Proces usvajanja Zakona o parlamentarnom nadzoru u oblasti bezbjednosti i odbrane zahtijeva pažnju poslanika, međunarodnih organizacija, civilnog društva i ukupne javnosti. Ne smije se dozvoliti da ovaj Zakon bude još jedan u nizu onih koji se teško čitaju, različito razumiju i slabo primjenjuju.
U skupštinskom Odboru za odbranu i bezbjednost priprema se novi Zakon o parlamentarnom nadzoru u oblasti bezbjednosti I odbrane. Institut Alternativa već dugo prati razvoj u ovoj oblasti, a analizu parlamentarnog nadzora objavio je krajem 2009.g. Iako nažalost skoro dvije godine zakon leži u skupštinskim fiokama, dobro je što se Odbor vratio svom važnom poslu i što postoji namjera da se ovaj posao okonča do kraja ovog mjeseca. Zato je vrijeme da se podsjetimo na neka važna pitanja koja nisu valjano riješena u prethodnim verzijama teksta zakona.
Parlamentarna kontrola sektora bezbjednosti i odbrane u Crnoj Gori – Kako dalje?
Smatramo da Uprava za sprječavanje pranja novca i finansiranja terorizma mora biti imenovana kao jedan od subjekata nad kojima se vrši nadzor. Sadržaj nadležnosti, priroda i karakter rada, ali i samo iskustvo proisteklo iz rada Odbora pokazuju da je Uprava nezaobilazan segment sistema bezbjednosti i odbrane. To je, između ostalog, potvrđeno i činjenicom da je na 16. sjednici Odbora obavljeno kontrolno saslušanje direktora ove Uprave o aktivnostima u slučaju “Šarić” i akciji “Balkanski ratnik”.
Dalje, jako je važno da se utvrdi period nakon obavljanja funkcije u kojem bivši pripadnici i rukovodioci u organima iz sektora odbrane I bezbjednosti ne mogu biti članovi Odbora. Na taj način bi se omogućilo da Odbor nezavisno može sprovoditi nadzor i u vezi sa onim pitanjima koja su nastala u prethodnom periodu. Potrebno je utvrditi konflikt interesa (bračne, srodničke i druge veze sa rukovodiocima i zaposlenima) kao ograničavajući faktor za članstvo u Odboru.
Zakon treba da razriješi dileme koje su postojale u primjeni važećih odredbi Poslovnika o radu Skupštine i Zakona o ANB i policiji. Jedna od takvih situacija koje su nadzor učinile manjkavim dogodila se prilikom pokušaja upoznavanja članova Odbora sa postupkom nadzora nad poštanskim pošiljkama i drugim sredstvima komunikacije. Žalosno zvuči činjenica da su čak i takav, manjkav nadzor članovi odbora sproveli jednom u punih pet godina.
Nije zgoreg podsjetiti da iako Zakon o ANB predviđa da Odbor podnosi izvještaj o svom radu Skupštini, najmanje jednom godišnje, javnost nije upoznata da je Odbor zaista i podnosio izvještaje u proteklih pet godina. Čak i da jeste, sigurno je da sama Skupština nije održavala sjednice na kojima bi raspravljala o ovom izvještaju.
Zakonom treba propisati snažniju ulogu opozicionih poslanika u Odboru. Utvrđivanje da se sve odluke u odboru donose većinom glasova, posebno da se Predsjednik bira većinom glasova što znači da će predsjednik odbora biti iz redova parlamentarne većine smanjuje prostor za djelovanje opozicionih poslanika u odboru. Rješenje koje bi dalo mandat opozicionom poslaniku da predsjedava odborom i/ili rješenje koje bi obavezalo odbor da sprovede određenu mjeru parlamentarnog nadzora na zahtjev svih opozicionih članova odbora dalo bi više prostora za djelovanje opozicije u odboru i povećalo povjerenje u domete odbora i ukupan rad sektora bezbjednosti i odbrane.
Zakonom treba propisati sadržaj (strukturu odnosno vrste tj. kategorije informacija) koje sadrže izvještaji koji se dostavljaju Odboru. To danas nije slučaj pa Odbor zavisi od odluke i dobre volje onih koje nadzire. Odbor mora raspravljati o izvještajima inspektora odnosno inspekcija koje kontrolišu rad sektora odbrane i bezbjednosti, izvještaju o radu sudova u dijelu koji se odnosi na odobravanje mjera tajnog nadzora kao i izvještaju Zaštitnika ljudskih prava i sloboda u dijelu koji se odnosi na pritužbe na rad institucija iz sektora odbrane i bezbjednosti. Samo tako će nadzor biti kompletan I stvorena osnova za kvalitetan rad Odbora. Ako Zakon o energetici makar načelno može da utvrdi sadržaj Izvještaja o stanju energetike, nema razloga da ovaj Zakon ne utvrdi koje informacije trebaju Odboru od subjekata koje nadzire.
Ipak, posao nadzora i snaga parlamenta uopšte leže u profesionalnom obavljanju funkcije poslanika, pa samim tim i članstva u odborima. Nažalost, više od polovine poslanika nije profesionalno zaposleno u Skupštini Crne Gore. Kod jednog broja poslanika postoji i konflikt interesa jer osim poslaničke, obavljaju i najviše funkcije u organima državne uprave, državnim fondovima i javnim službama. Skupština vrši kontrolnu funkciju Vlade odnosno državne uprave, a kontrolno saslušanje je jedan od kontrolnih mehanizama. Tako se može desiti da skupštinski odbor zakaže kontrolno saslušanje rukovodioca nekog državnog organa, a da se kao pozvani pojavi njihov kolega poslanik, ili možda član istog skupštinskog odbora. Istovremeno, svaki poslanik može biti član najviše tri skupštinska odbora, a poslanici koji obavljaju više funkcija ne zaostaju u broju odbora čiji su članovi. Postavlja se zaista pitanje, da li i u kojoj mjeri ovakav odnos prema poslaničkoj funkciji i poslovima doprinosi ostvarenju proklamovanih ciljeva kao što je povećanje kvaliteta i efikasnosti rada parlamenta, kontrolna funkcija parlamenta, sticanje veceg povjerenja javnosti u rad parlamenta. Očigledno je da poslanici koji obavljaju vise funkcija ne mogu kvalitetno da se posvete ispunjavanju poslaničkih funkcija, i da tako gubi sam parlament i demokratija.
Stevo Muk
Predsjednik Upravnog odbora
