Prima:
Slovensko predsjedništvo Vijeća EU
Predsjednik Evropskog savjeta, poštovani gospodin Charles Michel
Predsjednica Evropske komisije, poštovana gospođa Ursula von der Leyen
Predsjednik Evropskog parlamenta, poštovani gospodin David Maria Sassoli
Visoki predstavnik EU, poštovani gospodin Jospeh Borrell
Evropski komesar za proširenje, poštovani gospodin Oliver Varhely
15. septembar 2021.
Zahtjev organizacija civilnog društva Zapadnog Balkana za njihovim formalnim učešćem u mehanizmu dobrog upravljanja novog Investicionog okvira za Zapadni Balkan
Poštovani predstavnici EU,
Evropska unija (EU) ima za cilj da kroz Ekonomski i investicioni plan za Zapadni Balkan (Economic and Investment Plan – EIP) podrži oporavak regiona i ekonomsku konvergenciju sa EU nakon pandemije, da doprinese izgradnji Regionalnog zajedničkog tržišta i da učini mogućim da regionalne ekonomije imaju snažniju poziciju u evropskom lancu vrijednosti i time dugoročno doprinesu strategijskoj autonomiji EU.
Do 30 milijardi eura biće iskorišćeno za oporavak, ekonomski razvoj i zelenu tranziciju za šest zemalja Zapadnog Balkana u narednih sedam godina, od kojih će 9 milijardi eura biti grantovi u okviru Instrumenta za pretpristupnu pomoć (IPA III) koje omogućava Evropska unija.
Iznos koji će biti isporučen kroz Investicioni okvir za Zapadni Balkan (Western Balkans Investment Framework – WBIF) predstavlja kvalitativni skok u finansijskoj pomoći regionu prema razvojnom modelu zasnovanom na projektima koji idu paralelno sa reformama zemalja.
Međutim, dok se upravljanje Investicionim okvirom za Zapadni Balkan ažurira kako bi odgovorilo na IPA III zahtjeve, domaći problemi zemalja Zapadnog Balkana direktno utiču na uspješnu pripremu, primjenu i rad vodećih projekata Ekonomskog i investicionog plana i vode do samo djelimičnih rješenja.
Ne predlažu se nikakvi pravni lijekovi za rješavanje strukturalnih slabosti šest zemalja Zapadnog Balkana kao što su nisko uključivanje lokalnih vlasti, ograničeni kapaciteti na nivou korisnika ili promjena vlasti i naknadna promjena političke volje koja je potrebna za napredak u implementaciji vodećih projekata Ekonomskog i investicionog plana. Problemi koji spadaju u kategoriju osnovnih, kao što su korupcija i konflikt interesa, javne nabavke i vladavina prava, ne ulaze u faktore koji uslovljavaju sprovođenje Plana.
Na 23. sastanku Upravnog odbora Investicionog okvira za Zapadni Balkan u decembru 2020. godine, potreba za specifičnim EU uslovima u vezi sa isplatom od 30 milijardi eura djelimično je priznata kroz obavezu pratećih reformi. Međutim, nisu predstavljenja nikakva mjerila ili informacije o mehanizmu „štapa i šargarepe“ koji se primjenjuje na finansiranje projekata EIP.
Fokus Investicionog okvira za Zapadni Balkan na projektne „kriterijume podobnosti“ jeste kvalitet nacionalnih sektorskih strategija i jedinstvenih lista sektorskih prioritetnih infrastrukturnih projekata, kao i administrativnih kapaciteta šest zemalja Zapadnog Balkana. Međutim, predložena tehnička pomoć EU ne zadovoljava izazove dobrog upravljanja, tačnije onih koji utiču na pripremnu fazu gdje su najvažniji izazovi poštovanje integriteta i politička volja.
Takođe, iako se inicijativa za povezivanjem širom svijeta osjeća na Zapadnom Balkanu, sve veće prisustvo trećih aktera se ne pojavljuje na listi rizika Investicionog okvira.
Svjedoci smo da u regionu imamo paralelnu prioritizaciju projekata: jednih koji proizvode projekte prema EU metodologiji, i drugih koji daju prioritet finansiranju infrastrukturnih projekata putem alternativnih mehanizama i kriterijuma koji su različiti i nisu povezani sa EU.
Upravljanje infrastrukturnim projektima je meki temelj proširenja EU: ako je pogrešno urađen, može obesmisliti čitavu ekonomsku uslovljenost koja je dio Ekonomskog i reformskog napretka šest zemalja Zapadnog Balkana. Pogrešna prioritizacija infrastrukture može da utiče na srednjoročne ekonomske projekcije; opterećenje u finansiranju projekata i sve novonastale obaveze koje mogu uticati na trogodišnje budžetske planove; korupcija u javnim radovima može ugroziti agende strukturnih reformi.
Ono što je još važnije kada je riječ o dobrom upravljanju u infrastrukturnim projektima jesu praktične i opipljive posljedice vladavine prava u svakodnevnom životu građana Zapadnog Balkana.
U novoj metodologiji proširenja, napredak postignut u klasteru Osnovna prava uslovljava napredak daljih pregovora u poglavljima Transport, Energija ili Digitalizacija, i kao takav se i izvještava. U slučaju podržanih infrastrukturnih inicijativa od strane EU, kao što je pomenuti Plan, građani Zapadnog Balkana neće imati potrebu da konsultuju godišnje izvještaje zemalja EU kako bi naučili o usvajanju pravnih tekovina ili napretku reformi i kako će one uticati na njihov život. Moći će da istog trenutka procijene korisnost infrastrukture zato što će je svakodnevno koristiti (ili ne).
Kako efikasno ugraditi odgovornost u Plan, ali tako da štiti interese i poreskih obveznika EU, akcionara, ali i građana Zapadnog Balkana, a da je istovremeno usklađeno sa zahtjevima IPA III?
Vjerujemo da kada su u pitanju hibridna stanja, ono što praktično doprinosi ispravnom rješavanju strukturalnih slabosti institucija Zapadnog Balkana jeste aktivno učešće organizacija civilnog društva i istraživačkih centara u mehanizmima dobrog upravljanja Plana.
Od 2015. godine, organizacije civilnog društva i istraživački centri Zapadnog Balkana sprovode visokokvalitetne procjene i analize o uticajima i izazovima projekata Agende povezivanja (Connectivity Agenda – CA). Oni su svojim poznavanjem lokalnih prilika i stručnošću u izradi konkretnih prijedloga doprinijeli poboljšanju u upravljanju Agendom.
Miješajući se u to kako se planira, sprovodi i upravlja infrastrukturom šest zemalja Zapadnog Balkana, organizacije civilnog društva i istraživački centri pokušavaju da premoste most demokratskog deficita u političkom odlučivanju, time što doprinose efikasnosti načina na koji se novac poreskih obveznika EU troši u našem regionu.
Fenomen zarobljavanja javnih politika, pronevjere, zloupotrebe funkcija, trgovine uticajem i slično su identifikovani kao direktni uzroci pogrešne raspodjele državnih prihoda, rasipanja resursa, naduvanih cijena, smanjenog kvaliteta i negativnog uticaja na okruženje, zdravlje i bezbjednost građana Zapadnog Balkana. Učestvovanjem u kreiranju politika i implementaciji projekata, organizacije civilnog društva i istraživački centri Zapadnog Balkana predstavljaju direktnu odbranu interesa građana Zapadnog Balkana.
U junu 2021. godine, posljedice izrade posebnih zakona za ugovorene infrastrukturne projekte u Srbiji ili u Albaniji, politička prioritizacija puteva na Kosovu, alternativna nacionalna projekatna infrastruktura u Crnoj Gori, nizak kvalitet pripreme infrastrukturnih projekata u Sjevernoj Makedoniji, uticaj na životnu sredinu u Bosni i Hercegovini, značajna upotreba javno-privatnog partnerstva i promjena projektnih parametara u Albaniji su bili predmet rasprave tokom Foruma civilnog društva “Put do Berlina“, koji je rezultirao preporukama.
Kako preporuke za Zapadni Balkan ne bi ostale samo vježba na papiru, odlučili smo da formalno zahtijevamo da organizacije civilnog društva i istraživački centri budu dio novog mehanizma Plana. Uzimajući u obzir težinu kredita podržanih od države za finansiranje Plana i strukturalne slabosti administracija država Zapadnog Balkana, učešće organizacija civilnog društva u mehanizmima dobrog upravljanja Plana i 10 vodećih projekata će sigurno dovesti do bolje transparentnosti i odgovornosti.
U duhu principa inkluzivnog partnerstva kako je prikazano u Uredbi Evropskog parlamenta i Savjeta u uspostavljanju IPA III, Prvo čitanje, vjerujemo da je ovo odgovarajuća situacija gdje EU može osigurati da će relevantni zainteresovani akteri, kao što su civilne organizacije, biti konsultovani i imati pravovremeni pristup informacijama koje će im dozvoliti da imaju značajnu ulogu tokom stvaranja, sprovođenja i procesa praćenja programa.
Na osnovu naše stručnosti, iskustva, poznavanja lokalnih prilika i znanja o EU programima, i dopunjavajući preporuke Foruma civilnog društva na Zapadnom Balkanu u Berlinu 2021. godine, ljubazno tražimo da:
- odgovarajući i prilagođeni mehanizmi transparentnosti i odgovornosti ka poreskim obveznicima EU i zemalja Zapadnog Balkana moraju biti ugrađeni u novi mehanizam dobrog upravljanja Investicionog okvira za Zapadni Balkan;
- ovaj novi mehanizam dobrog upravljanja mora da kreira prostor i odgovarajuće uslove za civilne organizacije i istraživačke centre Zapadnog Balkana da formalno doprinesu dobrom upravljanju u svim komponenatama kreiranja EIP i fazama vodećih projekata. Uloga civilnog društva treba da bude proširena i na programe i radnje koje sprovode odgovarajuće institucije i državni organi, a ne samo kao direktni korisnik EU pomoći.
Poštovani predstavnici EU,
Ovim otvorenim pismom ljubazno tražimo učešće organizacija civilnog društva u nacionalnim i implementacionim programima Investicionog okvira za Zapadni Balkan, kroz odgovarajuće mehanizme, kako bismo dobili najbolju vrijednost za novac u korist naših građana.
Otvoreno pismo OCD iz šest zemalja Zapadnog Balkana institucijama EU
U Beogradu, Podgorici, Prištini, Sarajevu, Skoplju i Tirani
(U nastavku je lista organizacija koje su potpisale otvoreno pismo zaključno sa 15. septembrom)
1. Krisela Hackaj, Executive Director at Cooperation and Development Institute – Albania
Contact: Krisela.hackaj@cdinstitute.eu
2. Ana Krstinovska Blazheska, President and Founder at ESTIMA Institute – North Macedonia
Contact: krstinovska@estima.mk
3. Jelica Minic, President at European Movement Serbia – Serbia
Contact: jelica11746@gmail.com
4. Stevo Muk, President of the Managing Board at Institute Alternative – Montenegro
Contact: stevo@institut-alternativa.org
5. Marko Troshanovski, President at Institute for Democracy – North Macedonia
Contact: marko@idscs.org.mk
6. Mexhide Demolli Nimani, Executive Director at Levizja FOL – Kosovo
Contact: mexhide@levizjafol.org
7. Aleksandar Macura, Co-founder, Programme Director at RES Foundation – Serbia
Contact: macura@resfoundation.org
8. Vesna Bochvarska Cvetkovska, Co-founder, Financial Director at Center for Change Management – North Macedonia
Contact: vesna.bochvarska@cup.org.mk
9. Dimitar Nikolovski, Executive Director at Center for European Strategies Eurothink – North Macedonia
Contact: dimitar.nikolovski@eurothink.mk
10. Sonja Licht, President of the Foundation BFPE for a Responsible Society – Serbia
Contact: slicht@bfpe.org
11. Ornela Liperi, Editor in Chief, Monitor magazine – Albania
Contact: ornela.liperi@monitor.al
12. Aleksandra Tomanic, Executive director, European Fund for the Balkans
Contact: aleksandra.tomanic@balkanfund.org
13. Gjergji Vurmo, Program Director, Institute for Democracy and Mediation (IDM) – Albania
Contact: gevurmo@idmalbania.org
14. Valmir Ismaili, Executive Director, Democracy Plus – Kosovo
Contact: valmir@dplus-ks.org
15. Aranita Brahaj, Executive Director, Albanian Institute of Science (AIS) – Albania
Contact: aranita.brahaj@ais.al
16. Rezarta Krasniqi, Executive Director, Democracy for Development (D4D) – Kosovo
Contact: rezarta.d@d4d-ks.org
17. Arjan Dyrmishi, Executive Director Center for the Study of Democracy and Governance – Albania
Contact: adyrmishi@csdgalbania.org
18. Naim Rashiti, Executive Director, Balkans Policy Research Group (BPRG) – Kosovo
Contact: nrashiti@balkansgroup.org
19. Leila Bicakcic, Executive Director, Center for Investigative Reporting (CIN) – Bosnia and Herzegovina
Contact: leila@cin.ba
20. Marija Risteska, Executive Director, Center for Research and Policy Making – North Macedonia
Contact: risteska@crpm.org.mk
21. Srdjan Blagovcanin, Chairman, Transparency International Bosnia and Herzegovina (TIBiH) – Bosnia and Herzegovina
Contact: sblagovcanin@ti-bih.org
22. Zorana Marković, Executive Director, Centre for Development of Non-governmental Organizations – Montenegro
Contact: zorana.markovic@crnvo.me
23. Nemanja Nenadić, Program Director, Transparency Serbia – Serbia
Contact: ts@transparentnost.org.rs; nemanjalaw@orion.rs
