Institut alternativa godinama unazad prati rad skupštinskih odbora, sa posebnim fokusom na rad pet odbora – za ekonomiju, finansije i budžet, ljudska prava i slobode, antikorupciju, politički sistem, pravosuđe i upravu i bezbjednost i odbranu.
Naše predloge smo sumirali i kroz određene inicijative za unapređenje rada odbora, kao što su održavanje zajedničkih tematskih sjednica, planiranja kontrolnih i konsultativnih saslušanja i apela na razmatranje ključnih izvještaja. Posebnu pažnju smo i ovog puta posvetili Odboru za ekonomiju, finansije i budžet i potrebi da ovaj Odbor vrši efikasniji nadzor nad potrošnjom za javne nabavke. S tim u vezi, uputili smo i tri konkretne preporuke:
1. Konsultativno saslušanje na temu razmatranja godišnjeg izvještaja Ministarstva finansija o javnim nabavkama;
2. Konsultativno saslušanje na temu razmatranja preporuka Državne revizorske institucije za unapređenje sistema javnih nabavki
3. Kontrolno saslušanje ministarstava sa najvećom godišnjom potrošnjom za nabavke direktnom pogodbom
Javne nabavke predstavljaju oblast koja je visoko rizična za korupciju u Crnoj Gori. Na javne nabavke se tokom četvorogodišnjeg perioda (trajanje mandata skupštinskog saziva) potroši preko 2 milijarde eura, dok njihovo učešće u ukupnom BDP-u Crne Gore prosječno iznosi od 10% do 15%. Ovi podaci ukazuju na potrebu pojačane parlamentarne kontrole sistema javnih nabavki, koja, ipak, izostaje.
Uloga Skupštine Crne Gore u kontroli javnih nabavki je ograničena. Ovakva praksa je velikim dijelom uslovljena normativnim rješenjima koja nisu prepoznala značaj parlamentarnog razmatranja izvještaja ključnih institucija koje imaju u nadležnosti upravljanje i kontrolu postupaka javnih nabavki, osim razmatranje izvještaja Komisije za zaštitu prava u postupcima javnih nabavki. Godišnji Izvještaj o javnim nabavkama Ministarstva finansija razmatra i usvaja Vlada, a isto je i sa izvještajem o inspekcijskom nadzoru javnih nabavki. Međutim, iako su nadležnosti koje Skupštini trenutno stoje na raspolaganju u određenoj mjeri ograničene, Parlament bi i na osnovu njih, ali i kontrolnih mehanizama koji su definisani Ustavom i Poslovnikom Skupštine, mogao da vrši bolju kontrolu javnih nabavki.
Institut alternativa je aktivnim monitoringom javnih nabavki ustanovio značajan rast potrošnje direktnom pogodbom, odnosno direktnim odabirom ponuđača za nabavke vrijednosti do 5.000 eura. Ove nabavke ne sprovode se kroz Crnogorski elektronski sistem javnih nabavki (CEJN) i ne omogućavaju konkurenciju među ponuđačima, zbog čega su posebno rizične za korupciju. Pojedina ministarstva i opštine su tokom 2021. godine i do 95% budžeta za nabavke potrošili na ovaj način, što zahtijeva posebnu pažnju Skupštine. Jednim od amandmana na Zakon o javnim nabavkama koji je usvojio ovaj Odbor u decembru prethodne godine, prag za ovu vrstu nabavke povećan je sa 5.000 na 8.000 eura. Sa druge strane, nije usvojen amandman koji je imao intenciju procentualnog ograničenja ovog vida potrošnje, čime je naručiocima data sloboda da diskreciono raspolažu sa više novca nego ranije. Zato i ova tema zaslužuje konsultativno saslušanje predstavnika Ministarstva finansija i institucija koje u najvećoj mjeri koriste ovaj mehanizam. U 2021. godini, među ministarstvima, a prema nalazima IA, to su bili Ministarstvo vanjskih poslova, Ministarstvo kapitalnih investicija, Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i urbanizma, Ministarstvo zdravlja i Ministarstvo ekonomskog razvoja. Ova ministarstva su na ovaj način, između ostalog, nabavljala med, porcelanski set posuđa za kafu, futrolu za naočare, košulje, zlatnu dugmad za manžetne, kaiševe, odijela itd., ali i robe i usluge koje se tipično nabavljaju na godišnjem nivou kroz otvoreni postupak – osiguranje, avio karte, održavanje softvera, pranje i održavanje službenih vozila i nabavka autodjelova i slično. IA će nastaviti da analizira ovaj dio potrošnje i za 2022. godinu čim podaci o tome budu dostupni (od 1. marta 2023. godine) i dostaviti na uvid Odboru za EFB kao materijal za saslušanje.
Državna revizorska institucija godinama kontroliše javne nabavke institucija i ukazuje na probleme, kako pojedinačne, tako i sistemske koji zahtjevaju širi konsenzus o potencijalnim rješenjima. Zbog toga su njihove preporuke dobar putokaz za detektovanje problema i određivanje pravca daljeg uređenja ove oblasti, pa smatramo važnim da Odbor organizuje posebno konsultativno saslušanje sa fokusom na razmatranje preporuka DRI koje se odnose na javne nabavke, i stepen realizacije datih preporuka.
Odbor za ekonomiju, finansije i budžet predstavlja centralno mjesto za usmjeravanje aktivnosti na ovom polju, stoga predlažemo da ovaj Odbor organizuje pojedinačna konsultativna i kontrolna saslušanja na navedene teme.
Parlamentarni nadzor nad potrošnjom za javne nabavke težimo da unaprijedimo kroz projekat „Javne nabavke pod lupom – Čuvari da čuvaju!“, koji ima za cilj da osnaži i motiviše čuvare budžeta da se bore protiv korupcije i neprikladnih uticaja u javnim nabavkama. Projekat specifično teži da ohrabri, pospješi i obogati javni dijalog o korupciji u javnim nabavkama i da podstakne institucionalni odgovor na korupciju, da osnaži građanski nadzor i unaprijedi kvalitet medijskog izvještavanja o javnim nabavkama i da doprinese kvalitetu procesa kreiranja javnih politika i zakonodavstva u oblasti javnih nabavki. Projekat sprovodimo uz finansijsku podršku Ambasade Kraljevine Holandije u Srbiji i Crnoj Gori, kroz MATRA program podrške.
