Objavljeno

Poziv Vladi da povuče predložene izmjene Zakona o tajnosti podataka

Na inicijativu nevladine organizacije MANS, IA je potpisala saopštenje sledeće sadržine:

POZIV VLADI DA POVUČE PREDLOŽENE

IZMJENE ZAKONA O TAJNOSTI PODATAKA

Pozivamo Vladu Crne Gore da povuče Predlog zakona o izmjenama i dopunama Zakona o tajnosti podataka iz procedure, organizuje javnu raspravu i uskladi taj dokument sa međunarodnim standardima.

Tim Predlogom, koji je Vlada usvojila prošle nedelje, bez bilo kakve javne ili stručne rasprave, predviđeno je uvođenje novog osnova za proglašavanje podataka tajnim, što nije u skladu ni sa Ustavom a ni sa međunarodnim ugovorima koji obavezuju Crnu Goru, uključujući član 19, stav 3 Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima i član 10, stav 2 Evropske konvencije o ljudskim pravima, kao i član 3 Konvencija Savjeta Evrope o pristupu zvaničnim dokumentima.

Ustav precizno propisuje pod kojim uslovima informacije u posjedu državnih organa mogu biti proglašene tajnom i ni u kom slučaju ne previđa paušalno određenje iz Predloga zakona, da podaci mogu biti sakriveni od javnosti zbog “ostvarivanja funkcije organa”.

Međunarodnim konvencijama koje je ratifikovala Crna Gora se propisuje da ograničenja pristupa informacijama moraju biti neophodna u demokratskom društvu i srazmjerna cilju zaštite. U članu 19, stav 3 Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima, kao i članu 3 Konvencije Savjeta Evrope o pristupu zvaničnim dokumentima je naveden precizan spisak razloga iz kojih pristup informacijama može biti ograničen, i njima nije predviđeno da zvanična dokumenta mogu biti tajna zbog “ostvarivanja funkcije organa”.

Ukoliko bi bi Predlog Vlade bio usvojen, to bi izuzetno negativno uticalo na rad medija i civilnog društva, i maltene onemogućilo novinare i NVO da otkrivaju korupciju i druga kršenja zakona, ali i da prate sprovođenje raznih vladinih politika i obaveza iz procesa evropskih integracija.

Podsjećamo da su i Evropska komisija u izvještajima o Crnoj Gori, ali i Evropski parlament u svojim Rezolucijama, više puta pozvali Vladu Crne Gore da poveća transparentnost svog rada i omogući javnosti pristup informacijama. Ovakav Predlog zakona koji je usvojila Vlada je suprotan tim preporukama i predstavlja ogroman korak unazad.

Zbog svega navedenog pozivamo Vladu da povuče Predlog izmjena i dopuna Zakona o tajnosti podataka, organizuje javnu raspravu o tom dokumentu i obezbijedi da bude u skladu sa crnogorskim Ustavom i međunarodnim standardima koje je naša država obavezna da poštuje.

Objavljeno

Moj grad o mom novcu – Izvještaj o otvorenosti lokalnih budžeta

Izvještavanje javnosti i dostupnost budžetskih dokumenata građanima, preduslovi su za unapređenje otvorenosti lokalnih samouprava i odgovornih javnih finansija. Međutim, u Crnoj Gori se ovim pitanjima, naročito na lokalnom nivou, ne posvećuje dovoljna pažnja. Diskusija o dobrom upravljanju na lokalnom nivou uglavnom se svodi na potrebu racionalizacije javne potrošnje i optimizaciju broja zaposlenih, dok se transparentnost javnih finansija često zanemaruje u zvaničnim zahtjevima upućenim crnogorskim opštinama. Zbog toga se u ovom izvještaju fokusiramo na osnovna pitanja transparentnosti lokalnih finansija, kroz ocjenu ispunjenosti minimalnih standarda u objavljivanju osnovnih budžetskih dokumenata.

Cilj istraživanja je da utvrdi u kojoj mjeri građani mogu pretragom veb-sajtova doći do sljedećih dokumenata: nacrta odluke o budžetu opštine za 2018. godinu, odluke o budžetu za 2018. godinu, odluke o završnom računu budžeta za 2017. godinu, polugodišnjeg izvještaja o izvršenju budžeta za 2017. godinu i budžetskog vodiča za građane. Navedeni dokumenti odabrani su kao glavni pokazatelji budžetske transparentnosti.

Između ostalog, istraživanje je pokazalo da su, od traženih dokumenata, najredovnije objavljivane odluke o budžetu (nacrt i usvojena verzija), dok tokom predmetnog perioda (2017. i 2018. godina) nijedna opština nije objavila tzv. budžete za građane. Zabrinjavajuća je činjenica da osam od 23 opštine na svojim sajtovima nije objavilo usvojenu odluku o završnom računu lokalnog budžeta. Izvještaj sadrži detaljan prikaz rezulata istraživanja po opštinama, a u posebnom odjeljku dajemo i osvrt na učešće građana u javnim raspravama o lokalnim budžetima za 2018. godinu. Na kraju ukazujemo na moguće pravce unapređenja postojećih praksi i internet stranica.

Objavljeno

Prema Vladi, građani smetaju organima uprave da ostvare svoju funkciju

Izjava za dnevne novine Dan o izmjenama Zakona o tajnosti podataka:

Zaprepašteni smo sa koliko upornosti i istrajnosti Vlada iz godine u godinu mijenja na gore propise kojima se uređuje pristup informacijama i time onemogućava praćenje rada javne uprave.

Novim Predlogom zakona o tajnosti podataka do kraja je poništen član Ustava kojim je garantovan slobodan pristup informacijama osim izuzetno. Dakle, Ustavom je definisano da se pravo pristupa može ograničiti samo “ako je to u interesu: zaštite života; javnog zdravlja; morala i privatnosti; vođenja krivičnog postupka; bezbjednosti i odbrane Crne Gore; spoljne, monetarne i ekonomske politike.”

Naravno, Ustav nije ni ranije zaustavljao ni Vladu ni Skupštinu, pa Zakon o slobodnom pristupu informacija već propisuje šest neustavnih osnova za odbijanje pristupa informacijama. Ali kao da ni to nije bilo dovoljno da uprava radi kako hoće, sada se propisuje novi, apsolutno arbitran osnov za stavljanje oznake tajnosti na podatak čijim bi se “otkrivanjem nepozvanom licu nastupile ili mogle nastupiti štetne posljedice” (…) “za ostvarivanje funkcije organa”. A ta šteta se ne tiče ni života, ni zdravlja, ni morala, ni privatnosti, ni krivičnog postupka, ni bezbjednosti, odbrane, ekonomije. To je nešto dodatno, nešto nepoznato, mistična opsanost koju mi ne bi shvatili!

Imajući u vidu da se SVAKI dokument odnosi na ostvarivanje funkcije organa, jer u protivnom ne bi ni postojao, ovim je potpuno poništena logika Ustava koji se temelji na razumijevanju da svi “papiri” javne uprave pripadaju građanima zbog kojih javna uprava postoji i koji je finansiraju. Ovim izmjenama će se olakšati sprovođenje apsolutne samovolje organa u odlučivanju šta javnost ima pravo da zna i implicira se da organi imaju neku svrhu postojanja koju građani ne mogu da pojme. Odnosno, da građani smetaju organima da ostvare svoju funkciju.

I do sada je bila prisutna praksa da se rad javne uprave na ovakav način mistifikuje i predstavlja složenim i isuviše apstraktnim da bi ga javnost shvatila pa je ovo samo novi, pojednostavljeni način da se Vlada manje bavi pritiskom javnosti da transparentnije i odgovornije sprovodi svoje funkcije.

Imajući u vidu da za informacije označene u skladu sa ovim članom zakona nema obaveze sprovođenja testa štetnosti, dodajući tome neažurnost Upravnog suda i njegovo uporno odbijanje da donosi meritorne odluke u odnosu na nezakonite odluke organa, ovim zakonskim rješenjem krug se zatvara a uprava proklamuje da je javnost više neće uznemiravati svojim zapitkivanjem šta i kako radi.

Dina Bajramspahić,

istraživačica javnih politika u IA

Objavljeno

Agencija ponovo u prvim redovima odbrane DPS-a

Agencija za sprječavanje korupcije (ASK) nam je, uz vrlo uopšteno i nejasno obrazloženje odbila pristup Rješenju kojim je utvrđeno da se Demokratska partija socijalista (DPS) nezakonito finansirala u toku izborne kampanje za Parlamentarne izbore 2016. godine. Agencija se u obrazloženju, pozvala na Zakon o tajnosti podataka, ne navodeći koje bi to potencijalno štetne posljedice nastale objavljivanjem ovog dokumenta.

U Rješenju Agencije po našem zahtjevu za slobodan pristup informacijama koje nam je dostavljeno juče, navodi se da je Agencija u posjedu “dva akta u kojima su utvrđene činjenice”, te da je riječ o “prekršajnom nalogu, kojim je Agencija imenovanom političkom subjektu izrekla zakonom predviđenu sankciju u iznosu od 20.000 eura” i “Rješenju kojim je ASK utvrdila da je imenovani politički subjekt prekršio Zakon i naložio tom političkom subjektu da izvrši povraćaj u Budžet Crne Gore sredstava u iznosu od 47.500 eura”.

Agencija nam je “odobrila” da u njenim kancelarijama izvršimo uvid u prekršajni nalog, iako ovaj dokument uopšte nismo ni tražili, dok je samom Rješenju kojim je utvrđeno kršenje Zakona i koji jesmo tražili, pristup odbijen.

U obrazloženju Agencije navodi se da je predmetni akt “označen stepenom tajnosti “interno”, u skladu sa Zakonom o tajnosti podataka, a zbog toga što se pred Specijalnim tužilaštvom istovremeno vodi postupak kojim su obuhvaćena lica i podaci koji su navedeni i u Rješenju Agencije o povraćaju sredstava u budžet”.

Međutim, Agencija se u svom Rješenju ne poziva ni na jedan konkretan član niti osnov iz Zakona o tajnosti podataka, na kom bi temeljila svoje razloge da ovaj dokument označi stepenom tajnosti “interno”.

Prema članu 3 Zakona o tajnosti podataka, tajni podaci su “podaci čijim bi otkrivanjem nepozvanom licu nastupile ili mogle nastupiti štetne posljedice za bezbjednost i odbranu, vanjsku, monetarnu i ekonomsku politiku Crne Gore”.

Ostaje nejasno na osnovu čega je Agencija procijenila da bi objelodanjivanje dokumenta izazvalo štetne posljedice i otkud potreba za primjenom Zakona o tajnosti podataka u ovoj situaciji, budući da on ne propisuje smetnje za paralelni rad Agencije i Tužilaštva.

Ni specijalni zakoni koji uređuju rad Specijalnog državnog tužilašta i Agencije za sprječavanje korupcije ne propisuju bilo kakvu prepreku da dvije institucije, u ovom slučaju, rade svoj posao transparentno, nesmetano i nezavisno jedna od druge.

U krajnjem, Rješenje Agencije odnosi se na politički subjekt DPS, a Specijalno tužilaštvo ne vodi postupak protiv ove partije, već protiv njenih pojedinih funkcionera i članova.

Skrivanjem odluke Agencije, način na koji je ona sprovela cijeli postupak ostaje pod znakom pitanja, kao i sumnja da opet nije dobro uradila svoj posao i da u istrazi nije otišla dalje od onoga što je Đukanović u ime DPS-a već javno priznao. Pod reflektorima javnosti bi se možda izrodila i potreba za ponovnom kontrolom DPS-a i ponavljanjem postupka, što očigledno ne želi ni Radonjić ni DPS.

Institut alternativa će protiv ovakvog rješenja Agencije uputiti tužbu Upravnom sudu i nastaviti da se bori za pravo javnosti da zna da li i kako institucije rade svoj posao.

Ana Đurnić
Istraživačica javnih politika 

Rješenje Agencije za sprječavanje korupcije po našem zahtjevu za slobodan pristup informacijama možete pogledati ovdje.

Objavljeno

U pripremi novi Zakon o SPI: Štrik u Briselu ili još više tajni?

Izjava za ND Vijesti povodom formiranja Radne grupe za pripremu novog Zakona o slobodnom pristupu informacijama:

Iz činjenice da je Vlada Programom rada predvijela izmjene i dopune Zakona o slobodnom pristupu informacijama, ne treba sa punom sigurnošću zaključiti da Vlada planira da unaprijedi zakon i izbriše sporne odredbe. Naprotiv, treba sa najvećom pažnjom pratiti rad buduće Radne grupe jer je bilo i najava i razmišljanja predstavnika državnih organa na javim panel diskusijama, kako će izmjene ići u pravcu sužavanja broja organa vlasti koji su obveznici zakona kao i produženja svih rokova u zakonu.

Takođe smo svjedoci javnih zagovornika propisavanja odredbe o “zloupotrebi prava na pristup informacijama” što bi u praksi značilo pravo organa da arbitrarno cijeni koji su razlozi I interesi podnosioca zahtjeva za informaciju, što je u direktnoj suprotnosti sa “slobodom” pristupa iz člana 3 važećeg zakona. Zakonom koji je na snazi je propisano da svako domaće i strano fizičko lice ima pravo na pristup informacijama, bez obaveze da navodi razloge i objašanjava interes traženja informacije.

Takva inicijativa je takođe u sukobu sa postojećim konceptom Zakona koji nameće organima obavezu da cijene informaciju, odnosno štetnost ili preovlađujući javni interes da se informacija objavi, a ne da cijeni (motiv) onog koji traži informaciju. Imajući u vidu tromost pravnih ljekova, usvajanje predloga da se propiše institut “zlouptrebe” – kojim bi se dalo pravo organu da podnositelje zahtjeva označi kao “uzurpatora rada institucije” – bio bi samo novi temelj za neosnovano i arbitrarno odbijanje pristupa informacijama od javnog značaja I legalizovalo bi još veće zatvaranje institucija.

To ne znači da ne postoje anomalije i pojedinci na lokalnom nivou koji ekstenzivno koriste zakon, međutim, ovakva inicijativa otvara vrata za potpuno blokiranje organizacija i medija koji su kritički nastrojeni prema radu javne uprave jer bi se zakonom dozvolilo da se stave na “crnu listu” i da se njihovi zahtjevi uopšte ne razmatraju.

Poražavajuće je da smo 2012. godine imali mnogo bolji zakon nego danas. Važeći zakon obiluje neustavnim osnovima za odbijanje pristupa informacijama, zakonom je niz oblasti potpuno isključen iz obaveze sprovođenja testa štetnosti, propisane procedure su maksimalno birokratizovane itd. Čak i ono što je dobro propisano, nije garancija da će biti pravilno primjenjeno pa organi i dalje vrlo slobodno ispoljavaju samovolju u primjeni zakona.

Dina Bajramspahić,

istraživačica javnih politika u IA

Objavljeno

Većina opština ne objavljuje ključnu budžetsku dokumentaciju

Trećina opština na svojim sajtovima nije objavila usvojenu odluku o završnom računu lokalnog budžeta za 2017. godinu, dok su samo četiri lokalne samouprave objavile polugodišnje izvještaje o izvršenju budžeta.

Sa ciljem da predstavimo aktuelno stanje i ukažemo na važnost proaktivnog objavljivanja informacija o lokalnim budžetima, Institut alternativa je u saradnji sa NVO Novi Horizont sproveo uporedno istraživanje i analizu internet stranica 23 lokalnih samouprava u Crnoj Gori.

Htjeli smo da saznamo u kojoj mjeri se građani pretragom sajtova mogu upoznati sa načinom na koji njihova opština prikuplja, planira i troši budžet/novac. To je podrazumijevalo pregled internet stranica opština u Crnoj Gori kako bi utvrdili da li se objavljuju ključni budžetski dokumenti: nacrt odluke o budžetu opštine za 2018. godinu, odluka o budžetu za 2018. godinu, odluka o završnom računu budžeta za 2017. godinu, polugodišnji izvještaj o izvršenju budžeta za 2017. godinu i budžetski vodič za građane.

Od traženih dokumenata, najredovnije su objavljivane odluke o budžetu (nacrt i usvojena verzija), dok tokom 2017. i 2018. godine nijedna opština nije objavila tzv. budžete za građane, koji podrazumijevaju predstavljanje budžetskih dokumenata u razumljivom obliku i jednostavnom formatu kako bi ih građani mogli shvatiti i o njima raspravljati.

Najlošiju ocjenu je dobila Opština Plav, koja u periodu istraživanja, uopšte nije imala funkcionalnu internet stranicu. Opština Ulcinj, koja na sajtu ima samo usvojenu odluku o budžetu za 2018. godinu, takođe sa svojim građanima dijeli zabrinjavajuće malo informacija o javnim finansijama.

Imajući u vidu važnost završnog računa budžeta, kao dokumenta koji, između ostalog, treba da prikaže sva odstupanja realizovane potrošnje od plana za tu godinu i izvještaj o kapitalnim projektima, činjenica da osam od 23 opštine na svojim sajtovima nije objavilo usvojenu odluku o završnom računu lokalnog budžeta je zabrinjavajuća. To znači da građani, putem sajtova opština Budva, Gusinje, Kolašin, Kotor, Petnjica, Plav, Rožaje i Ulcinj nijesu bili u mogućnosti da dobiju potpune informacije o izvršenju lokalnog budžeta u 2017. godini.

Samo su četiri opštine objavile izvještaje o izvršenju budžeta tokom prvih šest mjeseci 2017. godine (Bijelo Polje, Nikšić, Pljevlja i Podgorica). Izvještavanje o izvršenju budžeta tokom godine je važno kako bi građani i ostali zainteresovani akteri mogli da ostvare pravovremeni uvid u dinamiku javne potrošnje i imaju adekvatan osnov za planiranje budućih budžetskih prioriteta.

I kada je tražena dokumentacija objavljena na internet stranicama opština, ona se često nalazi u neistaknutim sekcijama, koje je teško pronaći, a u određenim slučajevima uz pogrešne nazive i slovne greške koje otežavaju pronalaženje. Najilustrativniji primjer, u tom smislu, je opština Nikšić koja, iako je objavila završni račun budžeta za 2017. godinu, to je uradila pod nazivom ”Zavrtni rafun”. Takođe, većina objavljenih dokumenata nije dostupna u mašinski čitljivom formatu, pa je otežano pretraživanje i preuzimanje ključnih budžetskih stavki koje su od posebnog interesa za određene grupe građana.

Novi zakon o finansiranju lokalnih samouprava, na insistiranje Instituta alternativa, donio je niz novina u pogledu obaveza opština da u toku godine izvještavaju i Skupštinu Opštine i javnost o tome kako troše novac. U narednom periodu obratićemo posebno pažnju na ispunjavanje novih obaveza.

Istraživanje o otvorenosti lokalnih budžeta je sprovedeno u okviru projekta “Money Watch: Civilno društvo, čuvar budžeta”, koji Institut alternativa sprovodi u saradnji sa Institutom za javne finansije i NVO Novi horizont, uz podršku Evropske unije i kofinansiranje Ministarstva javne uprave. Nalazi istraživanja su isključiva odgovornost Instituta alternativa i NVO Novi horizont, i ni na koji način ne odražavaju stavove Evropske unije i Ministarstva javne uprave.

 

Više informacija o otvorenosti lokalnih budžeta čitajte u našem izvještaju ”Moj grad o mom novcu”, koji možete preuzeti ovdje.  

Tim Instituta alternativa
Tim NVO Novi horizont