Godina: 2021.

Prima:

Slovensko predsjedništvo Vijeća EU
Predsjednik Evropskog savjeta, poštovani gospodin Charles Michel
Predsjednica Evropske komisije, poštovana gospođa Ursula von der Leyen
Predsjednik Evropskog parlamenta, poštovani gospodin David Maria Sassoli
Visoki predstavnik EU, poštovani gospodin Jospeh Borrell
Evropski komesar za proširenje, poštovani gospodin Oliver Varhely

15. septembar 2021.

Zahtjev organizacija civilnog društva Zapadnog Balkana za njihovim formalnim učešćem u mehanizmu dobrog upravljanja novog Investicionog okvira za Zapadni Balkan

Poštovani predstavnici EU,

Evropska unija (EU) ima za cilj da kroz Ekonomski i investicioni plan za Zapadni Balkan (Economic and Investment Plan – EIP) podrži oporavak regiona i ekonomsku konvergenciju sa EU nakon pandemije, da doprinese izgradnji Regionalnog zajedničkog tržišta i da učini mogućim da regionalne ekonomije imaju snažniju poziciju u evropskom lancu vrijednosti i time dugoročno doprinesu strategijskoj autonomiji EU.

Do 30 milijardi eura biće iskorišćeno za oporavak, ekonomski razvoj i zelenu tranziciju za šest zemalja Zapadnog Balkana u narednih sedam godina, od kojih će 9 milijardi eura biti grantovi u okviru Instrumenta za pretpristupnu pomoć (IPA III) koje omogućava Evropska unija.

Iznos koji će biti isporučen kroz Investicioni okvir za Zapadni Balkan (Western Balkans Investment Framework – WBIF) predstavlja kvalitativni skok u finansijskoj pomoći regionu prema razvojnom modelu zasnovanom na projektima koji idu paralelno sa reformama zemalja.

Međutim, dok se upravljanje Investicionim okvirom za Zapadni Balkan ažurira kako bi odgovorilo na IPA III zahtjeve, domaći problemi zemalja Zapadnog Balkana direktno utiču na uspješnu pripremu, primjenu i rad vodećih projekata Ekonomskog i investicionog plana i vode do samo djelimičnih rješenja.

Ne predlažu se nikakvi pravni lijekovi za rješavanje strukturalnih slabosti šest zemalja Zapadnog Balkana kao što su nisko uključivanje lokalnih vlasti, ograničeni kapaciteti na nivou korisnika ili promjena vlasti i naknadna promjena političke volje koja je potrebna za napredak u implementaciji vodećih projekata Ekonomskog i investicionog plana. Problemi koji spadaju u kategoriju osnovnih, kao što su korupcija i konflikt interesa, javne nabavke i vladavina prava, ne ulaze u faktore koji uslovljavaju sprovođenje Plana.

Na 23. sastanku Upravnog odbora Investicionog okvira za Zapadni Balkan u decembru 2020. godine, potreba za specifičnim EU uslovima u vezi sa isplatom od 30 milijardi eura djelimično je priznata kroz obavezu pratećih reformi. Međutim, nisu predstavljenja nikakva mjerila ili informacije o mehanizmu „štapa i šargarepe“  koji se primjenjuje na finansiranje projekata EIP.

Fokus Investicionog okvira za Zapadni Balkan na projektne „kriterijume podobnosti“ jeste kvalitet nacionalnih sektorskih strategija i jedinstvenih lista sektorskih prioritetnih infrastrukturnih projekata, kao i administrativnih kapaciteta šest zemalja Zapadnog Balkana. Međutim, predložena tehnička pomoć EU ne zadovoljava izazove dobrog upravljanja, tačnije onih koji utiču na pripremnu fazu gdje su najvažniji izazovi poštovanje integriteta i politička volja.

Takođe, iako se inicijativa za povezivanjem širom svijeta osjeća na Zapadnom Balkanu, sve veće prisustvo trećih aktera se ne pojavljuje na listi rizika Investicionog okvira.

Svjedoci smo da u regionu imamo paralelnu prioritizaciju projekata: jednih koji proizvode projekte prema EU metodologiji, i drugih koji daju prioritet finansiranju infrastrukturnih projekata putem alternativnih mehanizama i kriterijuma koji su različiti i nisu povezani sa EU.

Upravljanje infrastrukturnim projektima je meki temelj proširenja EU: ako je pogrešno urađen, može obesmisliti čitavu ekonomsku uslovljenost koja je dio Ekonomskog i reformskog napretka šest zemalja Zapadnog Balkana. Pogrešna prioritizacija infrastrukture može da utiče na srednjoročne ekonomske projekcije; opterećenje u finansiranju projekata i sve novonastale obaveze koje mogu uticati na trogodišnje budžetske planove; korupcija u javnim radovima može ugroziti agende strukturnih reformi.

Ono što je još važnije kada je riječ o dobrom upravljanju u infrastrukturnim projektima jesu praktične i opipljive posljedice vladavine prava u svakodnevnom životu građana Zapadnog Balkana.

U novoj metodologiji proširenja, napredak postignut u klasteru Osnovna prava uslovljava napredak daljih pregovora u poglavljima Transport, Energija ili Digitalizacija, i kao takav se i izvještava. U slučaju podržanih infrastrukturnih inicijativa od strane EU, kao što je pomenuti Plan, građani Zapadnog Balkana neće imati potrebu da konsultuju godišnje izvještaje zemalja EU kako bi naučili o usvajanju pravnih tekovina ili napretku reformi i kako će one uticati na njihov život. Moći će da istog trenutka procijene korisnost infrastrukture zato što će je svakodnevno koristiti (ili ne).

Kako efikasno ugraditi odgovornost u Plan, ali tako da štiti interese i poreskih obveznika EU, akcionara, ali i građana Zapadnog Balkana, a da je istovremeno usklađeno sa zahtjevima IPA III?

Vjerujemo da kada su u pitanju hibridna stanja, ono što praktično doprinosi ispravnom rješavanju strukturalnih slabosti institucija Zapadnog Balkana jeste aktivno učešće organizacija civilnog društva i istraživačkih centara u mehanizmima dobrog upravljanja Plana.

Od 2015. godine, organizacije civilnog društva i istraživački centri Zapadnog Balkana  sprovode visokokvalitetne procjene i analize o uticajima i izazovima projekata Agende povezivanja (Connectivity Agenda – CA). Oni su svojim poznavanjem lokalnih prilika i stručnošću u izradi konkretnih prijedloga doprinijeli poboljšanju u upravljanju Agendom.

Miješajući se u to kako se planira, sprovodi i upravlja infrastrukturom šest zemalja Zapadnog Balkana, organizacije civilnog društva i istraživački centri pokušavaju da premoste most demokratskog deficita u političkom odlučivanju, time što doprinose efikasnosti načina na koji se novac poreskih obveznika EU troši u našem regionu.

Fenomen zarobljavanja javnih politika, pronevjere, zloupotrebe funkcija, trgovine uticajem i slično su identifikovani kao direktni uzroci pogrešne raspodjele državnih prihoda, rasipanja resursa, naduvanih cijena, smanjenog kvaliteta i negativnog uticaja na okruženje, zdravlje i bezbjednost građana Zapadnog Balkana. Učestvovanjem u kreiranju politika i implementaciji projekata,  organizacije civilnog društva i istraživački centri Zapadnog Balkana predstavljaju direktnu odbranu interesa građana Zapadnog Balkana.

U junu 2021. godine, posljedice izrade posebnih zakona za ugovorene infrastrukturne projekte u Srbiji ili u Albaniji, politička prioritizacija puteva na Kosovu, alternativna nacionalna projekatna infrastruktura u Crnoj Gori, nizak kvalitet pripreme infrastrukturnih projekata u Sjevernoj Makedoniji, uticaj na životnu sredinu u Bosni i Hercegovini, značajna upotreba javno-privatnog partnerstva i promjena projektnih parametara u Albaniji su bili predmet rasprave tokom Foruma civilnog društva “Put do Berlina“, koji je rezultirao preporukama.

Kako preporuke za Zapadni Balkan ne bi ostale samo vježba na papiru, odlučili smo da formalno zahtijevamo da organizacije civilnog društva i istraživački centri budu dio novog mehanizma Plana. Uzimajući u obzir težinu kredita podržanih od države za finansiranje Plana i strukturalne slabosti administracija država Zapadnog Balkana, učešće organizacija civilnog društva u mehanizmima dobrog upravljanja Plana i 10 vodećih projekata će sigurno dovesti do bolje transparentnosti i odgovornosti.

U duhu principa inkluzivnog partnerstva kako je prikazano u Uredbi Evropskog parlamenta i Savjeta u uspostavljanju IPA III, Prvo čitanje, vjerujemo da je ovo odgovarajuća situacija gdje EU može osigurati da će relevantni zainteresovani akteri, kao što su civilne organizacije, biti konsultovani i imati pravovremeni pristup informacijama koje će im dozvoliti da imaju značajnu ulogu tokom stvaranja, sprovođenja i procesa praćenja programa.

Na osnovu naše stručnosti, iskustva, poznavanja lokalnih prilika i znanja o EU programima, i dopunjavajući preporuke Foruma civilnog društva na Zapadnom Balkanu u Berlinu 2021. godine, ljubazno tražimo da:

• odgovarajući i prilagođeni mehanizmi transparentnosti i odgovornosti ka poreskim obveznicima EU i zemalja Zapadnog Balkana moraju biti ugrađeni u novi mehanizam dobrog upravljanja Investicionog okvira za Zapadni Balkan;
• ovaj novi mehanizam dobrog upravljanja mora da kreira prostor i odgovarajuće uslove za civilne organizacije i istraživačke centre Zapadnog Balkana da formalno doprinesu dobrom upravljanju u svim komponenatama kreiranja EIP i fazama vodećih projekata. Uloga civilnog društva treba da bude proširena i na programe i radnje koje sprovode odgovarajuće institucije i državni organi, a ne samo kao direktni korisnik EU pomoći.

Poštovani predstavnici EU,

Ovim otvorenim pismom ljubazno tražimo učešće organizacija civilnog društva u nacionalnim i implementacionim programima Investicionog okvira za Zapadni Balkan, kroz odgovarajuće mehanizme, kako bismo dobili najbolju vrijednost za novac u korist naših građana.

Otvoreno pismo OCD iz šest zemalja Zapadnog Balkana institucijama EU

U Beogradu, Podgorici, Prištini, Sarajevu, Skoplju i Tirani
(U nastavku je lista organizacija koje su potpisale otvoreno pismo zaključno sa 15. septembrom)

1. Krisela Hackaj, Executive Director at Cooperation and Development Institute – Albania
Contact: Krisela.hackaj@cdinstitute.eu

2. Ana Krstinovska Blazheska, President and Founder at ESTIMA Institute – North Macedonia
Contact: krstinovska@estima.mk

3. Jelica Minic, President at European Movement Serbia – Serbia
Contact: jelica11746@gmail.com

4. Stevo Muk, President of the Managing Board at Institute Alternative – Montenegro
Contact: stevo@institut-alternativa.org

5. Marko Troshanovski, President at Institute for Democracy – North Macedonia
Contact: marko@idscs.org.mk

6. Mexhide Demolli Nimani, Executive Director at Levizja FOL – Kosovo
Contact: mexhide@levizjafol.org

7. Aleksandar Macura, Co-founder, Programme Director at RES Foundation – Serbia
Contact: macura@resfoundation.org

8. Vesna Bochvarska Cvetkovska, Co-founder, Financial Director at Center for Change Management – North Macedonia
Contact: vesna.bochvarska@cup.org.mk

9. Dimitar Nikolovski, Executive Director at Center for European Strategies Eurothink – North Macedonia
Contact: dimitar.nikolovski@eurothink.mk

10. Sonja Licht, President of the Foundation BFPE for a Responsible Society – Serbia
Contact: slicht@bfpe.org

11. Ornela Liperi, Editor in Chief, Monitor magazine – Albania
Contact: ornela.liperi@monitor.al

12. Aleksandra Tomanic, Executive director, European Fund for the Balkans
Contact: aleksandra.tomanic@balkanfund.org

13. Gjergji Vurmo, Program Director, Institute for Democracy and Mediation (IDM) – Albania
Contact: gevurmo@idmalbania.org

14. Valmir Ismaili, Executive Director, Democracy Plus – Kosovo
Contact: valmir@dplus-ks.org

15. Aranita Brahaj, Executive Director, Albanian Institute of Science (AIS) – Albania
Contact: aranita.brahaj@ais.al

16. Rezarta Krasniqi, Executive Director, Democracy for Development (D4D) – Kosovo
Contact: rezarta.d@d4d-ks.org

17. Arjan Dyrmishi, Executive Director Center for the Study of Democracy and Governance – Albania
Contact: adyrmishi@csdgalbania.org

18. Naim Rashiti, Executive Director, Balkans Policy Research Group (BPRG) – Kosovo
Contact: nrashiti@balkansgroup.org

19. Leila Bicakcic, Executive Director, Center for Investigative Reporting (CIN) – Bosnia and Herzegovina
Contact: leila@cin.ba

20. Marija Risteska, Executive Director, Center for Research and Policy Making – North Macedonia
Contact: risteska@crpm.org.mk

21. Srdjan Blagovcanin, Chairman, Transparency International Bosnia and Herzegovina (TIBiH) – Bosnia and Herzegovina
Contact: sblagovcanin@ti-bih.org

22. Zorana Marković, Executive Director, Centre for Development of Non-governmental Organizations – Montenegro
Contact: zorana.markovic@crnvo.me

23. Nemanja Nenadić, Program Director, Transparency Serbia – Serbia
Contact: ts@transparentnost.org.rs; nemanjalaw@orion.rs

“Ad hoc” i neregulisani konkursi za pozicije vršilaca dužnosti u ministarstvima nepotrebno odlažu sprovođenje javnih konkursa u skladu sa zakonom i smanjuju upravljačku odgovornost u ministarstvima. Rukovodni kadar u v.d. stanju podložniji je uticajima zbog nesigurnosti svog položaja i zaposlenja.

U toku je upravo ovakav konkurs za čak 20 vršilaca dužnosti generalnih direktora u Ministarstvu finansija i socijalnog staranja, a ranije su ih oglašavali i Ministarstvo javne uprave, digitalnog društva i medija, kao i Ministarstvo kapitalnih investicija.

Prvo i osnovno pitanje koje se nameće je zašto ova ministarstva nijesu pravovremeno ispunila svoje zakonske obaveze i stvorila uslove da se sprovede zakonom propisana procedura sprovođenja javnog konkursa. Podsjećamo da zakon uopšte ne prepoznaje institut „konkursa“ za pozicije vršilaca dužnosti, već isključivo proceduru javnog konkursa za starješine organa i visoko-rukovodni kadar, u koji spadaju i generalni direktori i sekretari u ministarstvima. Vršioci dužnosti se određuju na period od najduže šest mjeseci, i samim tim predstavljaju prelazna rješenja do imenovanja u punom mandatu.

Uvođenjem nepotrebnih v.d. stanja, podstiče se politizacija ovih pozicija, i one se dodatno destabilizuju, u kontekstu u kojem je sama Vlada u februaru ove godine ukazala da “značajan odliv ekspertskog kadra iz pregovaračke strukture može nepovoljno uticati na dinamiku ispunjavanja obaveza iz pregovaračkog procesa“.

Podsjećamo da je djelimični kadrovski plan za ministarstva i službe Vlade usvojen krajem jula ove godine, ali da uprkos svim kašnjenjima u donošenju budžeta i reorganizaciji javne uprave, ovaj dokument nije obuhvatio 21 organ i četiri ministarstva: unutrašnjih poslova, odbrane, finansija i socijalnog staranja, i prosvjete, nauke, kulture i sporta. Zakon, na drugoj strani, propisuje da se mogu popunjavati samo ona radna mjesta za kojima je potreba iskazana kroz kadrovsko planiranje. Posljedica je da zapošljavanje na službeničkim pozicijama u ovim institucijama ne može da se sprovodi po procedurama Zakona o državnim službenicima i namještenicima, koji podrazumijeva obavezu raspisivanja konkursa i provjeru sposobnosti i kompetencija.

Umjesto da rade na kadrovskom planiranju i trajnijem popunjavaju rukovodećih pozicija, pojedina ministarstva su raspisala konkurse za pozicije vršilaca dužnosti. S ozbirom na to da se raspisuju čak i deset mjeseci nakon formiranja Vlade, ovakvi konkursi više su pokazatelj lošeg upravljanja, nego navodne transparentnosti i otvorenosti. Ovakva kadrovska rješenja su privremena, pa resurse treba usmjeriti na iznalaženje trajnijih rješena, u punom mandatu i u skladu sa zakonom.

Transparentnost je takođe upitna, jer je zaštita ličnih podataka kandidata i kandidatkinja koji učestvuju u jednoj pravno neregulisanoj proceduri naročito osjetljiva tema. Potvrda toga je i činjenica da osim zbirnih informacija o broju kandidata i kandidatkinja, prijavljenih za pozicije vršilaca dužnosti u Ministarstvu javne uprave, digitalnog društva i medija, javnost nije do sada dobila više informacija o ovim konkursima.

Ukazujemo i da nedavno usvojeni djelimični kadrovski plan nije značajnije odskočio u kvalitetu od ranijih kadrovskih planova, pa je izostalo detaljno obrazloženje na čemu su zasnovane iskazane potrebe za 139 zaposlenih. Time je Vlada potvrdila da za sada nije spremna da institut kadrovskog planiranja iskoristi kao mehanizam prijeko potrebne optimizacije javne uprave.

Milena Muk

Institut alternativa

Od avgusta 2021. godine, TEN mreža (Think for Europe Network) je započela rad na istraživačkom projektu “EU kao promoter demokratije ili ‘stabilokratije’ na Zapadnom Balkanu?“. Ovaj projekat se sprovodi u partnerstvu sa holandskim Institutom za međunarodne odnose ‘Clingendael’.

Evropska unija (EU) pokušava da kroz politiku proširenja podstakne demokratizaciju na Zapadnom Balkanu. Međutim, s obzirom na to da reforme u brojnim državama napreduju sporo ili su čak zaustavljene, sve veća pažnja se usmjerava na eventualne negativne propratne efekte EU politika. U literaturi o proširenju EU se napominje da, uprkos demokratskim ciljevima, EU politike i strategije nenamjerno doprinose formiranju tzv. stabilokratija u regionu: režimima koji, uprkos očiglednim demokratskim nedostacima, tvrde da pro-evropski doprinose stabilnosti.

Istraživački projekat je fokusiran na šest zemalja Zapadnog Balkana. U odnosu na svaku zemlju pojedinačno, ponudiće prikaz načina na koji se nedostaci politike proširenja, prepoznati u literaturi, održavaju u praksi ukazujući na eventualnu primjenjivost teorijskog okvira, uz brojne studije slučaja.

Projekat će se sprovoditi tokom 2021. godine i rezultiraće izvještajem sa doprinosima od strane TEN partnera.

Projekat finansiraju Ministrastvo vanjskih poslova i Ministarstvo odbrane Kraljevine Holandije.

Članice TEN mreže su organizacije sa zapaženim dostignućima u pogledu istraživanja javnih politika i sa razvijenim zagovaračkim i komunikacionim kapacitetima:

Centar za evropske politike (CEP) iz Beograda
Institut alternativa (IA) iz Podgorice
Institut za evropske politike (EPI) iz Skoplja
Institut za demokratiju i medijaciju (IDM) iz Tirane
Grupa za pravne i političke studije (GLPS) iz Prištine
Vanjskopolitička inicijativa (VPI) iz Sarajeva

Ciljano objavljivanje informacija o učesnicima okupljanja na Cetinju i njihovih fotografija na društvenim mrežama podstiče njihovu stigmatizaciju i ugrožava temeljna prava građana i građanki da iskažu protest.

Dijeljenjem fotografija, identiteta i informacija o radnim mjestima učesnika protesta na Cetinju od strane Facebook stranice Info 050, uz propratne uvredljive komentare na ličnoj osnovi, podstiče se stigmatizacija ovih lica i širenje mržnje, u uzavreloj društvenoj atmosferi.

Institut alternativa je prijavio navedene sadržaje kompaniji Facebook, čiji standardi podrazumijevaju zaštitu privatnosti i uklanjanje neprimjerenog sadržaja. Podsjećamo da je Ustavom Crne Gore, zakonom i potvrđenim međunarodnim ugovorima garantovana sloboda javnog okupljanja, kao i sloboda misli, savjesti i vjeroispovjesti.

Osim što je neovlašćeno objavljivanje i prikazivanje tuđeg portreta i snimka, bez pristanka lica koje je prikazano a čime se osjetno zadire u lični život lica, kažnjivo prema Krivičnom zakoniku Crne Gore – ovakva praksa podstiče javni progon pojedinaca zbog izraženog mišljenja i političkog uvjerenja.

Objavljivanje identiteta i ostalih učesnika protesta, uz najave da će se sa njim nastaviti uprkos navodnim prijetnjama, doprinosi stvaranju atmosfere zastrašivanja i odvraćanja građana i građanki od uživanja ustavnih prava, kao i povišenim tenzijama. Posebno zabrinjava činjenica da se na jednoj od objavljenih fotografija našlo i maloljetno lice, čiji integritet uživa posebnu zaštitu.

Pridružujemo se apelima građana i građanki, koji su se našli na meti, ali i drugih društvenih aktera, da se utvrdi odgovornost za objavljivanje ovih sadržaja. Apelujemo i na administratore stranice da prestanu sa faktičkim progonom svojih sugrađana i sugrađanki.

 

Nikoleta Pavićević

Institut alternativa

Apelujemo na Vladu da se uzdrži od političke diskriminacije i donošenja odluka, koje nemaju zakonsko utemeljenje.

Prekid radnog odnosa zbog izražavanja političkih uvjerenja u vršenju poslova može uslijediti isključivo nakon sprovedenog disciplinskog postupka i odgovarajućeg obrazloženja, koje nismo vidjeli u odluci Generalnog sekretarijata Vlade objavljenoj u medijima.

Povodom vijesti da je referentu u Generalnom sekretarijatu Vlade uručeno rješenje o prestanku radnog odnosa zbog navodnog izražavanja političkih uvjerenja u vršenju poslova, napominjemo da ova teža povreda službene dužnosti može biti utvrđena tek nakon zakonom propisane procedure.

Prema Zakonu o državnim službenicima i namještenicima ispoljavanje političkih uvjerenja tokom vršenja poslova je teža povreda službene dužnosti, koja se utvrđuje u disciplinskom postupku, na osnovu inicijative neposrednog rukovodioca ili starješine organa.

Generalnom sekretarijatu Vlade smo uputili zahtjev za slobodan pristup informacijama kojim, osim uvida u objavljeno rješenje o prestanku radnog odnosa, tražimo i odluku o pokretanju disciplinskog postupka i izrečenoj disciplinskoj mjeri.

U slučaju da je ova zakonom utvrđena procedura izostala, napominjemo da odluka o prestanku radnog odnosa nije pravno utemeljena i otvara prostor za sumnju da je riječ o političkoj diskriminaciji. Odluka o prestanku radnog odnosa, koju smo vidjeli u medijima, sadrži samo opšte pozivanje na Zakon, bez bližeg navođenja činjenica i okolnosti.

Institut alternativa je ranije ukazivao na potrebu da se bliže definiše načelo političke neutralnosti državnih službenika, naročito u svijetlu činjenice da su u praksi česte situacije da su državni službenici istovremeno odbornici političkih partija na lokalnom nivou.

Međutim, naša inicijativa tada nije prihvaćena, dok ni aktuelna Vlada nije uvrstila bolja normativna rješenja o sprječavanju neprimjerenog političkog uticaja na javnu upravu u svoje strateške prioritete.

Milena Muk

Institut alternativa