Izmjene Zakona o Agencije za nacionalnu bezbjednost koje su sada u skupštinskoj proceduri predstavljaju priliku da se dodatno normira rad Agencije i time unaprijedi zaštita prava građana. Prioritetna pitanja koja treba dodatno urediti su uništavanje njihovih podataka koji nisu bezbjednosnog karaktera, bezbjednosne provjere za dobijanje državljanstva i rad unutršanje kontrole ANB.
To su neki od predloga za dodatno unapređenje pravnog okvira za rad ANB koje je Institut alternativa dostavio nadležnom Odboru za bezbjednost i odbranu.
Čuvanje ličnih podataka u tajnim dosijeima predstavlja narušavanje prava na poštovanje privatnog života pa treba smanji prekomjerno, kolateralno, prikupljanje ličnih podataka. Stoga smo preporučili da se izmjenama Zakona ANB propiše obaveza ANB da nakon primjene MTN dostavilja Vrhovnom sudu prikupljene podatke na ocjenu zakonitosti primijene mjera. To znači da bi se odmah nakon „čitanja sudije“ uništio dio materijala koji se ne odnosi na razloge zbog kojih su mjere preduzete ili koji se tiče druge vrste ličnih podataka koji nijesu bezbjednosnog karaktera, dok bi se ostatak materijala čuvao u registrima.
Takođe smatramo neophodnim zakonsko uređenje svih pitanja vezanih za bezbjednosne provjere za potrebe dobijanja državljanstva. Naime, budući da detalji postupka nisu propisani zakonom, propušteno je da se normira pravo na pravni lijek lica koje je dobilo negativno mišljenje. Licima koja nijesu prošla bezbjednosnu provjeru je zato neophodno dati pravo na upoznavanje sa prikupljenim materijalom na bazi kojeg je dato negativno mišljenje i mogućnost da ga ospore.
Praksa je pokazala da je bezbjednosna provjera u vezi sa državljanstvom jedna od onih za koju je potrebno dodatno normiranje jer direktno utiče na živote građana. Međutim, postoje više vrsta bezbjednosnih provjera pa treba takođe incirati usvajanje posebnog Zakona o bezbjednosnim provjerama po uzoru na modele ovog zakona iz komparativne prakse.
IA je još 2012. godine ukazao na nedovoljne rezultate unutrašnje kontrole rada ANB. Glavni inspektor, koji je nadležan za unutrašnju kontrolu rada ovog organa i koji Vladi dostavlja izvještaje o izvršenoj kontroli, do 2012. godine u svom radu nije nikada utvrdio nezakonitu primjenu MTN ili drugi oblik zloupotrebe, a takođe nije ni dostavljao izvještaje ni Vladi ni direktoru ANB. Zato Zakonom o ANB treba propisati obavezu dostavljanja godišnjeg izvještaja o radu Unutrašnje kontrole Odboru za bezbjednost i odbranu. Time bi se pojačao pritisak Parlamenta na unutrašnju kontrolu da kontinuirano vrši nadzor i pomogne u procesuiranju službenika koji su prekoračili svoja ovlašćenja i prekršili zakone.
Posebno je važno izbrisati odredbu Zakona o ANB koja ograničava individualno pravo poslanika, članova Odbora za bezbjednost i odbranu, da zatraže podatke i informacije od ANB i time usaglastiti taj zakon sa Zakonom o parlamentarnom nadzoru. IA je Skupštini dostavio i preporuke koje se odnose na obavještavanje građana o mjerama koje su primijenjene nad njima bez prethodnog pisanog zahtjeva.
Dina Bajramspahić
istraživačica javnih politika
