Jedan od osnovnih principa reforme sistema socijalne i dječje zaštite jeste prevencija smještaja u ustanove, koja podrazumijeva razvoj usluga socijalne zaštite s ciljem podržavanja života u zajednici, odgovarajući na taj način na potrebe stanovništva. Od 2011. godine, reforma ove oblasti u Crnoj Gori usmjerena je na podsticanje vaninstitucionalnih oblika zaštite i afirmaciju veće uloge nedržavnih aktera u obezbjeđenju njihove dostupnosti.
Polazeći od principa reforme socijalne i dječje zaštite i normativnog okvira u kom se prvi put uvodi institut “usluga socijalne zaštite”, Institut alternativa je pokrenuo projekat „Mapiranje vaninstitucionalnih usluga socijalne zaštite u Crnoj Gori“. U fokusu istraživanja bila je dostupnost usluga socijalne zaštite definisanih Zakonom o socijalnoj i dječjoj zaštiti. Nisu obuhvaćeni podaci koji se odnose na ostvarivanje prava na materijalna davanja, koja se ostvaruju preko centara za socijalni rad ili nadležnih organa lokalne uprave, niti usluge neodložne intervencije i usluge procjene i planiranja koje su, prema Zakonu, isključivo u nadležnosti centara za socijalni rad. Nisu obuhvaćeni institucionalni oblici smještaja, odnosno usluge smještaja u ustanovu.
Opšti cilj projekta je unaprijediti razvoj i dostupnost mreže usluga socijalne zaštite u lokalnim zajednicama kroz partnerstvo i saradnju svih relevantnih socijalnih aktera.
Posebni ciljevi projekta su:
- ustanoviti zastupljenost usluga socijalne zaštite po jedinicama lokalne samouprave;
- ustanoviti strukturu usluga i pružalaca usluga po jedinicama lokalne samouprave;
- izraditi mapu (katalog) usluga socijalne zaštite i pružalaca usluga po jedinicama lokalne samouprave;
- povećati informisanost donosioca odluka, pružalaca usluga socijalne zaštite i samih korisnika o vrstama i dostupnosti usluga socijalne zaštite.
- setom preporuka usmjeriti buduće aktivnosti relevantnih aktera na nacionalnom i lokalnom nivou kako bi zajedničkim naporom unaprijedili razvoj i dostupnost usluga socijalne zaštite.
U istraživačkom izvještaju “Mapiranje vaninstitucionalnih usluga socijalne zaštite u Crnoj Gori” za svaku jedinicu lokalne samouprave napravljen je poseban pregled stanja na osnovu kog su prepoznate prepreke koje onemogućavaju ili usporavaju razvoj usluga socijalne zaštite. U prilogu analizi stanja na lokalnom nivou prvi put je urađen katalog usluga socijalne zaštite i pružalaca usluga dostupnih u periodu 2012−2013. godine, koji je namijenjen pružaocima usluga, kako bi korisnicima obezbijedili pravovremenu informaciju i uputili ih na odgovarajuće usluge socijalne zaštite.
Katalog može poslužiti donosiocima odluke da dalje usmjeravaju razvoj onih usluga socijalne zaštite koje nedostaju, a koje su potrebne lokalnom stanovništvu. Na kraju, katalog usluga socijalne zaštite povećaće informisanost (potencijalnih) korisnika o pružaocima usluga i dostupnosti usluge i olakšati im izbor usluge. Na taj način se promovišu i ostvaruju ciljevi refome i jača svijest o potrebi smanjenja broja korisnika institucionalnih oblika zaštite.
Sastavni dio Izvještaja je presjek stanja na nacionalnom nivou i set preporuka za donosioce odluka, ali i pružaoce usluga socijalne zaštite u cilju unapređenja razvoja ove oblasti.
