Institut alternativa je uz podršku Fondacije Friedrich Ebert realizovao istraživanje o parlamentarnim istragama i objavljuje analizu “Parlamentarne istrage u Crnoj Gori – kontrolni mehanizam bez političke podrške”. Cilj istraživanja je da analizom pravnog okvira, razloga za odsustvo prakse primjene, i dobrih rješenja iz komparativnog iskustva formulišu preporuke za unapređenje ovog kontrolnog mehanizma.
Ustavna mogućnost predlaganja i sprovođenja parlamentarnih istraga u Crnoj Gori se gotovo ne koristi. U poslednjih deset godina ovaj kontrolni mehanizam nije sprovođen, a od usvajanja važećeg Poslovnika Skupštine, kojim su parlamentarne istrage uređene, samo dva puta je predloženo njihovo otvaranje. Postoji nedostatak političke volje parlamentarne većine za pokretanjem parlamentarnih istraga i nepovjerenje opozicije u mogućnost njihovog realizovanja. Opozicija ne djeluje jedinstveno u iniciranju ovog mehanizma. Dodatan problem su i normativni nedostaci sadašnjeg uređenja parlamentarnih istraga. Anketni odbor bi se u sprovođenju parlamentarne istrage mogao suočiti sa poteškoćama u prikupljanju podataka zbog: neprecizno definisanih istražnih ovlašćenja; nemogućnosti pristupa tajnim podacima; izostanka zakonske obaveze državnih funkcionera, službenika i drugih lica da budu saslušani pred Odborom pod prijetnjom sankcije za neodazivanje i lažno svjedočenje.
Za razliku od Crne Gore, gdje su parlamentarne istrage uređene Poslovnikom, u velikom broju zemalja Evropske unije regulisane su zakonom, i to najčešće posebnim Zakonom o parlamentarnim istragama. Utvrđivanje posebnog zakonskog okvira za ovaj kontrolni mehanizam ima za cilj njegovo jačanje, kao i garantovanje apsolutne obaveznosti poštovanja odredbi kojima se uređuje. Usvajanjem takvog zakona u Crnoj Gori, regulisale bi se pojedinosti djelokruga i djelovanja anketnog odbora, kao i kaznene odredbe, te omogućilo adekvatno sprovođenje ovog mehanizma u praksi.
Za učestalije sprovođenje parlamentarne istrage potrebna je promjena odnosa parlamentarne većine, ali i intenzivniji i jedinstveniji zahtjevi opozicije i javnosti. Parlamentarna većina treba da shvati kako je parlamentarna istraga, poput drugih mehanizama nadzora vlade, dobra prilika za samu vladu da reafirmiše i argumentuje svoju politiku pred poslanicima i javnošću. Moguće da bi neka vrsta političkog dogovora kojim bi opoziciji bilo dopušteno otvaranje parlamentarne istrage najmanje jednom tokom godine ili tokom jednog zasijedanja konačno omogućilo da i ovaj mehanizam parlamentarnog nadzora postane stvarnost.
Prilikom sprovođenja parlamentarne istrage izvjesno je da će se naići na brojne prepreke i ograničenja u pravnom okviru, pa je stoga:
- Parlamentarne istrage potrebno zakonski urediti, i to posebnim Zakonom o parlamentarnim istragama koji bi regulisao djelokrug anketnog odbora, njegovo obrazovanje, organizacija i funkcionisanje, budžet, sprovođenje istrage, izvještavanje Skupštini. Definisanjem ovlašćenja za istragu po uzoru na krivični postupak anketni odbor bi dobio pouzdanije metode da dođe do potrebnih informacija.
- Zakon treba da obuhvati i kaznene odredbe koje će se odnositi na nedostavljanje informacija, neodazivanje na poziv za svjedočenje odnosno neistinito svjedočenje.
- Odobravanjem posebnog budžeta anketnom odboru neophodno je obezbijediti samostalnost i nezavisnost u radu.
- Izmjenama i dopunama Zakona o tajnosti podataka treba predvidjeti dostupnost tajnih podataka anketnom odboru Skupštine koji sprovodi parlamentarnu istragu.
- Izmjenama i dopunama Ustava treba smanjiti potreban broj poslanika za podnošenje predloga za otvaranje parlamentarne istrage. Cilj je da se omogući veći broj inicijativa i češće javno izjašnjavanje o inicijativima od opšteg značaja, što predstavlja dobru uporednu praksu.
