Planiranje javnih nabavki u praksi je obesmišljeno, naročito na lokalnom nivou, višestrukim i neobrazloženim izmjenama planova javnih nabavki, koje za posljedicu imaju da se utroši tek nešto više polovine planiranih izdataka za ove namjene na godišnjem nivou.
Veliki broj naručilaca čeka Zakon o budžetu kako bi mogli planirati nabavke za tekuću godinu i ispuniti svoje zakonske obaveze u tom pogledu, budući da je Ministarstvo finansija i socijalnog staranja sugerisalo planiranje samo onih nabavki koje su neophodne za nesmetano funkcionisanje ovih naručilaca. Međutim, planiranje nabavki nije išlo glatko ni prethodnih godina kada se sa usvajanjem budžeta nije kasnilo.
Da se nabavke planiraju neadekvatno pokazuje i to što na kraju godine opštine i ministarstva imaju milionska odstupanja u planiranim i utrošenim sredstvima za javne nabavke. U 2019. godini, opštine nijesu utrošile otprilike 40 odsto planiranih iznosa za javne nabavke (utrošeno je oko 48 miliona od planiranih 81.7 miliona eura).
Posebno se ističe Opština Ulcinj koja nije realizovala budžet za nabavke u iznosu od 93% (utrošeno je oko 355 hiljada eura od planiranih 5.5 miliona eura). Nju slijedi Prijestonica Cetinje za svega 29% realizovanog budžeta za nabavke (od planiranih skoro 8 miliona realizovano je svega 2.2 miliona eura). Opština Budva nije potrošila više od polovine planiranih sredstava, odnosno skoro 54% (od planiranih 12.2 miliona eura, Budva je za nabavke potrošila oko 5.6 miliona eura).
U 2019. godini, ministarstva u ukupnom iznosu nijesu realizovala 7.2% planiranih sredstava za javne nabavke (od planiranih preko 60 miliona, utrošeno je više od 55.5 miliona eura). Međutim, gledajući pojedinačno po ministarstvima, ova razlika je izraženija. Za primjer imamo Ministarstvo unutrašnjih poslova (MUP) koje je „probilo“ planirani budžet za nabavke za oko 36% (planirano je 22 miliona, a utrošeno je više od 30 miliona eura). Sa druge strane, Ministarstvo rada i socijalnog staranja je potrošilo malo preko 40% planiranog budžeta (od planiranih skoro 7.4 miliona, utrošeno je oko 3 miliona eura). Ministarstvo odbrane nije realizovalo oko 30% planiranog budžeta za nabavke (planiran iznos u vrijednosti oko 13.5 miliona, a utrošeno nešto manje od 9.5 miliona eura).
Podaci o ukupnoj razlici na nivou svih naručilaca nijesu javno dostupni, pa je nemoguće ostvariti uvid u opseg problema lošeg planiranja javnih nabavki u Crnoj Gori. Izvještaji o javnim nabavkama daju uporedni pregled planiranih i realizovanih sredstava za samo neke kategorije naručilaca (ministarstva, opštine, u posljednjem izvještaju i uprave), a u jednom broju izvještaja nije bilo nikakvih informacija, pa je samim tim nemoguće pratiti trend po godinama.
Podsjećamo, za sprovođenje postupka javne nabavke, neophodno je da ona bude predviđena Planom javnih nabavki koji mora pripremiti svaki naručilac i da su za nju obezbijeđena finansijska sredstva.
Prijestonica Cetinje je Plan javnih nabavki za prošlu godinu mijenjala čak 18 puta. Osim pokazatelja lošeg planiranja javnih nabavki, ovaj slučaj ilustruje i loše uređene procedure planiranja javnih nabavki: zakon omogućava da se ovi planovi mijenjaju unedogled i bez obrazloženja. Cetinje, iako najdrastičniji primjer, zato nije izuzetak, već gotovo sve institucije i opštine višestruko tokom godine mijenjaju svoje planove javnih nabavki.
U prosjeku, 24 analizirane opštine su mijenjale planove javnih nabavki 6.4 puta godišnje. Uz Cetinje, to su najčešće radile opštine Žabljak (11 puta), opštine Berane, Pljevlja i Petnjica (10 puta), a najređe Budva, Andrijevica, Mojkovac i Herceg Novi (dva puta).
Ministarstva, njih 17, su rjeđe mijenjala planove u odnosu na opštine, i to u prosjeku 2.8 puta tokom 2020. godine, a planove je najčešće mijenjalo Ministarstvo pravde (osam puta).
Osim učestalosti, indikator lošeg planiranja je i period u kojem su usvajane izmjene planova – skoro trećina opština je promijenila svoje “planove” krajem 2020. godine, dok su izmjene u novembru imali samo Ministarstvo finansija i Ministarstvo pravde.
Po jedna od ukupnog broja izmjena svake opštine i ministarstva odnosila se na obavezno usklađivanje planova javnih nabavki sa novim Zakonom o javnim nabavkama i procedurama koje on predviđa.
Dragana Jaćimović
saradnica na projektima
