloženi, bodovani, izabrani i nova Vlada može napraviti svoj izbor od ponuđenih.
Za predlaganje novih je prekasno – metodologija izrade prijedloga projekata zahtijeva mjesece rada na analizama i procjenama. Naknadno uključivanje nerazrađenih ideja bi bilo mimo procedura, populistički i neozbiljno.
Za narednu godinu, predložen je 21 novi kapitalni projekat, ukupne vrijednosti 111 miliona eura*. Njih su predložile opštine Kolašin i Mojkovac, Ministarstvo zdravlja i Uprava za saobraćaj.
Ukupno je predloženo 112 projekata – od kojih 52 već započeta i koji se ne boduju i nastavljaju se kao prioritet. Od 60 novih predloženih projekata, 39 je odbijeno – zato što predloženi projekti nisu bili povezani sa strateškim dokumentima, nisu urađene potrebne analize i procjene ili projekti nisu dostavljeni na propisan način.
Iako to mogu učiniti svi, za narednu godinu samo je 20 organa predložilo kapitalne projekte – od toga samo 6 od 17 ministarstava, 9 od 24 opštine. Od tih 9 opština koje su uspjele da predaju projekte, samo su projekti Kolašina i Mojkovca prihvaćeni – nijedna druga opština nije uspjela da zadovolji kriterijume.
Svako može bez mnogo razmišljanja kritikovati i predlagati škole, bolnice, parkove.
Nova vlada treba da napravi sistem u kojem će planiranje i izgradnja kapitalnih projekata biti efikasno i transparentno. Dva izvještaja o uspjehu Državne revizorske institucije o kapitalnom budžetu i problemima sa projektima koji traju skoro deceniju su dobro štivo za početak rješavanja problema.
Nama je osim toga, posebno važno imati kapitalni budžet, u kojem će:
građani moći da učestvuju u njegovoj pripremi,
poslanici Skupštine biti konsultovani u ranim fazama pripreme budžeta,
svi projekti biti jasno vidljivi u Zakonu o budžetu sa svojim iznosima, stvarajući tako zakonsku obavezu za nosioce projekata,
u svakom trenutku znati šta se dešava sa projektima koji se sprovode i koliko je novca potrošeno.
A tu su i problemi da ni organi ni opštine ne znaju da pripreme projekte u skladu sa pravilima, da se neki organi godinama žale na probleme, a ne predlažu njihovo rješavanje, itd.
Paralelno sa politikom oprobao se i u svijetu biznisa. U ime države, između 2009. i 2012. godine, nalazio se na čelu Odbora direktora Rudnika uglja u Pljevljima. Od tada, za njegovo ime vezuje se poslovanje nikšićke kompanije Vector Security (osnovane 2011. godine) koja klijentima nudi usluge privatnog obezbjeđenja imovine. Formalno, radi se o dvije firme. Vector Security, koje više nema u Centralnom registru privrednih subjekata, jer je 2018. promijenila ime i djelatnost (Vector Com) i Vector System Security (VSS) koja je registrovana u oktobru 2014. godine (njen sajt je postao nedostupan nedavno, tokom našeg istraživanja, i navodi se da je uzradi). Njihov osnivač i vlasnik je Nikšićanin Ratko Popović, a ministar Bošković odlučno negira bilo kakve lične veze sa ovim firmama.
