Tokom 2016. godine, 52 privatne firme “zaradile” su više od pola ukupne sume potrošene na javne nabavke. Sa druge strane, 91,61% ukupnog budžeta koji je potrošen na javne nabavke tokom iste godine, potrošilo je 86 organa vlasti koji čine samo 13,6% ukupnog broja naručilaca.
Tokom 2016. godine, 616 državnih organa, organa lokalne samouprave, javnih službi i privrednih društava zaključilo je 7.653 ugovora ukupne vrijednosti 447 739 222,36 eura, što čini 11.77 % Bruto domaćeg proizvoda (BDP).
Međutim, većina ovog novca “cirkulisala” je između jako malog broja učesnika u procedurama javnih nabavki – ponuđača i naručilaca. Naime, iako se u registru ponuđača za 2016. godinu koji vodi UJN nalazilo 2.518 ponuđača, samo 52 firme zaključile su sa organima vlasti ugovore ukupne vrijednosti 240.584.655,55 eura, odnosno 53.73% ukupne sume potrošene na javne nabavke tokom ove godine. Prema poslednjim podacima Monstata iz 2017. godine, u Crnoj Gori postoji 27.954 regstrovanih malih preduzeća, 268 srednjih i 46 velikih preduzeća.
Takođe, 91,61%, ili 410.174.098,48 eura ukupnog budžeta koji je potrošen na javne nabavke tokom ove godine, potrošilo je 86 organa vlasti koji čine samo 13,6% ukupnog broja naručilaca u 2016. godini.
Još jedan obeshrabrujući broj – 2.21 je prosječan broj ponuda po tenderu u 2016. godini. Ovaj broj u konstantnom je padu i dvostruko je manji u odnosu na 2011. godinu kada je iznosio 4.34.
Ovi podaci govore nam tri stvari.
Prvo, pristup Uprave za javne nabavke (UJN) za evidentiranje ponuđača, koji se svodi na “prebrojavanje” posjetilaca Portala javnih nabavki, je pogrešan, na šta smo ukazivali više puta. Naime, posjetioci portala su i građani, novinari, istraživači, predstavnici nevladinih organizacija koje se bave javnim nabavkama – ukratko, svaka zainteresovana strana koja je ikada posjetila Portal, ne nužno samo ponuđači. Iako se često govori o malom tržištu kao uzroku slabe konkurentnosti, mi ne znamo koji je zapravo broj ponuđača, odnosno koliko stvarno firmi učestvuje na tenderima za javne nabavke i koliko je malo ili veliko crnogorsko tržište.
Drugo, većinsko učešće samo 52 firme u procedurama javnih nabavki, te nizak broj prijavljenih ponuđača po tenderu može biti pokazatelj postojanja korupcije u javnim nabavkama, odnosno pisanja “previse specifičnih” tenderskih specifikacija za nabavke koje su od raspisivanja tendera namijenjene jednom ponuđaču. Sa druge strane, UJN je tokom 2016. godine primila samo dvije prijave korupcije, od čega se jedna odnosila na bankarsku garanciju, za koju lice koje je prijavilo smatra da je falsifikovana i druga koja se odnosi na tendersku dokumentaciju, gdje lice koje je prijavilo smatra da je došlo do zloupotrebe načela obezbjeđivanja konkurencije i načela ravnopravnosti.
Treće, u sistemu javnih nabavki u Crnoj Gori postoji izražena potreba za centralizacijom – objedinjavanjem istih ili sličnih nabavki po sektorima, kao i racionalizacijom broja službenika koji rade na poslovima javnih nabavki. Ako 13,6% naručilaca sprovodi preko 90% procedura javnih nabavki, a preostalih 86,4% sprovede manje od 10%, onda je potrebno da se hitno započne sa procesom centralizacije sistema javnih nabavki.
Prvo je potrebno identifikovati naručioce sa malim brojem nabavki koje se godišnje sprovedu. Zatim je potrebno mapirati oblasti u kojima se nabavke mogu objediniti. Na kraju, potrebno je izvršiti racionalizaciju broja službenika za javne nabavke – povećati broj zaposlenih u organima vlasti u kojima se nabavlja više, a smanjiti u organima vlasti u kojima se nabavlja manje, te objediniti iste ili slične nabavke ovih organa vlasti.
