Nejasna povećanja izdataka
Osim povećanja kapitalnog budžeta zbog auto-puta i izdataka za otplatu dugova, koji su u centru pažnje javnosti, postoje i druge zanimljive tačke u prijedlogu Zakona o budžetu za 2015. godinu, koji je od ove nedjelje dostupan javnosti.
Mnogo se govorilo o drastičnom smanjenju rashoda za službena putovanja. Smanjenje svakako postoji, ali tek oko 25%, odnosno, oko 1,4 miliona manje u odnosu na plan za 2014. godinu (sa 5.4 na 4 miliona eura).
Najveća povećanja u odnosu na plan za 2014. godinu su na pozicijama transfera, i to transferi obrazovanju, skoro 15 miliona više u odnosu na 2014, (povećanje od 300%). Ogromno je i povećanje na poziciji transferi insititucijama, više od 400% ili oko 13 miliona više. Poslanici moraju obratiti pažnju na ove stavke i dobiti obrazloženja od predlagača što se krije iza ovih povećanja.
S druge strane, u prijedlogu budžeta za 2015. godinu više nemamo jasno izdvojen iznos transfera javnim preduzećima. Da li ih zaista nema ili su podvedeni pod drugu stavku — to je takođe pitanje koje treba razjasniti.
Primjećuje se i rast izdataka po osnovu isplate ugovora o djelu (oko 15%) u odnosu na 2014. godinu, uprkos preporkama DRI da se ovakav vid zapošljavanja smanji — odnosno, da se stane na put nezakonitoj praksi da se ugovori o djelu koriste za vršenje poslova iz redovne nadležnosti organa.
Veći budžet za skoro sve potrošačke jedinice
Skoro svim potrošačkim jedinicama je budžet povećan. Izuzetak su nekoliko potrošačkih jedinica kojima su smanjeni budžeti, a među kojima su Skupština Crne Gore, Ministarstvo održivog razvoja i turizma (i Agencija za zaštitu životne sredine), Generalni sekretarijat Vlade Crne Gore (i Komisija za koncesije), Prekršajni organi, Komisija za kontrolu državne podrške i pomoći, Zavod za statistiku, Zaštitnik imovinsko-pravnih interesa Crne Gore, Zavod za školstvo, Ispitni centar, Socijalni savjet, Ministarstvo nauke, Fond rada.
Posebno brine smanjivanje budžeta Komisija za kontrolu državne podrške i pomoći, za koju je DRI nakon revizije državnih garancija, između ostalog, preporučila jačanje kapaciteta u organizacionom i stručnom smislu.
Nepoštovanje Smjernica makroekonomske i fiskalne politike za period 2014-2017
Ovdje treba imati na umu da je Vlada u maju usvojila Smjernice makroekonomske i fiskalne politike, koje između ostalog, sadrže granice potrošnje za budžetske korisnike prvog reda za naredne tri godine. Od ove godine (i od usvajanja Zakona o budžetu i fiskalnoj odgovornosti) limiti iz Smjernica su obavezujući, odnosno, moraju se poštovati za prvu narednu godinu, dok su za naredne dvije samo indikativni.
Prekršeni su obavezujući limiti iz Smjernica za više potrošačkih jedinica. Najjasniji slučaj kršenja smjernica je kod Agenciju za nacionalnu bezbjednost, kojoj je budžet povećan za skoro pola miliona u odnosu na 2014. godinu i preko utvrđenog limita iz Smjernica. Slično je i kod Ministarstva za informaciono društvo, kod koga je za preko 2 miliona prekršen limit iz Smjernica. Postoji više ovakvih slučajeva, a prema našim saznanjima, kod prekoračenja limita ne radi se o kamatama, otplati dugova, budžetskoj rezervi, donacijama ili kofinansiranju IPA projekata, koji su van limita iz Smjernica.
Dobra strana budžeta – veći budžet za kontrolu
Za pohvalu je to što je Vlada uvažila zahtjev Državne revizorske institucije, tako što je DRI dobila onoliko sredstava koliko je i tražila – oko 1,4 miliona eura za 2015. godinu. Dakle, ovog puta nije bilo smanjivanja zahtjeva za dodjelu budžetskih sredstava od strane Ministarstva finansija, koje se dešavalo prethodnih godina.
Nešto je veći budžet u odnosu na plan za 2014 i Ombudsmanu, Agenciji za zaštitu ličnih podataka i slobodan pristup informacijama, Upravi za inspekcijske poslove, ali i za Tužilaštva i Sudstvo.
Nešto više vremena za skupštinsku raspravu o budžetu
Ovo je prvi prijedlog godišnjeg budžeta koji se priprema prema Zakonu o budžetu i fiskalnoj odgovornosti, što znači – i prvi put da Skupština dobija prijedlog budžeta ranije nego prethodnih godina (15. novembra, umjesto kraja novembra ili u decembru kao ranije). Naravno da to ne znači da je sada dovoljno vremena za skupštinsko razmatranje budžeta – daleko smo od standarda da parlament ima minimum tri mjeseca do roka za usvajanje budžeta da razmotri prijedlog. Ipak, nadamo se da će više vremena za raspravu imati uticaj na karakter skupštinske rasprave o budžetu, da će se sva radna tijela uključiti i razmotriti prijedlog budžeta. Podsjećamo da je prošle godine bilo oko 70 amandmana na budžet od strane poslanika i da su mnogi bili prihvaćeni od strane predlagača odnosno od većine u plenumu. Dakle, postoji prostor da Skupština, i u ovako kratkom roku, reaguje i učini određena podešavanja.
Kako analizirati podatke „zaključane“ u pdf-u?
Loše je to što Ministarstvo finansija, odnosno, Vlada, ne objavljuju budžetske podatke i u formi koja bi dozvoljavala upoređivanje sa prethodnim godinama i analizu (npr. excel dokument), jer sada imamo samo skenirani dokument na sajtu Skupštine u kom su cifre „zaključane“. Na taj način, Skupština, mediji, organizacije i građane su u neravnopravnom položaju kada razmatraju i analiziraju budžet. Poruka Ministarstvu finansija je – otvorite budžet i javno podijelite svoje excel tabele sa nama!
Marko Sošić
Istraživač javnih politika
