Šta je Crna Gora dobila, a šta izgubila nakon sticanja nezavisnosti?
Kada su u pitanju demokratska i civilna kontrola sektora bezbjednosti i odbrane i vladavina prava, proteklu deceniju su obilježili veliki reformski projekti pod pritiskom evroatlantske i evropske integracije. Ne može se osporiti da je mnogo urađeno na zakonodavnom i institucionalnom planu. Međutim, još uvijek se ne vide benefiti uvedenih mehanizama, niti uticaj novih aktera zaduženih da kontrolom ograniče moć represivnih poluga vlasti, u prvom redu obavještajne službe i policije. Primjer je jedinstveni Zakon o parlamentarnom nadzoru u oblasti bezbjednosti i odbrane čije mehanizme poslanici Odbora za bezbjednost ni pet godina od usvajanja ne prepoznaju i ne primjenjuju. Članovi Odbora su poslednji put posjetili ANB sa ciljem kontrole 2010. godine, a Upravu policije 2013. godine. Odbor za antikorupciju je skoro pa u potpunosti odustao od svojih nadležnosti pa je od jula prošle godine do danas održao samo jedno i to konsultativno saslušanje.
Nezavisne institucije koje su takođe dobile važne mehanizme za kontrolu ovog sektora, uključujući Zaštitnika ljudskih prava i sloboda i Agencije za zaštitu ličnih podataka, koje imaju pristup bez ograničenja i prostorijama i dokumentima ovih službi – kontrolu vrše rijetko i nevoljno, te još uvijek nisu izgradile sebi imidž autoriteta čiji je glavni zadatak konfrontacija sa izvršnom vlašću i unapređenje odgovornosti u državnim organima. Slična situacija je sa Agencijom za sprječavanje korupcije i Upravom za sprječavanje pranja novca koje zbog svoje pasivnosti nedovoljno doprinose suzbijanju konflikta interesa, korupcije i pranja novca.
Jedan od primjera koji potvrđuje slab napredak u transparentnosti rada službi bezbjednosti je činjenica da, iako je protivno presudama Evropskog suda za ljudska prava, ANB uporno odbija da objavi broj lica koja su bila pod mjerama tajnog nadzora tvrdeći da će tim biti ugrožena nacionalna bezbjednost, dok Policija ne nalazi za shodno da sačinjava statistiku o primjenjenim mjerama.
Proteklih deset godina obilježila je teška borba za uspostavljanje specijalizovanog tužilaštva za borbu protiv korupcije i organizovanog kriminala, neodgovornost tužilaca za nedostatak rezultata i predmeti koji su godinama čekali u fiokama. Uprkos svom pritisku Evropske komisije, vrlo se slabo napreduje u transparentnosti i objektivizaciji imenovanja sudija i tužilaca kao i u mjerenju njihovog učinka. Izostavljena je jedinstvena prilika da se Tužilaštvo temeljno kadrovski reformiše kroz proces opšteg reizbora tužilaca jer su svi tužioci reizabrani i ostali u sistemu, uključujući one koji godinama nisu imali profesonalne rezultate.
Protesti iz oktobra prošle godine su pokazali da se prekomjerna upotreba sile u crnogorskoj policiji i dalje toleriše te da su zaključci i preporuke svih nadležnih tijela za nadzor policije potpuno nemoćni u primoravanju nadležnih organa da procesiraju policijske službenike koji su prepkoračili svoja ovlaščenja.
U narednom periodu posebnu pažnju treba posvetiti jačanju institucija i održivosti reformi, jer su nam prethodne godine pokazale da čak i kada se pojedini iskoraci i promjene u radu organa dese, vrlo su krhki i mogu biti zaustavljeni i unazađeni.
Komentar Dine Bajramspahić za Vijesti, istraživačice javnih politika u Institutu alternativa povodom reformi sektora bezbjednosti tokom decenije nezavisnosti Crne Gore
